Telefonnyń ba, esiktiń qońyraý úni, álde bireý jylap jatyr ma, áıteýir túsiniksiz ún qulaq etin jep barady. «Túf, myna bir shyryldy óshiretin adam bar ma ózi? Netken ashshy ún edi.» Uıqysyn áli de qımaı jatqanyn qyzǵanǵandaı bolyp, «tur-turlap» jatqan osy bir ún aqyry Salamattyń uıqysyn buzdy. Erinip, kózderin áreń ashqan ol qaptap júrgen bóten adamdardy jáne óziniń qaladaǵy emes, úsh jyl at basyn burmaı ketken aýylyndaǵy úıinde jatqanyn kórdi.

Ádette, tósekte dóńbekship, áreń turatyn Salamat lezde esin jıyp, atyp turdy. «O, toba, birnárse bolyp qalǵan ba? Úıdegiler meni nege oıatpaǵan? Kimder bular? Bári aman ba? Aıken! Maqsut! Toǵjan! Shyńǵys! Qaıdasyńdar?!!!...» Janushyra ornynan atyp turyp, áıelin, balalaryn izdeı bastady. Eshnárseni uǵar emes. Apyl-ǵupyl kıinip, bóten adamdar arasynan otbasy múshelerin izdeı bastady. Áıelin, balalaryn surasa, eshkim jaýap berer emes.

Jalma-jan asbólmege júgirdi! Ol jerde de bóten áıelder júr. Bári de oramal taǵyp alyp, as qamyna kirisip ketken. Birnárseniń bolǵanyn júregi sezip tur. Súrine jyǵyla basqa bólmege umtyldy. Kirgen bette úsh balapanyn kózi shalyp, amandyqtaryn kórip, qýanyp ketti. Qýanyshtan qushaǵyn ala júgirdi. «Balapandarym sol! Men senderdi tappaı qaldym ǵoı! Barlyq bólmeni sharlap shyqtym. Analaryń qaıda? Biz munda qashan kelgenbiz?» - dep, balalaryn qushaǵyna alyp, surastyra bastap edi, júregi birtúrli zyrq ete qaldy. Balalary jylap otyr. Iá, mektepke baratyn úlken ekeýi eńirep otyr. Úlkenderi jylaǵan soń, túk uqpaǵan kishisi de jylap otyr. Salamattyń júregi shanshyp ketti. Sóılep jatyr, sóılep jatyr, al bular estir emes muny...

«Qudaıym-aý, bularǵa ne bolǵan ózi? Meni tyńdaı ma, joq pa? Maqsut, anań qaıda? Toǵjan, nege jylap otyrsyń?» Lám-mım jaýap joq...

Bir kezde syrtqy esikten bir top adamnyń daýys shyǵaryp, jylap kele jatqanyn estigende, bireý júregine sýyq qanjar suǵyp alǵandaı boldy. «Joq! Jo-joq! O, Táńirim, tek Aıken emes! Aıken! Janym, qaıdasyń?! Aıken-oý!». Qorqynysh boıyn bılep, ishteı kúbirleı jóneldi. Kózine irkilgen jas mólt etip qolyna tamǵanda, sál esin jıyp, ornynan atyp turyp, jan-jaryn izdeı bastady. Jańaǵy kelgenderdiń basqa bólmege ótkenin kórip, ile-shala arttarynan júgirdi! «Aıkeeeeeen!» Ol bólmege qadam attaǵany sol edi, kórgen kórinisten bir orynda qatty da qaldy. Óz kózine ózi sener emes!

«Múmkin emes! Joq! Qalaısha?! Múmkin emes...» Neshe túrli oıdan mıy shaıqalyp, júregi solyp, kózi qaraýytyp barady. Shyndyq shyńyraýdan shyńǵyryp jiberdi! Ashshy ún qulaqtan kirip, júrekten bir-aq shyqty! Osynda júrgen jandardyń barlyǵy da «Balam-aý! Baýyrym! Jalǵyzym-oý! Aǵataı! İnishek! Ákesi-oý!» dep, kóz jastary kól bolyp otyr. Sonshama shýdyń, joqtaýlardyń ishinen jary Aıkenniń «Janym-aý! Salamatym-oý! Bizdi kimge qaldyrdyń!? Balapandaryńdy kimge amanattadyń...» degen jan aıqaıy qulaǵyna bizdeı qadalyp, júregin ottaı qaryp barady.

Arly-berli ótip jatqandar muny eler emes. Bóten jandar arasynan ózine tanys beınelerdi de kóre bastady. Áıeliniń janynda ájim basqan ajary bir kúnde on jylǵa qartaıyp ketken, kóz jasy kól bolyp, janary sýalýǵa shaq qalǵan anasy ekenin birden tanydy. Odan ármen ápkeleri, qaryndastary, týysqan áıel adamdar, taǵysyn taǵy. Jaǵdaıǵa qanyq bolyp, óziniń dármensiz tek rýh ekenin, báriniń de kesh bolǵanyn uqqan, óńi bozaryp, qol aıaǵy sýyp, janary solyp, súıretilgen eleske aınalǵan Salamattyń aıaqtary ony ishki bólmege qaraı tartty.

