Sońǵy ýaqyttaǵy materıaldarǵa qarasam, olardyń deni DSU bizge ne beredi degen saýaldan bastalady eken. Árıne, birden - DSU bizge eshteńe bermeıdi, ne berýshi edi ))) dep qysqa qaıyra salsaq ta bolar edi... Sonymen DSU-na kirdik. Qýanysh qutty bolsyn! Bul ne BUU ma, ne ózi?! Dúnıejúzilik Saýda Uıymy basqasyn qaıdam, qazaqtyń naǵyz saýdaǵa den qoıǵan shaǵynda, NurMuqasannyń "Ne paıdasy" men Baýyrjan Shoýdyń "Paıda paıdasy" hıt bolyp turǵan jyl - 1995 jyldyń 1 qańtarynan qyzmetine kirisken Halyqaralyq Uıym. Osy turǵydan alǵanda býhgalteri bar, dárigeri, muǵalimi bar qara halyqtyń jappaı saýdaǵa shyqqan kezinde iske kiriskenin aıtsańshy bul uıymnyń. Bizben sharttas, bizben tileýles uıym bolǵany ǵoı dep topshylaýymyzǵa da bolar. Biraq bul uıym qurylýynyń alǵysharttary sonaý 1947 jyldan bastalady. DSU tary-talqanymyzdy artyq qylmaıdy jáne tory baıtalyn qoramyzǵa baılap bermeıdi. Súrilengen soǵym etin kertip jegenimiz DSU-ǵa emes tek ózimizge baılanysty. Ol tek qana halyqaralyq saýda sattyqqa "múmkindik jasaıdy", "yqpal etedi", "prınsıpter belgileıdi", "qaǵıdalar ornyqtyrady", "oıyn tártibi men erejeler belgileıdi", bylaısha aıtqanda DSU kelissózder júrgizetin alań. Ol jerde qatań tártip, qatań básekelestik, qatań talaptar, báseke, báseke, taǵy da báseke! Ábigerlik áli alda: dempıńke qarsy sharalar belgileý, halyqaralyq sapa standarttaryn belgileý, standarttardy qaıta qaraý, sertıfıkattaý júıesin naqtylaý, búkil zańnamany qaıta qarastyrý, halyqaralyq aktilerdi ımplementasıalaý, ásirese, Azamattyq kodeksti qaıta qabyldaý, Salyq kodeksi men Keden kodeksin ózgertip, tolyqtyrý. Bunyń syrtynda halyqaralyq saýda muhıtynda jutylyp ketpeýimizdi de oılaýymyz kerek. DSU-na múshe bolý ashyǵyn aıtsaq Damyǵan elder úshin óte tıimdi de, al biz sıaqty Damýshy elder úshin tıimsiz bolmasa da mashaqatty is. Kóppen kórgen uly toı dep, 162-shi el bolyp bul uıymǵa da kirdik. Eksportty damyta almaı jatqanymyzda, ımporttyń astynda qalmasaq boldy. Dál qazir bizge eń aldymen: Otandyq taýarlarymyz ben óndirýshilerimizdi DSU "kryshevat etetin" fıgýralardan qorǵaýymyz kerek, ekonomıkalyq táýekelderge barynsha saq bolý kerek, memleket aldynda qaryzy shash etekten bolǵan kásiporyndarǵa oń kózben qaraý kerek (DSU talaby boıynsha mundaılar múldem bolmaýy kerek), básekege qabilettilik áleýetimizdi arttyrýymyz kerek, jergilikti tutynýshylar, jergilikti saýda dástúri, jergilikti saýda mádenıetin saqtap qalýymyz kerek. "Bazar" degen qasıetti de qasterli uǵymdy "molldar" men sýper-gıper-mega-makro marketter men býtıkter almastyrmaýy kerek. Jahandaný óz isin istemeı qoımaıdy. San túrli saladaǵydaı alpaýyttar saýda salasynyń da «oıyn tártibin» belgilep qoıǵan. Jıyrma jylǵa jýyq kelissózder iske asyp Qazaq eli bolyp Halyqaralyq saýda