Qadirli baýyrlar, sporttyq  gımnastıkadan Sovet odaǵynyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy, 1988 jylǵy Seýl olımpıadasynyń 2 dúrkin jeńimpazy, álemniń birneshe márte chempıony Valerıı Lúkınniń  jattyqtyrýshysy qazaq mamany Edige Jarovpen habarlasyp, ol kisiniń óz qolymen jazylǵan hatyn saqtap otyrmyz. Edige Nurmahanuly – Halyqaralyq gımnastıka federasıasy (HGF) tehnıkalyq komıtetiniń múshesi, HGF janyndaǵy jattyqtyrýshylar akademıasynyń bas sarapshysy, Kanada gımnastıkasy tarıhynda Olımpıada chempıonyn  daıyndaǵan tuńǵysh bapker. Edige Jarov sporttyq gımnastıkadan birneshe jyl Kanada ulttyq quramasynyń bas bapkeri bolyp qyzmet istedi. Kanadaǵa kóshkenge deıin Fransıa gımnasshylaryn jattyqtyrdy. Qazir Edige Nurmahanuly AQSH-ta turady. Endi alystaǵy aǵamyzdyń haty negizinde ázirlengen jazbaǵa nazar salyńyzdar:

«Men, Edige Jarov, qazaqpyn! 1952 jyly 19 qańtarda Almaty oblysynyń Narynqol aýylynda dúnıege keldim. Ákem Nurmahan Jarov  1930 jyly Narynqolda dúnıe esigin ashyp, 1957 jyly ómirden ozdy. Anamnyń aty-jóni – Nurı Salaýatqyzy. Ákem qaıtys bolǵan soń Almatyǵa, ájemizdiń qolyna kóship keldik. Anam ákeı ómirden ótken soń turmys qurǵan joq. Bizdiń bar aýyrtpalyǵymyzdy qaıyspaı kóterip, 2007 jyly dúnıeden ótti.

   11 jasymnan sporttyq gımnastıkamen shuǵyldandym. Meni gımnastıka zalyna ertip kelgen Aleksandr Georgıevıch Kalısh bolatyn. Shyny kerek, gımnasshy retinde bıik belesterge jete alǵan joqpyn. Biraq bapkerimnen kóp nárse úırendim. Gımnastıkanyń álippesin kókeıge toqydym. Ekinshi qazaq ǵaryshkeri, batyr baýyrymyz Talǵat Musabaev bizdiń topta boldy.

  ... Áli esimde, respýblıkalyq jarysta juqaltań kelgen sary bala kózime ottaı basyldy. Valera sol synda jeńimpaz da, júldeger de bolǵan joq. Biraq  oıly, ójet qımylymen meni baýrap aldy. Ár jattyǵýǵa jan-tánimen berilip, minsiz atqarýǵa tyrysady. Kózine qarasam, oı tunyp tur eken. Gımnastıkaǵa beıimin, jyldamdyǵyn, úılesimdi qımylyn baıqap, izdegenim osy bala dep túıdim. Sodan jarys bitken soń respýblıkalyq «Spartak» erikti sport qoǵamynyń tóraǵasy  Májıt  Omarǵalıevqa baryp, Aqtóbede Valera Lúkın degen bala turatynyn, sol baladan bolashaqta myqty gımnasshy shyǵýy múmkin ekenin aıtyp, issaparǵa jiberýin ótindim. «Balanyń jasy neshede?» – dep surady Omarǵalıev. «Shamamen 10-11-de», – dedim. Májıt aǵa:«Ózińe senseń, ishki túısigiń aldamasa, baryp qaıt», – dedi.

  Ushaqpen Aqtóbege kelip, gımnastıka zalyn taýyp aldym. Sol kúni Valeranyń ata-anasymen kezdestim. Balanyń bolashaǵy Almatyda ekenin, eger ol kisiler ruqsat berse, Valeranyń bizdiń úıde turatynyn, balanyń bar jaýapkershiligi meniń moınymda bolatynyn jetkizdim. Judyryqtaı balany  jer túbindegi  Almatyǵa, beıtanys  bapkerge  jetektetip jiberý qaı ata-anaǵa ońaı tısin. Uzaq sóılestik. Men alǵan betimnen tabandap, qaıtpaı qoıdym. Sol kezde nebary 25-te ekenmin, bir otbasynyń 11 jastaǵy  álpeshtegen  balasyn  qasyma  alýǵa qalaı táýekel ettim, tutas bir otbasynyń jaýapkershiligin qalaı ǵana moınyma aldym, dep keıde ózime-ózim suraq qoıamyn.

 1977 jyldan bastap Valerıı Lúkın bizdiń úıde tura bastady. Anam as-sýyn ázirlep, kıim-keshegin jýyp beredi. Mektepke ózim alyp baramyn, mektepten  gımnastıka zalyna birge baramyz. Úıge birge qaıtamyz. Kúnine 6-7 saǵat ter tógemiz. Valera meniń jattyǵý júıeme tez beıimdeldi. Jattyǵýdyń aýyrlyǵyna moıyǵan joq. Tez kóndikti.

