– Berik Ýálıuly, baspasóz qyzmetkerleriniń kásibı merekesiniń qarsańynda suhbat quryp otyrǵandyqtan, áńgimemizdiń basynda Ońtústik Qazaqstan óńiriniń buqaralyq aqparat quraldarynyń tynys-tirshiligine toqtalyp ótseńiz. Jýrnalıserdiń eńbegin baǵalaý, shyǵarmashylyqtaryna qoldaý kórsetýge baılanysty qandaı is-sharalar jasalyp jatyr? – Oblysymyzda buqaralyq aqparat quraldary sany jaǵynan basqa oblystarmen salystyrǵanda Almaty qalasynan keıin ekinshi orynda. Óńirlik baspasóz quraldary memlekettiń aqparattyq saıasatyn júzege asyrýda, aımaqtaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq jobalar, atqarylyp jatqan ıgilikti ister jaıynda óńir turǵyndaryna ǵana emes, respýblıka jurtshylyǵyn da habardar etip keledi. Osy oraıda jýrnalıserdiń eńbegin memleket tarapynan baǵalaý men kótermeleý maqsatynda arnaıy marapattaýlar, túrli baıqaýlar, spartakıadalar, semınarlar uıymdastyrylyp keledi. Dástúrimizge sáıkes, bıyl da baılanys jáne aqparat qyzmetkerleri kúnine oraı kóptegen is-sharalar ótýde. Máselen, oblystyq ishki saıasat jáne din isteri basqarmasy tarapynan buqaralyq aqparat quraldaryna arnalǵan baıqaýdy atap ótýimizge bolady. Baıqaýdyń nátıjesi jýrnalıserdiń kásibı merekesi kúni jarıa etilmek. Beriletin aqshalaı syıaqynyń da kólemi qomaqty bolǵaly otyr. Atap aıtsaq, jeńimpazdarǵa oblystyq «Úzdik telearna» atalymy boıynsha – 1 000 000 teńge, oblystyq «Úzdik basylym» atalymy boıynsha – 1 000 000 teńge qarjylaı sertıfıkat tabys etiledi. Budan bólek respýblıkalyq telearnalar men gazetterdiń oblysymyzdaǵy úzdik menshikti tilshileri 500 000, «Altyn mıkrofon», «Altyn qaýyrsyn» ıegerleri de 500 000 teńge aqshalaı syılyqqa ıe bolady. Al jýrnalıserdiń kásibı merekesinde taǵaıyndalatyn syılyqtyń jalpy júlde qory – 4 mln. teńge. Munyń barlyǵy óńirdegi baspasózdiń keńinen qanat jaıýyna, sondaı-aq tórtinshi bılik ókilderine kórsetilip jatqan qoldaý dep túsingenimiz abzal. – Ózińizdi kórermen qaýym bilikti telejýrnalıst retinde jaqsy tanıdy. Osydan 3 jyl buryn qazaqtyń qaımaǵy buzylmaǵan ońtústikke kelip, memlekettik jaýapty qyzmetke kiriskenińizde áriptesterińiz de shynaıy tilektestikpen, qýana qarsy aldy. Óıtkeni jýrnalısiń jan dúnıesin osy salanyń bilgir mamany, shynaıy janashyry ǵana túsinedi emes pe?! Oblys ákiminiń baspasóz hatshysy ári oblys ákimi apparat basshysynyń orynbasary bolyp qyzmet etken jyldarda jergilikti bılik pen BAQ-tyń arasyndaǵy baılanys qandaı deńgeıde damydy dep aıta alasyz? – Bılik pen BAQ arasyndaǵy baılanystyń negizgi tetigi ol, árıne, baspasóz qyzmeti. Al baspasóz hatshysy ol ekeýiniń arasyndaǵy altyn kópir ispetti. Bul dánekerlik mindetti qalaı atqarǵanymyzdy qarapaıym halyq pen áriptesterim aıta jatar. Degenmen, bılik pen buqaralyq aqparat quraldary arasynda tyǵyz baılanys ornatý maqsatynda Ońtústik Qazaqstan