Bizdiń qazaq túnde uıyqtaǵannan bólek, kúndiz de uıqyly-oıaý júredi-aý deımin. Esine birdeńe túskende, selt etip oıanady da: “Oıbaı, srochno” dep qaǵazdyń astyna alady. Onsyz da júıkesi tozyp, eseńgirep júrgen adamdardyń mıy men júregi mundaı qaptaǵan, qalyń “srochno”-ǵa tóze almaı biri “ınfarkt”, endi biri  “ınsýlt” alyp jatady...

Sabaq arasyndaǵy úziliste bastyǵymnyń kabınetine bir ótinishime qol qoıdyrý úshin kirgen edim, bastyǵymnyń túrin kórip shoshyp qaldym. Shashy dýdyrap, kózi qantalap, eki urty solyp, kózinen tastamaıtyn áınegin mańdaıyna taǵyp álde nege shuqshıyp otyr eken. Ústeldiń ústi shashylǵan qaǵaz, qaryndash, qalam, telefon. Ol meniń kelgenimdi sezbedi bilem, birde ana qaǵazdy, birde myna qaǵazdy ustap, salystyryp, astyn syzyp áýre. Endi sol jaq tusyna qoıylǵan ekinshi ústeliniń ústindegi kózin bir qaqpastan “edireıip” turǵan kompúterine buryla bere meni kózi shalyp:

- Múlde ýaqyt joq, joǵary jaqtan eki saǵattyń ishinde 18 qaǵaz keldi. Bári «srochno, obedke» deıin jaýap berip úlgirýim kerek, - dedi maǵan qaramaǵan kúıi.

- Tek qol qoısańyz boldy, - dedim men de qaıtpaı. Esine endi túskendeı qylqyndyra taqqan galstýgin bosatyp:

- Báse, nege byqynap, qylqynyp kettim desem. Ol osylardy aıta júrip, meniń qolymdaǵy qaǵazǵa sol qolyn sozdy da:

- Osy jazýlaryń-aı, jylannyń izindeı. Qyrsyqqanda kózildirigimdi tappaı otyrǵanym, - dedi jan-jaǵyna kóz júgirtip.

- Mańdaıyńyzda tur, - dedim eptep ezý tartyp. Ol bar ashýlanǵanda aıtatyn: “Oı quryp ket”-in aıtty da kózildirigin óziniń kádimgi ornyna qonjyń etkizdi. Qol qoıyldy. Men shyǵyp kettim. Ol qaǵazǵa kómilip qala berdi...

Bastyǵym – kem sózdi, salmaqty kisi. Bir sózben aıtqanda istiń adamy. Kafedra meńgerip júrgenine de biraz jyldyń júzi bolǵan. Ujymǵa syıly jan. Aramyz tym jaqyn bolmasa da, bir-birimizden kóńilimiz qalǵan joq áli. Buryn álde sap-salyp qaramaǵanmyn ba, búgingi beınesin kórip ishteı aıap qaldym. Jazǵy demalysta biz qydyryp el-jurtty aralap júrgenimizde, bul kisi qabyldaý komısıasynyń jumysymen áýre bolyp shabylady. Jumys bastalǵan soń, oqytýshylardyń jyldyq sabaq júktemesin bólip, árkimniń kóńilin tabýǵa tyrysady. Qarap otyrsam, bastyǵymnyń adam sekildi demalǵanyn kórmegen ekenmin. 

Osydan bir-er jyl ilgeri Eýropanyń bir elinde is-tájirıbeden ótip keldim. Sol bir aı ýaqytta kóp nárseni túsinip, túıdim. Eń bastysy, osy taqyrypqa saı túıgenim - “srochno”-nyń joqtyǵy boldy. Bári jaıbaraqat. Ár jumys óz retimen, jospar boıynsha júrip jatyr. Tosyn kılige ketetin problema, aıaqasty qabyldanatyn sheshim joq derlik. Dýnaı ózeni qandaı syrbaz aǵatyn bolsa, olardyń qyzmeti de sondaı bir qalypty, bir izdi jáne turaqty. Aptyqqan, jantalasqan adamdy, bastyrmalatyp jatqan qaǵazdy, tipti, asyqqan, arbasqan kólikterdi de kórmeısiń. Sondaı jaıly kóńil kúıden “Beý, Dýnaı” degen óleńim jazylyp edi. Eki shýmaǵy bylaı:

Beý, Dýnaı, aǵasyń-aý syrbazdana,

Jaǵańda shýly qala, nýly dala.

Jalǵaısyń qansha eldi bir-birimen,

Kóretin tolyq seni juldyz ǵana.

Tolqynyń  baıaý ǵana shymyrlaǵan,

Tyńdasań álde neni sybyrlaǵan.

Tereńiń tunyp jatqan eski tarıh,

Al tolqyn - ury ýaqyt, syr urlaǵan...