  Qazaqstan birinshilikterinde birneshe márte top jarǵan bizder 1980 jyly Toláttıde  ótken  Sovet odaǵynyń  jastar chempıonatyna qatystyq. Shynyn aıtý kerek, bul básekege báıge alý úshin barǵan joq edik.    Kútpegen jerden Valerıı  Lúkın odaq  chempıony  ataǵyn jeńip aldy. 

   1984 jyly Tashkentte mektep oqýshylarynyń Búkilodaqtyq spartakıadasy ótti.  Osy Spartakıadada Reseı, Ýkraına, Belorýssıa, Armenıa, Grýzıa quramalaryn basyp ozýdy maqsat tuttyq. Buǵan deıin Qazaqstan quramasy bul elderdiń aldyna túsken emes.

   Mańdaı terimiz aqtalyp, bizdiń gımnasshylar komandalyq jáne jekeleı esepte odaqtyń bas báıgesin jeńip aldy. Lúkın sport sheberleri arasynda top jardy.

1986 jyly sovettiń ulttyq quramasynyń oqý-jattyǵý jıynyna qatystyq. Osy jıyn sońynda odaq bas bapkeri Leonıd Arkaev Lúkınge kóńili tolǵanyn, biraq Valerııdiń syrt kózge tym balań kórinetinin aıtty. Shynynda  da, 20 jastaǵy Lúkın 16-daǵy bozbala tárizdi edi. «Kelesi jıynǵa erkin jattyǵýda úsh márte salto jasaýdy meńgerip kelińder», – dedi  Arkaev. Bul – ońaı sharýa emes edi. Bizdiń basty qarsylasymyzdyń  biri  qytaılyqtardyń  osy jattyǵýǵa qulshyna kiriskenin estigenbiz. Kún tártibindegi endigi másele: halyqaralyq jarysta bul jattyǵýdy kim birinshi oryndaıdy? Sovet odaǵy ma, Qytaı ma?

1987 jylǵy Eýropa chempıonatynda Lúkın dúnıe júzi boıynsha erkin jattyǵýda úsh márte saltony birinshi bolyp jasap, qurlyq chempıony atandy. Bul jattyǵý jáne bizdiń basqa da tyń jańalyqtarymyz halyqaralyq erejeler kodeksine «Liukin» elementi bolyp tirkeldi. Sol chempıonatta Valerıı 5 altyn, 1 kúmis, 1 qola medalǵa ıe bolyp, Eýropanyń absolútti chempıony ataǵyna qol jetkizdi.

987 jyly Valerıı odaq  chempıonatynda kópsaıysta jeke-dara shyqty. Álemge  áıgili  Dmıtrıı  Bılozerchev, Valentın Mogılnyı, Iýrıı Korolev sekildi  myqtylar meniń shákirtime  jol berýge  májbúr boldy. Osy jerde  Valeranyń  basty  qarsylastaryna  toqtala keteıin. Dmıtrıı Bılozerchev  1983,1987 jyldardaǵy, al Iýrıı Korolev 1981,1985 jyldardaǵy álemniń absolútti chempıondary. Valentın Mogılnyı da álem chempıony.

Sol jyly Rotterdamdaǵy álem chempıonatyna Valerıı sovet quramasynyń  kóshbasshysy  bolyp  bardy. Qonaq úıge ornalasqan boıda ár elden kelgen jýrnalıser Lúkındi qorshap aldy. Sporttyq jolymyzdaǵy alǵashqy álem chempıonatyna naǵyz babymyzda kelgen edik. Erteń jarys degen kúni jattyǵý zalynda biraz ter tóktik. Jattyǵý sońynda Valera «Sýkahara» elementin eki ret jasap, «ustaz, taǵy bir sekirsem qalaı bolady?»,- dedi. Qarsy bolǵan joqpyn. «Sýkahara» ádisimen sekirgen Valera dik etip túsken jerinde turyp qaldy. Oıymda eshteńe joq, «Valera neǵyp tursyń, keshki asqa baraıyq», dedim. «Jarysqa qatysa alar ma ekenmin», - dedi Valera  barynsha  sabyr  saqtap. «Júr, kettik», - dedim áli de eshteńege túsinbeı. «Júre almaımyn». Aıaǵyna qarasam, tobyǵy kóz aldymda bultıyp isip shyǵa keldi. Mańdaıǵa jazylǵan beınetten qalaı qashyp qutylasyń. Rotterdamdaǵy álem chempıonatynda Lúkın jaraqatyna qaramaı  2  altyn, 1 kúmis medaldi jeńip aldy.

...Seýl olımpıadasynda Valerııge buıyrǵany - 2 altyn, 2 kúmis medal.

... 2004 jyly Afıny olımpıadasyna Kanada quramasyn bastap bardym. Sol básekede shákirtim Kaıl Shıfelt erkin jattyǵýda Olımpıada chempıony ataǵyn jeńip aldy. Shıfeltke deıin Kanada tarıhynda gımnastıkadan Olımpıada chempıony bolǵan joq».

Qydyrbek Rysbek