oblysy ákimdiginiń 2014 jylǵy 8-shildedegi №217 qaýlysymen «Ońtústik Qazaqstan oblysy ákimdigi janyndaǵy buqaralyq aqparat quraldarymen ózara is-qımyl jónindegi» keńes qurylǵan bolatyn. Keńestiń negizgi mindetteri ózara is-qımyldyń tıimdi joldaryn izdeý, qyzmettik quzyret sheńberindegi máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan sharalardy ázirleý, belgili bir máseleler jóninde usynystar engizip otyrý jáne taǵy basqa. Memlekettik organdardyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý, jumystarynan aqparat berip otyrý úshin «Ońtústik» aqparat ortalyǵyn ashtyq. Ortalyqta laýazymdy tulǵalardyń jýrnalıserge baspasóz máslıhattary, kún tártibinde turǵan máselelerge pikir bildirý sharalary uıymdastyrylyp otyrady. Bir aıta keterligi, jýrnalıser aldyndaǵy mundaı esep berýler kúndelikti uıymdastyrylýda. Sonymen qatar byltyrdan beri ishki saıasat jáne din isteri basqarmasynyń uıymdastyrýymen jýrnalıserge arnalǵan turaqty semınar ótkizilip keledi. Ol semınarlarǵa elimizge tanymal redaktorlar, bilikti jýrnalıser, saıt jetekshileri, sarapshylar qatysyp, tájirıbelerimen bólisedi. – Jaqynda Elbasy «Ult Jospary – 100 naqty qadam» baǵdarlamasyn jarıa etkeni belgili. Atalǵan resmı qujatta «kásibı memlekettik apparat qurý» dep atalatyn bólim bar. Osy máselege baılanysty oı-pikirińizdi bilsek. – Elbasynyń bes ınstıtýttyq reformasy 100 naqty qadam negizinde júzege asyrylatyny málim. Oǵan barlyq memlekettik organdarmen oblystyń İshki saıasat basqarmasy da tikeleı atsalysýda. Ult josparynyń alǵashqy baǵyty – kásibı memlekettik apparat qurý bóliminde basty baǵdar zamanaýı, kásibı memlekettik apparat qurýǵa negizdelip otyr. Osy baǵyttyń túp maqsaty – memlekettik qyzmetkerlerdiń korpýsyn kásibı jáne avtonomdy dárejege jetkizý. Memlekettik qyzmetkerler korpýsynyń, ásirese, ákimshilik memlekettik qyzmetkerlerdiń avtonomdy bolýy degenimiz saılaý, mınıstrler men ákimderdiń jáne basqa da jetekshilerdiń aýysýy kezinde oǵan áser etpeýi bolyp sanalady. Sonymen qatar memlekettik qyzmetshilerdiń mansaptyq ósýinde laýazymdyq satylardan ótip, kásibı biliktiligin naqty tájirıbede jınaqtaýyna kóńil bólý de atalǵan reformanyń mazmunynda kórinis tapqan. Osy oraıda aıtaıyn degenim, memlekettik qyzmette kásibı oryndaýshylar ǵana emes, memleketshil azamattardiń kóbirek bolǵany durys. Óıtkeni bolashaǵyn, ótkeni men keleshegin boljaı alatyn memleketshil adamdar kóp bolsa ǵana, bul qyzmettiń áleýeti artyp, mártebesi bıikteı túsedi. – «100 qadam» Ult josparyn júzege asyrýǵa baǵyttalǵan sharalarǵa toqtalyp ótseńiz. – Ústimizdegi jyldyń 14-sáýir kúni Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategıalyq zertteýler ınıstıtýtymen birlesip, «Bes ınstıtýttyq reforma: damýǵa qarqyn qosyp, máńgilik el bolý» taqyrybynda óńirlik forýmyn ótkizdik. Al jýyrda «Bes ınstıtýttyq reforma. 