Esikke jetkende, anaý tórde shymyldyqtyń astynda jatqan aq kebinge oranǵan sýyq deneniń óziniki ekenin sezdi. Sezdi de, janary edenge qadalǵan kúıde qatty da qaldy. Súıretilip, tysqa shyqty. Samaıyn qyraý basqan aq shashty qarıanyń keshe ǵana qap-qara, qoıý shashty ákesi, qatarlasa joqtaý aıtyp turǵan baýyrlary, dostary ekenin tanydy. Úıge kelýshilerdiń aıaq alysy basylar emes. Jas ólimge kelip jatyr, kelip jatyr... Neshe túrli joqtaýlardyń kerýeniniń biter túri joq.

«Bári de kesh. Bári de kesh. Bári de kesh.» Osy bir tirkesten basqa eshteńe mıyna keler emes. Bir-aq sekýndta bar ómiri kóz aldynan kıno plenkasyndaı zý ete qaldy. Mektepke barǵany, ata-anasynyń, ápkeleriniń erkeletkenderi, mektepti bitirýi, stýdenttik shaq, alǵashqy mahabbaty, dostary, dýmandy keshter, jumysqa turýy, baýyrlarynyń toılary, jıendi bolýy, súıiktisimen qydyrǵany, ákesiniń «úıdiń jalǵyz uly» dep dúrkiretin ótkizip bergen toıy, balapandarynyń; Maqsutynyń, Toǵjanynyń, Shyńǵysynyń dúnıege kelýi, shildehana, balapandarynyń qylyqtary, mektepke barǵan sátteri, taǵysyn taǵy... otyz bes jyl ómiriniń tek jaqsy jaqtary aq qanat kepterdeı usha berdi, kóz aldynan, usha berdi... Netken jaqsy ómir edi. Nendeı ǵajap kúnder ótti., shirkin.

Toqta! Qarań-qurań etken... qarǵalar... Bul... Iá, bul jaqsymen qatar, jaman adam da bolǵan. Bala kezdegi buzyqtyqtary, kórshiniń baqshasyn búldirgeni, dostaryn urǵany, ata-anasyn, ápkelerin, qaryndastaryn renjitkeni, stýdenttik kezdegi jaman isteri, qyzdardy renjitkeni, ishkeni, shekkeni, aýylyna óle mas bolyp baryp, ákesine qarsylasamyn dep, alǵash ret anasyna qoly tıip, denesin kógertkeni, anasynyń aýrýhanaǵa túsýi, ákesiniń buǵan degen qara qazandaı ókpesi, dostarynyń toıynda taǵy da sol araq úshin qyrǵyn salyp, bala-baqshadan birge ósken dosyn uryp, jyqqany, mas bolyp kelip áıelin urǵany, balalarynyń qoryqqannan shyqqan shyńǵyrǵan daýystary, araq úshin jumystan qýylǵany, bir aıdaı otbasyn ash qaldyrǵany, áıeli ekeýiniń bar jıǵan-tergenin kartaǵa tigip, utqyzǵany, oraza ekenine qaramastan dostarymen qosylyp syra iship, karta oınaǵany, meshit úıdiń janynda bolsa da, azandy bes ýaqyt estise de, bir ret Alla úıine bas suqpaǵany, sadaqany umytqany, táýbasyna kelmegeni, «ishpe, karta oınama, sadaqa berseńshi, qoısańshy» degenderdi tyńdamaǵany... bári-bári tizilip kóz aldynan ótip jatyr, ótip jatyr, biter emes. Netken kóp edi qara qarǵalar... Oıbaı-aı, bul ózi qandaı adam bolǵan?