muhıtyna kúmp berdik. Árıne, álem elderi arasyndaǵy saýda-sattyq qandaı da bir tártipke baǵyný kerek qoı. Solaı emes pe? Onyń ústine «ozyq úlgidegi» buıymdarymyz ben taýarlarymyzdy Paragvaı men Ýrýgvaı, Aýstrıa men Aýstralıa tutynyp jatsa qandaı á! Álemdik naryq degen zor múmkindik. Bul endi formaldy tujyrym. Degenmen, Ǵylymdaǵy globaldaný ǵalymdarymyzdy "ımpakt faktor" degen qubyjyq aldynda júgirtip qoıdy, Bilim berýdegi globaldaný sansyz reforma ıirimine túsirip qoıdy. Osy sıaqty sporttaǵy globaldaný, mysaly olımpıada ótkizý úshin qyztekeler men lezbıkelerdi resmı taný talabyn qoıdy. Komparatıstıkalyq sıpatyndaǵy mundaı mysaldar jeterlik. DSU qoıǵan talap dál qazir biz úshin kótere almas shoqpar. Sýbsıdıaǵa qarap otyrǵan Agrarlyq salanyń kúni ne bolmaq endi. DSU bergen múmkindikterdi iske asyrý bolashaqtyń enshisi. Sondyqtan naqty is sharalar jasaýymyz kerek. Taýarlar arzandaýy múmkin degen boljamnyń ras-ótirigi de bolashaq enshisinde. DSU tý qylyp kótergen máseleniń biri de biregeıi - sapa. Sapaǵa kelsek "sapa" degen kategorıa qaltarysynda ýdaı baǵalar jatýy bek múmkin. Ásirelep aıtar bolsaq, aınalaıyndar sapa degen nege kerek ózi, arzan bolmaǵannan keıin. Qol jetimdi bolǵanyńa bolaıyn qymbat bolǵannan keıin. Sapaly eken dep qandaı da bir zatty bir ǵasyr paıdalanǵaly jatqan eshkim joq qoı. Osydan on jyl buryn 500 dollar turǵan "sapaly" fın telefonyn qazir kim tutynady mysaly?! Qazir olardyń 500 teńge quryly quny joq sapaly bolsa da. Sondyqtan bizge saýda qaqpasy ashylǵansyn lap qoıatyn "Moda", "Brend" degen sekildi qarjylyq vampırlerden barynsha saq bolý kerek. DSU-na múshe bolyp kirgen ekenbiz, onda aldyńǵy jyldarda kirgen Kedendik Odaq, Eýrazıalyq Ekonomıkalyq Odaq degenderdiń quramynda ne úshin júrmiz, ne úshin aldaǵy ýaqytta da júrmekpiz? Memlekettik organdardyń bulardyń arasynda esh qaıshylyq bolmaıdy, bir birine kedergisi joq degen jaýaby kóńil kónshitpeıtini ras.Mine, bul máseleler de naqty sheshimin tabýy kerek. DSU-nyń músheleri qandaı ózi. Eýropa elderi men AQSH-ty ǵana mysalǵa keltire bermeıikshi. DSU-nyń músheleri: Úndistan men Bangladesh, Nıkaragýa men Kýba qanshalyqty yqpaldy? Angola, Chad, Kongo, Kenıa, Marokko, Zımbabve, Nıger men Nıgerıanyń shekesi qyzyp júr me? Gondýras, Ýrýgvaı men Paragvaı tabysqa kenelgen elder me? Mońǵolıa qanshalyqty damyǵan? Alysqa barmaı aq qoısaq Ýkraına, Tájikstan men Qyrǵyzstan damyp ketip pe eken DSU-ǵa kirip?! Bul elderdiń qatelikterin qaıtalamaı, óz sara jolymyzdy belgileýimiz kerek. DSU-na kirgenimiz tek shıkizatpen shektelmeı, álem elderine iri kóleme eksport jasaǵanymyzda ǵana tıimdi bolmaq. Sonymen "Saýda klýbyna" kirýge dıskont kartamyz bar. endi osy kartany durys paıdalana bilsek bolǵany!
Erbolat Qoshqarbaev, Facebook paraqshasynan
