Japonıa BAQ sany jóninen dúnıejúzinde 1-shi oryn alady. Bul elde 1000 adamǵa 548 dana gazetten keledi. Japonıanyń buqaralyq aqparat salalary boıynsha qandaı erekshelikteri bar? 

Japonıada aqparat quraldarynyń mamandaryn joǵary oqý oryndaryndaǵy sosıologıa, qoǵamdyq óndiris, aqparattyq tehnologıa, fılologıa tárizdi fakúltetter quramyndaǵy medıa bólimderi daıarlaıdy. Bul elde jylyna jalpy taralymy 4 mıllıard dana bolatyn 3000 túrli gazet-jýrnal shyǵady. Kún saıyn gazetterdiń 90 paıyzy úıge jetkiziledi. Gazet tasýshylardyń kópshiligi – mektep oqýshylary.

Japonıada quramyna 117 gazet kiretin kásibı ba­sy­lym­dardyń Asosıasıasy bar. Oǵan hımıa, balyq sharýashylyǵy, metalýrgıa, elektrotehnıka, t.b. sala mamandaryna arnalǵan basylymdar kiredi.

Keıbir qoǵamdyq-saıası, ádebı jýrnaldar aıyna eki ret jaryq kóredi. Ár japon ortasha eseppen kúnine 3,5 saǵatyn teledıdar kórýge arnasa, ınternettiń keń taraǵanyna qaramastan táýligine 1 sa­ǵat ýaqytyn gazet-jýrnal oqýǵa arnaıdy eken.

BAQ degende ulttyq erekshelik retinde manga kitapshalaryn ataýǵa bolady. Mátinimen qosa beriletin sýretti kitaptardy japondar baspasózge jatqyzady. Barlyq taqyryptardy qam­tıtyn manga Ja­po­nıa­daǵy baspa óniminiń 30 paıyzyn qam­tıdy. Jylyna 3300 túrli manga jaryq kóredi. Taralymyna kelsek, jylyna 670 mıllıon manga-jýrnal men 480 mıllıon manga-ki­tapshalar satylady eken. Mangadan túsetin tabys jylyna 448 mıllıard ıendi quraıdy. Kıotodaǵy ha­lyq­aralyq manga murajaıyna 300 myńnan astam ónim qoıylǵan. 2008 jyly Japonıada satylǵan elektrondy kitap­tar­dyń 75 paıyzy manga kitaptary bolyp shyq­qan. Odan túsken tabys 35 mıllıard ıendi quraǵan.

HIH ǵasyrda Motono áýleti negizin qalaǵan «Iomıýrı» basylymy o basta zıaly qaýymǵa arnal­ǵan eken. Gazetti taratýshylar Tokıo kó­she­le­rinde eń qyzyqty degen maqalalardy mánerlep oqı júrip satqan desedi. Alǵashynda oqyr­mandardy osyndaı ádispen tartqan gazet «Iomıýrı», ıaǵnı «oqı júrip satý» degen ataýǵa ıe bolady. «Iomıýrıshınbýnshıo» kompanıasyna tıesili, tańerteń jáne keshke shyǵatyn bul gazet Japonıadaǵy eń iri jalpyulttyq basylym. Tańǵy taralymy 9,1 mıllıon bolsa, keshke 4,9 mıllıon tırajben shyǵady. «Iomıýrı» – taralymy jóninen tek Japonıa ǵana emes, dúnıejúzi boıynsha aldyńǵy orynda tur.

Júz otyz jyldyq tarıhy bar «Asahı» gazeti Japonıanyń eń iri tórt basylymynyń biri. «Asahıshınbýnshıo» shyǵaratyn gazettiń tańǵy jáne keshki taralymyn qosqanda 12,5 mıllıon danaǵa jetedi.

«Maınıchı» gazeti — kúndelikti gazet. Basylymnyń ataýy osyndaı maǵyna beredi. «Maınıchıshınbýnshıo» kompanıasyna tıesili bul gazet jalpyulttyq basylym bolyp tabylady.

Al NHK – búkil Japonıaǵa jáne shet elderge habar taratatyn dúnıejúzindegi iri kor­porasıalardyń biri. Ol táý­liktik kólemi 49 saǵat bolatyn habarlardy 22 tilde taratady. Japondar túrli-tústi teledıdarǵa 1960 jyly qol jetkizdi. Ol kezde teledıdar avtokólik, kondısıoner tárizdi qajetti tehnıkanyń biri retinde belgili edi. Búginde orta jastaǵy japon azamaty kúnine 3 saǵat 32 mınýtty teledıdar kórýge arnasa, qarıalar kógildir ekran aldynda 5 saǵattan artyq otyrady eken.

1987 jyly NHK táýliktik spýtnıktik habar taratý júıesin engizedi. Japonnyń jalpyulttyq kanaldary: Nihon TV, TBS, FUJI TV, TV Asahi. Japonıada komersıalyq baǵyttaǵy 109 telestansıa bar. Tabys kózi jarnama bolyp tabylatyn bundaı stansıalardyń jyldyq tabysy 1,65 trıllıon ıendi qurap otyr.

2012 jyldyń mamyr aıynda iske qosylǵan «Aspan aǵashy» degen álemdegi eń bıik  telemunara astananyń soltústik-shyǵysyndaǵy Sýmıda aýdanynda boı kóterdi. Bıiktigi – 634 metr bolatyn álemdegi eń bıik telemunarany ja­saýda japon arhıtektorlary myńdaǵan jyldyq tarıhy bar tájirıbeni paıdalanǵan. 2011 jylǵy alapat jer silkinisine selt etpegen jańa munaranyń jobasy Naradaǵy Shıotoký Taıshı dáýirinen jetken Hoýrúdzı ǵıbadat­hanasynyń negizinde jasalǵan. Ǵalymdar men arhıtektorlar záýlim ǵımarattardyń jobasyna bes qabatty Býdda ǵıbadathanalarynyń syzbasyn paıdalanǵan sebebi, «shımbashıra» dep ata­latyn dińgektiń san túrli zilzalaǵa tótep beretin birden-bir tirek ekendigin dáýirler dáleldegen.

Japonıada jýrnalıs Úkimet nemese Parlament múshesinen suhbat alý úshin mindetti túrde «Saıası jýrnalıserdiń uıymyna» múshe bolý kerek. Osy uıymnyń jýrnalıseri ǵana Úkimettegi baspasóz máslıhatyna, resmı kezdesýlerge, t.b. qatysý múmkindigine ıe. Japon jýrnalısıkasyna tán ereksheliktiń biri — gazet-jýrnal betinde maqala avtorynyń aty-jóni jazylmaýy jáne sýretiniń basylmaýy. «Jýrnalıs bolý degenimiz – elge tanylý» degen bizdiń túsinik olarǵa jat. Degenmen, keıingi jyldary biraz basylymdar jýrnalısiń aty-jónin jarıalaýmen qatar, avtordyń eńbek joly týraly maǵlumat berý úrdisine kóshken.

Sharafat Jylqybaeva, japontanýshy