«O, toba, men qandaı ómir súrgenmin! Men kim bolǵanmyn? Jańaǵy aq kepterler qaıda? Jańaǵy baqytty sátter qaıda? Qaıda? Meniń osyndaı jaman adam bolyp, qylǵan arsyz qylyqtaryma shydap, meni áli de qabyldap kelgen áketaıym-aý, jan anam, Aıkenim, ápkelerin, balapandarym, dostarym... O, Táńirim, barlyǵy osynda júr ǵoı! Barlyǵy da eńirep jylap jatyr ǵoı! Barlyǵy meni joqtap jatyr! O, sorly basym, men netken sorly adam bolǵanmyn! Netken berekesiz, qadirsiz jan bolǵanmyn! Bar baǵymdy, baqytymdy uqpaǵan, syılamaǵan qandaı aqymaq edim! Endi bári de kesh! Kesh... Eshbirinen keshirim surap, eshbirin baqytty ete almaımyn! Eshbirine rahmetimdi aıtyp, qushaqtaı almaımyn! Eshbirine kómektese almaımyn! Qaýqarsyzbyn! Endi qolymnan túk te kelmeıdi! Endigi báriniń esinde máńgi qalary tek - renjitken sátterim men orynsyz qylyqtary men menmenshil, ózimshil Salamattyń beınesi. Bári de kesh! Tym kesh! Qudaıym-aý, men munyń, osy bir sum ajaldyń tym tez kelerin sezdim be, bildim be, uqtym ba?! Ólim maǵan jetpesteı, qalaı júre bergenmin? Kúndegi tirlik esh bitpesteı, qalaısha qamsyz tirlik qylǵanmyn? Qalaısha? Nege ǵana Allaǵa jaqyn bolmadym? O, Qudaıym-aý, qap-qara qabirime salǵan kezde, janymda osynda jylap otyrǵandardyń biri de, sonshama qaryzdanyp alǵan kóligim, úıim, kıimderim de, ataǵym, maqtaýlarym eshnárse de birge barmaıdy-aý! Qara túnek qabirimde osynyń biri de janymda bolmaıdy-aý, bolmaıdy! O, Alla, namaz, oraza, sadaqa, zeket, izgi amaldar, saýapty ister, meshitke barǵan sátterim... mende joq qoı! Joq qoı munyń biri de! Túbi osyndaı bolaryn bilgen Aıkenimniń tilin nege almadym? Nege ǵana onymen birge oraza tutyp, namazǵa turyp, meshitke barmadym. Nege? Ne jyn basqan meni? Qalaısha men sol baqyttan tysqary ómir keshkenmin? Qalaısha? Endigi jaıym, kúıim ne bolmaq? Alla aldynda qandaı esep bermekpin? Nemdi aıtyp maqtanam? Qaısy amalym, qaısy qulshylyǵym meni qabirimde qorǵaıdy? Qaısysy qara túnekke jaryq beredi? O, sorly dúnıe, ózińe sonsha elitkeniń-aı! O, sorly aqsha, sońynan salpańdatyp, býyńa mas qylǵanyń-aı! O, sorly basym, ımanyńdy jıyp qoıyp, qalaısha ǵumyr keshkensiń? Nege munsha aqymaq bolǵanmyn? Bári bitpesteı, máńgi ǵumyr kesherdeı ótken kúnderim-aı! Bir túrtip alar Allaǵa unaǵan qulshylyǵy joq, Jaratýshysyna aıtqan salaýaty, rahmeti, madaǵy joq mánsiz ótken otyz bes jyl ǵumyr-aı, sen munsha qysqa ma ediń?! Sen munsha az-aq pa ediń?! O, sorly otyz bes jyl, sen osynsha qunsyz ba ediń?! Endigi halim... Endigi kúıim... Endigi jaıym... Bári de kesh... Bári de bitti...»

Qulaǵy shyńyldap, ón boıynan ál ketip, úreı men qorqynysh boıyn bıleı, kózderi qaraýyta, jerge jyǵylyp, bar dybys, daýys ataýly ushar shyńnan estilgendeı joǵalyp barady... joǵalyp barady... Tek bir ádemi áýen ǵana jaqynnan estilip, qulaq quryshyn qandyra, júrekke jol tartty. Netken ásem ún! Netken janǵa jaǵymdy edi! Netken ǵajap áýen! Aıkeni tań qalǵanda, qýanǵanda únemi «Súbhan Alla» deıtinin estýshi edi. Jańaǵy áýenniń keremettigine tańdanǵan Salamat qalaı «Súbhan Alla» degenin bilmeı qaldy. «Súbhan Alla...»

Dem jetpeı, alqynyp, terge malynyp, denesin qozǵalta almaı, úni shyqpaı, tutyǵyp jatqan Salamat óz kúbirinen jáne jańaǵy erekshe áýennen oıanyp ketip, kózin ashyp qaldy. Ózin oıatqan ásem áýenniń azan ekenin, jańaǵy kórgeniniń bárini tús ekenin birden uǵyp, ornynan atyp turdy da, balkonǵa júgirdi! Jany qınalyp terlegen Salamat malmandaı sý bolyp, qol-aıaǵy dirildep, ón boıynan ál ketken. Tipti azyp, qartaıyp ketkendeı sezindi ózin. Tań namazyn oqýǵa oıanǵan Aıken tańǵy azandy súısine tyńdap, Jaratqanǵa sansyz madaq aıtyp, taǵy bir múmkindiktiń, ýaqyttyń berilgenine, táýbasyna kelgenine shúkirshilik aıtyp, kóz jasy kól bolyp jylap turǵan Salamatty kórip, tańdana: «Salamat, saǵan ne boldy? Bári durys pa?» - dep, janyna jaqyndady.

Jylaı-jylaı kózderi isip, qyzaryp ketken, álgi tústiń qorqynyshynan aryla almaı, qalsh-qalsh etip turǵan Salamat Aıkenniń qos qolyn qysyp ustap: «Allam-aı, keshirshi? Aıkenim, keshirshi? Qulshylyǵymdy túzeýge kómektesshi...» - dedi jylamsyraı.

Jaratqannyń  jaryna taǵy bir múmkindik bergenin kórgen Aıkenniń kózinen qýanyshtyń bir tamshy jasy úzilip tústi...

 Maqpal Sembaı