Birde meni sol barǵan kafedramnyń meńgerýshisi túski asqa shaqyrdy. Áńgimemiz jarasyp uzaq syrlastyq. Jumys ýaqyty álde qashan bastalyp ketken. Biraq ol kisiniń telefonyna birde-bir ret qońyraý kelip túspedi. Ýnıversıtetke qaıtar jolda ol kisiden:

- Búgin Sizdiń ýaqytyńyzdy aldym, kóp jumysyńyz kútip qalǵan bolar, - dedim kishipeıildilikpen. Ol sabyrly únmen:

- Men Sizdi qonaq etýdi ótken aptada josparlap qoıǵanmyn. Jumystardy soǵan saı yńǵaılastyrdym. Onyń ústine biz ǵylym men shyǵarmashylyq izdeniske ýaqytymyzdy kóbirek bólýge tyrysamyz. Sizben bolǵan áńgime men úshin shyǵarmashylyq izdenistiń biri, - dedi. Ózi úlken ǵalym bolsa da, sózi de, kıimi de sondaı qarapaıym. Eger bizdiń elimizde bolsa, bul sekildi kisiler toıǵa barardaı kıinip, qylqynyp otyrar edi. Ár bes mınýt saıyn kelgen qońyraýǵa jaýap berip, áńgimemizdiń de berekesi keter me  edi...

Osy kórinisti kóz aldyma ákelip, eki kafedra meńgerýshisi beınelerin oısha salystyryp óttim. Sol jolǵy syrlasýda sheteldik kafedra meńgerýshisi óziniń barǵan elderin, jasaǵan baıandamalaryn, aıtqan-dy. Tyńdap otyrsam, myna jumyr jer betinde onyń aıaq izi tımegen el qalmaǵandaı. Tipti, bizdiń Almatyǵa da kelgen. Sonda men ol kisini keshki asqa shaqyrǵan edim. Árbir tamaqtyń baǵasyn surap, óz eliniń baǵasymen salystyryp otyrdy. Kenet meniń aılyǵymdy surady. Árıne asa bir sypaıy túrde. Odan mundaı suraqty kútpep edim, biraq aıtýǵa týra keldi. Ol az-kem otyrdy da:

- Tamaqtaryń bizden qymbat, al aılyqtaryń bizden az eken, qalaı ǵylymmen aınalysyp júrsińder, - demesi bar ma? Qapelimde ne derimdi bilmeı sasqalaqtap:

- Solaı, súıtip aınalysyp júrmiz, - dep kúmiljigenim esimde...

Osydan úsh jyl buryn, birde ózimniń kafedaramda álde kimniń týǵan kúnin atap ótip, arqa-jarqa bolyp otyrǵanymyzda bastyǵym:

- Áı bizdiń jumystyń kóptigi adamdy aqylynan adastyrady. Men senderge bir qyzyq aıtaıyn, osy kúz bastalǵaly meniń mektepte oqıtyn kenje ulym, kúnde keshke aıaǵyn, shulyǵyn jýyp, aıaq kıimin tazalap ábiger bolady da jatady. Bir kúni sheshesi ekeýimiz munyń ne dep suradyq. Súıtsek, súmelek: “Áke, aıaq kıimimniń basy jeliminen ajyrap ketti, únemi sý kirip ketedi, Sizderge aıtsam tyńdamaısyzdar”, - deıdi. Qarasaq, aıaq kıiminiń aýzy ıtbalyqtyń aýzyndaı ashylyp tur, - dedi kúlip. Bárimiz qosyla kúldik. Ol kezde men Eýropaǵa is-saparmen kelmegen kezim edi. Kelip ketken bolsam, kúler me edim, jylar ma edim. Kim bilsin?... 

Munyń bári de osy 2-3 jyl kóleminde oryn alǵan oqıǵalar. Alaıda, sol “srochno”-nyń áli de aptyǵy basylmaı, aıdarynan jel esip tur. Bári de srochno, alaıda, sodan ózgerip, gúldenip jatqan jaǵdaıymyz shamaly. Nege solaı?

Osydan 15 jyldan artyq ilgeri, shamasy 2000 jyldardyń bas kezi bolsa kerek, birde telearnalardyń birinde Qyrǵyzstannyń halyq jazýshysy, Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń Fransıa jáne Benılúks elderindegi tótenshe jáne ókiletti elshisi Shyńǵys Aıtmatov suhbat berip otyr eken. Sondaǵy bir sózi áli kúnge esimde. Ol: “Biz Eýropadan 100 jyl keıin qaldyq” -degen edi. Tanymal tulǵa bul sózdi tegin aıtpasa kerek. Báribir bir ǵasyr bolmasa da, “Elý jylda el jańa” bolardaı, kenjelep qalǵanymyz anyq. Bizde nege bári “srochno” degen suraǵymyzdyń jaýaby osynda jatqan sekildi. Beınelep aıtsam:

- Eýropa ǵylym men tehnologıa, óndiris pen ónerde  jáne basqa da salalarda tóselgen, jattyq relstiń ústinde bir qalypty jyldamdyqpen júıtkip bara jatqan júrdek poıyz sekildi. Al biz sol qanshama jyl qara ozyp ketken poıyzdyń sońynan qýǵan asyǵys atty adam taqylettimiz. Atymyzdy borbaılap, relstiń birde oń jaǵyna, endi birde sol jaǵyna shyǵamyz báribir júrdek poıyz bizdi jetkizer emes. Kerisinshe, atymyz sharshap, boldyryp bara jatqandaı. Al biz sol qaljyraǵan atymyzben  tebinip kelemiz, qalaı da qýyp jetkimiz keledi. Sol úshin  bárin “srochno” jasaýymyz tıis, solaı emes pe? Bunyń syry osynda jatsa kerek. 

Qaster Sarqytqan