100 naqty qadam: Aqparattyq qamtý jáne ilgeritý» atty aımaqtyq jýrnalıser forýmy ótkizildi. Forýmǵa qatysýshylar «Aqparattyq qamtý jáne ilgeriletý», «Máńgilik El qazaqstandyq birtektilik ıdeıalaryn júzege asyrý», «BAQ-ǵy ınternettegi buqaralyq aqparattyń jańa býyndaryn qalyptastyrý», «Barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy ıdeıany júzege asyrýdyń negizderi» taqyryptary boıynsha baıandamalar jasap, pikir almasty. Bes halyqtyq reformanyń mańyzdylyǵy týraly oılarymen bólisti. – Bıylǵy merekeler jyly aıasynda atqarylǵan keıbir sharalar týraly aıtyp berseńiz. – Resmı statısıkaǵa júginsek, Ońtústik Qazaqstan oblysynda 108 etnos ókilderi turady. Oblys aýmaǵynda qoǵamdyq-saıası ahýal turaqty. Jergilikti basqarý organdarynyń azamattyq qoǵam ınstıtýttarymen birlese júrgizip otyrǵan júıeli jáne maqsatty jumystary bar. Olardyń barlyǵy ultaralyq kelisim men konfesıaaralyq tatýlyq pen yntymaqtastyqqa negizdelgen. Etnosaralyq qatynastardy nyǵaıtý maqsatynda 2014 jyly oblystyq ishki saıasat jáne din isteri basqarmasy oblystyq etnomádenıortalyqtar, qoǵamdyq uıymdar ókilderimen birlese otyryp etnos ókilderi kóp shoǵyrlanǵan Maqtaral, Saryaǵash aýdandary men Túrkistan, Kentaý qalalary turǵyndarymen kezdesýler ótkizdi. Mundaı kezdesýler ótkizý bıyl da josparlanyp otyr. Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 20 jyldyǵyna arnalǵan Qazaqstan halqy Assambleıasy — 20 izgi is» respýblıkalyq estafetasynyń bas belgisi «Taıqazan» kıeli Túrkistan qalasynan bastaý aldy. Oblystyq ishki saıasat jáne din isteri basqarmasynyń tapsyrysy boıynsha qazirgi tańda Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 20 jyldyǵyna arnalǵan «Balalar soqqan dostyq úıi» taqyrybynda anımasıalyq fılm túsirildi. Bul anımasıalyq týyndylardyń máni men mańyzy erekshe. Ol jas urpaqty Otandy qurmetteýge úıretedi. Birlikti nasıhattaıdy, jastardy adamgershilik pen baýyrmaldyqqa tárbıeleıdi. Halyqtar arasynda yntymaqtastyq pen dostyqty nyǵaıtady. 1-maýsym — Halyqaralyq balalardy qorǵaý kúnine oraılastyrylyp anımasıalyq fılmniń tusaýkeser sharasyn uıymdastyrdyq. Qazirdiń ózinde balalarǵa arnalǵan «Balapan» telearnasy bul týyndyny kórsetýge nıet tanytyp otyr. – Halqymyzdyń baı rýhanı dúnıesin, boıyna jıǵan barlyq qazynasyn, asyl murasyn búginge jetkizgen ol ana tilimizdiń qudireti ekeni belgili. Ana tiline qurmet kórsetýde ońtústik óńiriniń orny qashanda bólek, úlgi bolarlyqtaı. İs qaǵazdardy memlekettik tilge tolyqtaı kóshirýde oblystaryńyz kósh bastap tur. Oblysta buqaralyq aqparat quraldary, onyń ishinde qazaqtildi basylymdar kóptep jaryq kórýde. Desek te, memlekettik tilge qatysty barlyq máseleler óńirde oń sheshimin tapqan dep tolyq senimmen aıta alasyz ba? – Til – ulttyń ózindik beınesin anyqtaıtyn, rýhanı