Bala kezimizden úlkenderdiń "bireýdiń ala jibin attamańdar" degenin estip óstik. Ala jiptiń ne ekenin uqpasaq ta aıtqandaryn oryndaýǵa tyrysatynbyz. Sol ala jiptiń ne ekenin endi-endi túsine bastaǵandaımyz. Áıtpese sony túsindirip bergen adam joq. Seniń quqyǵyń basqa adamnyń quqyǵy bastalǵan jerde aıaqtalady degen qaǵıda bar. Osy qaǵıda boıynsha bireýdiń quqyǵy bastalǵan jerdegi kózge kórinbeıtin syzyq atalarymyz ben ájelerimiz aıtatyn ala jibi bolsa kerek.
Ne degen tálimi tereń kemeńgerler edi deseńshi!!!
Hosh. Bilip-bilmeı bireýdiń sol ala jibin attadyń delik. Sonda ne bolady deısiń ǵoı?! Mindetti túrde tergelesiń. Baıqamaı attaǵan bolsań kelesi joly attamastaı sabaq alasyń. Neshe túrli ǵıbratty hám qorqynyshty ýaqıǵalar estısiń, kóńilińe túıesiń. Al endi bile tura attaǵanyń anyqtalsa onda quryǵanyń. Ásheıinde bárinen arashashy bolatyn áje degen qorǵaýshyń da ondaıda jazalaýshy bop shyǵa keletin. Eń aldymen tániń taıaq jeıtin, keıin rýxanı ártúrli "qysymǵa" tap bolatynsyń. Jazalaýlar aptalap sozylatyn. Jáne jazalaý da alýan túrli bolatyn. Sol jazalaýlardan keıin reabılıtasıalyq kezeńderden ótesiń. Ol jamandyq pen jaqsylyqtyń qaıtarymy, obal men saýaptyń túsinigi, bata men qarǵystyń, adal men aramnyń ara jigin ajyratý ári tolyq túısindiń degen kishigirim emtıxannan ótý kezeńi edi. Qaıran bizdiń ǵıbratqa toly, aqsaqaldarǵa toly balalyǵymyz-aı deseńshi. Qazirgi jastar men balalarǵa janym ashıdy. Qarıanyń bir ónegesin estimeı ótip ketti aý kóbisi. Ata deıtin ata joq, bata deıtin bata joq ker zaman, áıteýir.
Osyny oılaı-oılaı mynandaı tujyrymǵa keldim. Qazaqta "bataly qul arymas, batasyz qul jarymas" nemese "jaýynmen jer kógerer batamen er kógerer" degen syńaıly maqal kóp. Osyny túsindirip berer adam azaıǵandyqtan ba bilmeımin, áıteýir qazaqtyń kógerip kókteıtin túri kórinbeıdi. Kógerip kóktegendi bylaı qoıyp qurdymǵa bet alǵanymyz anyq.
Dálel kerek bolsa jazaıyn birnesheýin. Kez-kelgen qarapaıym qazaqtyń kishigirim bolsa da nesıesi bar. Iaǵnı bereshek. Qazaqstandaǵy ár otbasy jemqorlyqtyń sazaıyn tartyp otyr. Iaǵnı aıdyń kúnniń amanynda jelinip otyr.
Ár qazaqtyń joq degende eń jaqyn degen bireýi jol-kólik apatynyń zardabyn kórgen. Dál bir soǵys zardaby ma dersiń.
Ár qazaqtyń jaqyn bir týysy nemese ózi aýrý.
Qazaqtyń birtalaıy baspanasyz.
Qazaqtyń birtalaıy jumyssyz.
Qazaqtyń ana tiliniń túri mynaý.
Elge qorǵany bolady degen bıligińniń túri anaý.
Solardan "taıaq" jep ádilet organdaryna baryp ádiletsizdikti kórip, quqyq-qorǵaý organdaryna baryp quqyǵyńdy taptatyp, júıke júıeń syr berip, emxanadan túńilip óz-ózińe kele almaı jatasyń tyraıyp. Sońǵy ınstansıań degen dinińniń túri tipti syqpytsyz.
Qazaq quddy bir qarǵys alǵandaı.
Qarǵys alǵandaı dep nemenege jumsartam. Aqıqatynda kúnde qarǵys alatynymyz ótirik emes.
Sharıǵatta keri qaıtarylmaıtyn, ıaǵnı mindetti túrde qabyl bolatyn duǵa túrleri bar. Olar:
1) ata-anasynyń balasyna jasaǵan duǵasy.
2) japa shegýshiniń nala duǵasy.
Biz osy ekeýsin ǵana taldap kóreıik.
Qudaıdyń qutty kúni balalaryn qarǵaǵan ata-analardy kórem. Olar buryn "tuqymyń qurǵyr", "jetpegir", "jelkeń qıylǵyr", "mola", "esek", "jetesiz" dep órilýshi edi qazir jańa formatta, qos tilde aıtylatyn bopty. Qudaı saqtap úlkender jaǵy aǵylshynǵa boılaı almaı júr. Áıtpegende úsh tilde óz urpaǵyn ózi boqtar edi.
Endi ekinshisine keleıik. Bul aýqymdylaý endi. Qazaqtyń bári japa shegýshi ekenin basynda aıttyq. Al japa shegýshiniń duǵasy, ıaǵnı qarǵysy qabyl bolatyn sanatta ekenin bilesizder. Endi sál oılanyp kórińizdershi.
Nátıjesi tym qorqynyshty. Bir-birin qarǵysqa kómý údep-aq tur eken. Kóligin durys qoımaı, bireýdi qamap ketken qarǵys aldy ma? Aldy!
Qoqysyn parkıngke nemese bir buryshqa tastaı salyp, qarǵys aldy ma? Aldy! Jol mádenıetin saqtamaı, bireýdiń jolyn qıyp ketip qarǵys arqalap kete bardy ma? Kete bardy. Lıfttiń ishine qaqyryp túkirip, ishin lastap, keregesine jaman sóz jazyp, knopkalaryn órtep, saǵyz japsyryp júrip lıft tazalaýshynyń, jáne kirip shyqqan myńdaǵan jurttyń qarǵysyn aldy ma? Aldy! Al qarǵys tekke ketpeıdi. "Júıeli qarǵys kıesin tabady, júıesizi ıesin tabady" dep atam qazaq beker aıtpasa kerek. Uzaǵynan tolǵanýǵa bolar edi, biraq uǵar janǵa osy da jeter.
P.S: Búgin avtobýsta turǵanymda tekserýshi kirip kelip edi menimen qatar kele jatqan úsh-tórt adam tekserýshini kórip jedeldete shyǵyp ketti. Al bul urlyq. Kisi aqysy men jol aqysy tekke ketpeıdi. Jańaǵylar sonda osyny da bilmeı bolmashy tıyn úshin zor aýyrpalyqtar men keleshekte keler keselderdi arqalap túsip qaldy. Jáne olardyń ury bılikke renjýge haqylary joq.
"Qandaı bolsańdar solaı basqarylasyńdar" degen bar. Támám!
Nartaı Saýdanbekulynyń feısbýk paraqshasynan alynǵan
Usynǵan: Ásel Bolatqyzy
