Kelin degen kim? Kelin degen kelgen kisi. Qazaq solaı bola tura kelindi qonaq demeıdi. Kerisinshe, qyz balany qonaq deý dástúri qalyptasqan. Kelin qonaq emes, ol otbasyńyzǵa engen baq, bereke. Kelin dúnıege urpaq ákelýshi, demek, ol otbasynyń yrysy men órisi. Bul degen keremet maǵyna. «Qyz ósse, eldiń kórki», degen mátel osyndaı mánge oraı aıtylsa kerek. Kelin tastaı batyp, sýdaı sińý nıetinde bógde úıdiń esigin ashqaly otyr, onysy erlik…» (fılosofıa ǵylymdarynyń doktory, akademık - Ǵarıfolla ESİM, «Egemen Qazaqstan» gazetindegi maqalasynan úzindi)
Endi ol uǵym týraly ózimniń oıymdy bildirsem...
Kelin bolý – barǵan úıińniń tirligin atqaryp, otymen kirip, kúlimen shyǵý, tamaǵyn jasap, kirip jýý, qonaǵyn kútip, kesh jatyp, erte turý... Iá, taǵysyn taǵy osy syndy bitpeıtin tirlikter shyǵar. Degenmen, meniń oıymsha, kelin bolýdyń negizgi maqsaty ol – sol barǵan úıińniń urpaǵyn dúnıege ákelý, úrim-butaǵyn kóbeıtý, jaqsy kelin, jaqsy jar, jaqsy ana bolý. Al, joǵaryda atalǵan bitpeıtin tirlikter sol úıge kelin kelmeı turyp ta atqarylǵan, óz ýaqytynda istelip turǵan jumystar.
"Kelindi boldy – eneniń qoly uzardy" dep jatady. Iá, árıne, kelin úı tirligine, enesine, qaıyn sińli, qaıny ápkelerine járdemdesip, sol úıdiń tirligin keship, birge etene aralasyp keteri onsyz da aıqyn nárse. Degenmen, kelindi qazan-oshaqtyń mańynan shyqpaı, tek úı tirligin isteı beretin, sharshamaıtyn robottaı kórý, menińshe, qatelik. Onyń turmysqa shyqpaı turyp ta ózindik qyzyǵýshylyqtary, hobbıi bolǵan. Áli de sonymen aınalysqysy keletin shyǵar. Ol da – adam. Ol da týystaryna, dostaryna baryp, ne bolmasa kitap oqyp, toqymasyn toqyp, qyzyǵýshylyqtarymen aınalysqysy keletin shyǵar? Ol áldekim aıtpaqshy, «quldyqqa» kelmegen shyǵar?
Qyz bala «baqytty bolam dep emes, barǵan jerimdi baqytty qylamyn» dep barady degendi kóp estidim. Demek, qansha jerden qyz bala «ýaqyty keldi, otyryp qaldym» dep neshe jasta turmysqa shyqsa da, túpki oıy – sol, ıaǵnı, barǵan jerin baqytty qylýǵa talpyný. Eger adam shyn qalasa, nıet etse, sózsiz ol tilegine de jetedi...
Eger de kelin áldebir isti bilmeı jatsa, áldebir tamaqty jasaı almaı jatsa, oǵan basqasha kózben qarap, sol bilmestigin úlken qatelik dep oılaıtyndarǵa tań qalamyn. Bilmegenin úırenedi, biletinin úıretedi. Eshkim de turmysqa shyqpaı turyp, kelin mektebin oqymaıdy ǵoı. Anasynyń úıretkenin, ózdiginen úırengenin ǵana istep biledi. Bilmegenin endi úırenetin bolady. Oǵan bola ony sógip, bir bilmestigine bola jamanatty etý qatelik emes pe? Qyz bala onsyz da qolynan kelgenin aıanbasy, bilmegenin úırenýge talpynary anyq.
Qyz balasyna da kózin tyrnap ashqaly kórip júrgen áke-sheshesin, baýyrlaryn, týystaryn, dostaryn qıyp, ómiri-ǵumyry kórmegen, bilmegen, tek turmysqa shyqqan joldasyn ǵana tanıtyn, ózindik erekshiligi, ózindik salty, erejesi bar bógde ortaǵa «top ete» túsý ońaı ma eken? Qansha jerden «turmysqa shyǵamyn» degen qýanysh sezimi bolsa da, júrek túbinde sonsha jylǵy kóz qýanyshtary men janyna jaqyn adamdaryn qıyp ketý tym qıyn-aq. Qyz ornynda bolmaǵan soń ony jigit adam túsine de bermeıdi. Tipti kelindi bolǵan úı buǵan deıin qyz uzatyp kórmegen bolsa, ol úıdiń adamdary da ony túsinbeıdi. Sonsha ýaqyt mápelep ósirip, oqytyp, toqytyp, baqqan kóz qarashyǵyn ózge uıaǵa shyǵaryp salý, uzatý qaısy ákege, anaǵa, baýyrǵa bolsyn aýyr tıeri anyq. Sondyqtan da kelindi bolǵan úı "bireýdiń móldir qarashyǵyn amanat etipp aldyq" dep, óz balasyndaı kórse, sonda bári de oryndy bolady dep oılaımyn...
Allaǵa shúkir, barǵan jerim – ózimniń ekinshi úıimdeı. Birden úırenisip, sol úıdiń qyzyndaı bolyp kettim. Kelin dep bólip, jumysty úıip tastap, ne bolmasa adamdar ózderi oılap taýyp alǵan bolmaıtyn «kelindik mindetter tizimi» de joq. Allaǵa sansyz madaq aıtamyn. Ákemniń, baýyrlarymnyń, uzatylǵanymdy kórmeı ketken anamnyń, dos, týystardyń tileginen bolsa kerek, barǵan úıim – naǵyz ózim qalaǵan qutty mekendeı. Ol jer - Alla qalasa, baǵym. Iá, kishkentaı ǵana saıaly baǵym. Alla qalasa, ata-enemniń, joldasym ekeýmizdiń táp-tátti, jupar ıisti jemisterimiz ósetin kishkentaı ǵana baǵymyz...kishkentaı ǵana memleketimiz...
PS: ...kóp aıtylatyn tilektiń biri - "barǵan jerińe baldaı/tastaı batyp, sýdaı siń". Barǵan jerge baldaı batyp, sýdaı sińý úshin de barǵan jerdiń seni baldaı, sýdaı etip qabyldaıtyn nıetteri bolýy kerek...
Maqpal Sembaı
Pikir qaldyrý