kelbetin kórsetetin tólqujat dep aıtýymyzǵa bolady. Ol ulttyń ózgeden erek daralyǵyn anyqtaıtyn erekshe belgi. Ana tili arqyly ornyǵatyn ulttyq sanany qalyptastyrýshy Abaı, Shákárim, Sultanmahmut, Ahmet, t.b. danalardyń shyǵarmashylyǵynda naǵyz zıatkerliktiń úlgisi bar. Elbasynyń: «Biz barsha qazaqstandyqtardy biriktirýshi basty faktorlarynyń biri – elimizdiń memlekettik tilin, barlyq qazaqtardyń ana tilin odan ári damytýǵa bar kúsh-jigerimizdi jumsaýymyz kerek» degen pikiri qoǵamda qazaq tiliniń qanshalyqty mańyzdy orynǵa ıe ekenin bildirip tur. Endeshe, qazaq tiliniń ıdeologıalyq qural bola alary sózsiz. Memlekettik til – memlekettik mańyzy bar másele. Osy baǵytta quzyrly oryndarmen birge kez kelgen qazaq azamaty bolsyn, otbasy bolsyn qyzmet atqarsa, tilge baılanysty máseleler ózinen-ózi sheshiletini belgili. Ońtústik Qazaqstan oblysy halqynyń 90 paıyzdan astamy memlekettik tildi meńgergen dep aıta alamyz. Oblys aýmaǵynda 15 oqytý ortalyǵy jumys atqarýda, tilderdi qoldaný men damytýǵa baǵyttalǵan is-sharalardyń nátıjesinde memlekettik tildi meńgergen eresek turǵyndardyń úlesi 89,5 paıyzǵa jetken. Sondyqtan memlekettik tilge qatysty máseleler ońtústik óńirde oń sheshimin tapqan deýge tolyq negiz bar. – Ana tilimiz týraly sóz qozǵaǵanda Sizge kásibı telejýrnalıst retinde taǵy bir suraq qoıǵymyz kelip otyr. Elimizdegi telearnalardyń búgingi deńgeıine kóńilińiz tola ma? Qandaı baǵdarlamalarǵa joǵary baǵa berer edińiz? Telearnalardaǵy til mádenıeti, sóıleý mádenıeti, telejúrgizýshilerdiń biliktiligi men ustanymyna qatysty qandaı oılaryńyz bar? – Buqaralyq aqparat quraldarynda, ásirese telearnalarda til mádenıetiniń, sóıleý mádenıetiniń, ásirese telejúrgizýshilerge kelgende osy máseleniń qaıta-qaıta aldymyzdan shyǵýynyń ózi áli de bolsa buǵan qatysty sheshimin tappaǵan saýaldardyń bar ekendigin kórsetse kerek. Degenmen, aýyzdy qý shóppen súrtýge bolmas. «Astana» telearnasyndaǵy Jaına Slambektiń «Bizdiń ýaqyt» jáne Qalqaman Sarınniń «Kesh emes..», sondaı-aq «Qazaqstan» ulttyq arnasyndaǵy Meıirjan Álibek júrgizetin «Apta.kz» pen Beısen Quranbektiń «Aıtýǵa ońaı» baǵdarlamasyn atap óter edim. Jalpy alǵanda, til mádenıetin qalyptastyratyn birden-bir orta búginde teledıdar men baspasóz quraldary bolyp otyr. Sondyqtan teledıdarǵa, ásirese qazaq tilin jaqsy meńgergen adamdar shyǵý kerek dep esepteımin. Ózi tildi aýyzeki dıalekt aıasynda meńgergen, sózdik qory az, keıbir sózderdi durys aıta almaıtyn, tilinde múkistigi bar adamdary, teledıdarǵa shyǵarǵannan utpasymyz anyq. – Sońǵy jyldary Ońtústik Qazaqstan oblysy áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵynan qarqyndy damyp keledi. Memleket basshysy Shymkent qalasyn Qazaqstandaǵy úshinshi megapolıs bolady dep baǵalady. Bul rette qalany osy mejege jetkizý jolynda qandaı jumystar