Sonymen... AQSH prezıdenti Djo Baıdenniń birneshe kúnge sozylǵan Eýropaǵa týrnesi aıaqtaldy. Prezıdent bolyp saılanǵaly birinshi ret uzap shyǵyp, uzaq is-saparda boldy. Bul taqyrypqa álemdik jýrnalıser tarapynan az maqala jazylǵan joq. Onyń bárin qarap shyǵý múmkin de emes, degenmen de osy qalaı degen birtalaı materıaldardy qarap shyqtym. Endi ózimshe qandaı qorytyndyǵa kelgenimdi aıtyp kóreıin.

Eń aldymen 14 maýsym kúni Ulybrıtanıada G7 kezdesýi alǵash ret pandemıadan keıin offlaın jaǵdaıynda ótti. Qupıa jaǵdaıda ne dep keliskenderin kim bilsin, biraq ózderi jarıalaǵan kommýnúkede olar negizinen Qytaı ekspansıasyna qarsy qandaı shara jasaý kerektigin áńgime qylǵan sıaqty. Eń aldymen Qytaı oılap tapqan "bir beldeý – bir jol" baǵdarlamasyna álternatıvlyq jobalar iske qosylýy múmkin. Nege? Óıtkeni Qytaıdyń túpki maqsaty – sol elderde demokratıany damytý, álsiz memleketterge kómektesý emes, óz ınvestısıasy men hýasáolaryn (Qytaı mıgranttary – red.) tyqpalap, óz jolyndaǵy kezdesken kez-kelgen eldi burynǵydan beter kiriptarlyqqa túsirý bolǵan sıaqty. Sony sezip qalǵan G7 elderi buǵan qarsy turý mehanızmderin iske qospaqshy sıaqty degen oıǵa keldim. Bul — Qazaqstan úshin jaman bolmas edi.

Kelesi kúni NATO Samıti ótti. Onda RF-nyń Ýkraınaǵa qarsy agresıasy, Ýkraınany NATO-ǵa múshelikke qabyldaý basty taqyryptardyń biri boldy. Ýkraınaǵa Grýzıaǵa berilgendeı múshelikke ótý is-qımyl jospary beriletin boldy. Árıne, NATO-ǵa múshe bolýy úshin belgili bir daıyndyqtar, reformalar kerek, oǵan ýaqyt kerek. Burynǵy sovettik standarttardan ketip natolyq standarttarǵa ótýi kerek. Ýkraına armıasy menińshe oǵan 90% daıyn. Endigisi ýkraındyqtardyń óz qolynda.

16 maýsym kúni Baıdenniń Pýtınmen kezdesýi ótti. Buǵan da árkim óz shama-sharqynsha komentarı berip jatyr. Orys úgit-nasıhatymen ábden ýlanǵandar maǵan kim jeńse de báribir, men neıtral kózqarastamyn, faktini ǵana aıtamyn dep alyp, Pýtındi maqtap álek. 

Amerıkalyq saıasatker Iýrıı Rashkın aıtqandaı, bul jerde eki túrli órkenıet dıalogqa kelgen-symaq boldy. Durysynda demokratıalyq órkenıet dıktatorlyq órkenıetpen kezdesip, olardyń kózqarasy jalpy múldem basqa ekendigine kózderi jetip, degenmen de sońǵy ret sóılesip kórýdi, sońǵy ret eskertýdi uıǵarǵan sıaqty. Buǵan alty aı ýaqyt bólindi. Iaǵnı jyl aıaǵyna sheıin ózgeris bolmasa, burynǵysha kıbershabýyldar jalǵasa berse, nemese basqalardyń ishki isterine aralasý toqtatylmasa, onda óz obaly ózine-daǵy, kimnen kóredi? Óz ádisterin ózderine qarsy qoldanyp gıbrıdtik soǵysty bastap ketpeı dıalogqa kelý, taǵy da bir ret eskertip aldynan ótý – demokratıalyq órkenıet tarapynan jigittik. Endi sony Reseı tarapy túsinse ıgi.

Ol jóninde biraz ym-ıshara da jasaldy. Baıden óziniń mamasy ózin qalaı tárbıelegenin, bir ret, eki ret eskertetinin, oǵan da túsinbese jazalaıtynyn aıtyp ótti. Oǵan túsinbegen (nemese jorta túsingisi kelmegen) Pýtın mamasy týraly aıtty dep, ózinshe mysqyldap ketti ketti. Nemese mysaly Kalıfornıadaǵy bir belgisiz haker Gazpromǵa kıbershabýyl jasap, para talap etse qaıter edińiz dedi. Pýtın ony da túsinbedi. Kalıfornıa emes, álemniń kez kelgen túkpirinen "belgisiz" hakerler shyndap qolǵa alsa RF-nyń búkil kompúterlik júıesi AQSH-tyń qolynda turǵandyǵyn, alty sekýndta byt-shyty shyǵatynyn Pýtın túsindi me, joq pa – ony kóre jatarmyz.

Qoryta aıtqanda Baıden Tramptyń ártúrli qıturqylyqpen elder arasyna ot salyp, G7-ge segizinshi qylyp RF-ny shaqyram dep qıǵylyq salyp, taǵy bir Samıtten ketip qalyp nemese NATO-ny taratam, AQSH odan shyǵady dep, 2019 jyly NATO Samıtine qatyspaı, elder arasyn búldire bastaǵan saıasatynan 180 gradýsqa keri burylyp, barlyǵyn bitistirip, elder arasyna qaıtadan senimdilik atmosferasyn ornatyp, Pýtın sıaqty dıktatorǵa tas-túıin, birtutas pozısıamen keldi. Keldi de uzaq myljyńdasyp otyrmady. Óz mısıasyn oryndaǵan ol naqty-naqty últımatýmyn qoıdy da eline oraldy. 

Al Baıdenmen kezdeskendi dáreje kórip, sonshama daıyndyqpen kelgen Pýtın ne bolǵanyn túsinbeı de qalǵan sıaqty. AQSH birde-bir pozısıasyn bergen joq, kinálisiń be – jazalanasyń, osy esińde bolsyn! Al endi Tramp sıaqty Máskeýdiń agentteri AQSH jeńildi dep aıqaılaı bersin, olardyń sózin kim tyńdap jatyr? Kún ótken saıyn óziniń satqyndyǵy áshkere bolyp jatyr. Ol sodan uıalǵansıdy, sóıtip óz eline jaýlyq oılaıdy, prezıdentin kemsitýge tyrysady. Biraq... ondaı adamdarda uıat degen sezim bolmaıdy da ǵoı. Uıatsyzdardyń birin ózimiz de kórip otyrǵan joqpyz ba?

Qýanysh Edilhantegi

Sholýshy