atqarylýda? – Bıyl Elbasy oblysymyzǵa issaparymen eki ret keldi. Árbir saparynda Memleket basshysy óńirdiń damýyna joǵary baǵa berip keledi. Oblysta iske qosylyp jatqan jańa nysandar, boı kóterip jatqan ǵımarattar, jańa jumys oryndarynyń ashylýy elimizdegi áleýmettik-ekonomıkalyq saıasattyń oń nátıjesi ekeni daýsyz. Elbasy byltyr jeltoqsan aıynda jasaǵan saparynda oblys ortalyǵyndaǵy birqatar nysandardy ashyp, atqarylyp jatqan jumystarmen egjeı-tegjeıli tanysqan bolatyn. Búginde Shymkentti respýblıkamyzdaǵy úshinshi qala etý boıynsha qyrýar jumystar atqarylýda. Solardyń biri — Shymkent qalasyndaǵy jańa ákimshilik iskerlik ortalyǵy. Onda búgingi tańda birqatar nysandar oblystyq búdjet esebinen salynyp, paıdalanýǵa berildi. Atap aıtqanda, ortalyqtyń aýmaǵynda oblys ákimdigi ǵımaratynyń qurylys jumystary aıaqtalyp, 16 qabatty ǵımarat boı kóterdi. Sonymen qatar ortalyqta mádenı oshaqtar oblystyq «Otyrar» kitaphanasy, «Kórme» ortalyǵy, J.Shanın atyndaǵy qazaq drama teatry, «Túrkistan» saraıy jáne 500 adamdy qabyldaı alatyn jańa emhana paıdalanýǵa berildi. Jańa aýdanda qazirgi tańda kóptegen kópqabatty turǵyn úılerdiń qurylysy júrgizilýde. «Qazyna» etno-mádenı kesheni salyndy. Onda Naýryz alańy, oblystyq ólketaný murajaıy, Ádet-ǵuryp salt-dástúr ortalyǵy jáne Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı eskertkish te osy keshenniń aýmaǵynda boı kóterdi. Men muny osy qalanyń turǵyny retinde zor maqtanyshpen aıta alamyn. Óıtkeni osy óńir maǵan rýh pen kúsh berip turatyndaı. Eki balam osy qalada dúnıege keldi. Óńirdiń ásemdikke toly tabıǵaty, ata-babamyzdyń qaldyrǵan salt-dástúri men mol murasy bul óńirde áli kúnge deıin saqtalǵan. – Erkindikti qalaıtyn shyǵarmashylyq adamy úshin ýaqytpen sanaspaıtyn, qatań tártipke baǵynatyn memlekettik qyzmetti atqarý qanshalyqty ońaı nemese qıyn? – Memlekettik qyzmetti atqarý, halyq úshin qyzmet etý – túsine bilgenge zor baqyt der edim. Buryn osy memlekettik qyzmetkerler ne bitiredi dep synı kózben qaraýshy edim. Syrttan ton pishý, árıne, ońaı. Ózińiz aıtpaqshy, shyǵarmashylyqtan qatań tártipke baǵynatyn memlekettik qyzmetke aýysqanyma 3 jyl bolypty. Osy 3 jylda memlekettik qyzmettiń kúrdeliligi, qıyndyǵy, ereksheligi, jaýapkershiligi qandaı bolatynyn túsindim. Toqeterine kelgende, memlekettik qyzmetkerdiń eń basty mindeti memleketke, halyqqa adal qyzmet etý. Tańnyń atysy, kúnniń batysy jumysta júrý bir bólek. Ártúrli ózekti máselelerdiń sheshilýine atsalysý, ol sheshimderdiń qabyldanýyna yqpal etý, qarapaıym halyqpen jumys isteý qashanda mańyzdy. Ózim tikeleı aınalysatyn ishki saıasat salasyndaǵy din máselesi, qoǵamdyq-saıası ahýal, qoǵamdyq qatynastar, aqparattyq saıasat baǵytyndaǵy jumystardy júrgizý úlken jaýapkershilikti qajet etedi. – Áńgimeńizge raqmet!
Suhbattasqan L.Ábijetqyzy
