«Úlken qarjyǵa túsirilgen, Bálenshe degen rejıserdiń Túgenshe degen fılmi bastalady. Jazýlar shyǵyp bitken. Oqıǵanyń óris alý sáti. Teatr men kınoda jarqyraı kórine bastaǵan atyshýly akter atyp shyǵady. Áldeqandaı rólde. Faktýra uryp tur. Grım de jaman emes. Talant jaǵy da tifá-tifá. Biraq... Sol akter óz rólimen shyǵa kelgende Kúlimhan jeńeshem: – Qudaaaı, mynaý Eposhtyń toıyn júrgizgen tamada ǵoı, – dep qoıyp qalady. Bitti, bastaldy. Sembek aǵań jalǵaıdy: – Qalaı, durys basqara ma eken? – Joq-eı, qursyn. Toıdy shashyratyp aldy. Adamdar birin-biri tyńdamaı bardak boldy. Odan góri Mıkanyń uzatý toıyndaǵy tamada áldeqaıda jaqsy, eshkim tanymasa da. – Iá, mynalar sol ataǵyna maldanyp alǵan. Eshe baǵalary sumdyq qymbat. – Qanshaǵa basqarypty? – 1500 dollar. – Qo eı... – Iá. – Oı bular ártúrli baǵaǵa shyǵa beredi eken. Ana Jańabaıdyń toıyn 70 myń teńgege júrgizipti ǵoı. Osylaı bastalǵan áńgime óz shegine jetkende kıno da támam bolady. – Ne bop bitti ózi, – deıdi kınoǵa kóńil bólmeı, áńgimeniń qyzyǵyna kirgen týystar. – Óldi. Anaý atyp ketti. – Kim kimdi atty? – Ana Iposhtyn toıyn júrgizgen tamada Ekonyń toıyndaǵy tamadany. – A-aa-a-a. Qaıran keshegi akterlar. Senip qalýshy edik qoı. Sendirýshi edi ǵoı». Jas jazýshy Beıbit Sarybaıdyń «Feısbýk» áleýmettik jelisinde jazǵan osy bir áńgimesin belgili teatr synshysy, ónertanýshy Áshirbek Syǵaıǵa aıtqanymyzda, aǵamyz ádemilep bir kúlip aldy. «Ádemi aıtqan eken, taýyp aıtypty!» – dedi rıza bolyp. Áshirbek aǵanyń ózi de taýyp aıtý, qaýyp aıtý jaǵynan osal emes. Tilip aıtady keıde. Maqtamen baýyzdaǵandaı etip aıtatyny bar. Dástúrli teatr festıvaline qazylyq etken Áshirbek aǵanyń marapattaý rásiminde aıtqan replıkalary kúni búginge deıin biraz jurttyń aýzynda júr. «Seni kórsem, ártis kórgendeı bolamyn dep qaljyńdaımyn», – dedi kásibine adal Orazhan Kenebaev týraly. «Baıaǵyda Tólegendi oınap, sol obrazdan shyǵa almaı qalǵan», – dedi Quman Tastanbekovtiń ańǵaldyǵy men adaldyǵyn alǵa tartyp. Bir sóıleminiń ózi bir maqalanyń júgin kóteretin Ásh-aǵa búginde Astanada qyzmette. Almatyǵa jazǵy demalysqa kelgenin paıdalanyp, áńgimelesken edik. Ádettegideı, áńgime teatr, dramatýrgıanyń problemalary, ónerdegi tazalyq pen sheberlik tóńireginde órbidi.
ÁRTİSTER TÝRALY
«Baıaǵyda ártisterdi bir kórý úshin úziliste syǵalap, sahnanyń syrtyn ańdap júredi eken» dep qaldyń ǵoı jańa. Ol ýaqyt oralmaıdy. Men osylaı dep úzildi-kesildi aıta alamyn. Óıtkeni, ol kezde baratyn jer de joq edi. Kóretin bes-alty akter boldy: Qurmanbek, Shara, Kúlásh, Hadısha, Qamal Qarmysov, Sháken Aımanov... Qazir olaı emes. Ári qazirgi akterlar usaqtalyp ketti. Tek bolmys, bitim jaǵynan ǵana emes, jalpy barlyq jaǵynan usaq. Ártis degen Raıymbek Seıtmetov sıaqty bolý kerek qoı. Oı dese oı, boı dese boı bar. Qazir bir kileń qýshıǵan akterlar. Daýystary da boılaryna saı. Jastar oınamaı jatqan joq, oınap jatyr. Bıdi de, handy da. Biraq, sendire almaıdy. Óıtkeni, qazir bári tamada bolyp ketken. Keshe ǵana masań ortada aýzyna kelgendi aıtyp, árkimniń kóńilinen shyqpaqqa tyrysyp, ótirik kúlip, ótirik kúldirip turǵan akterdiń sahnadaǵy oıynyna jurt qyzyqpaıdy. Nege qyzyqsyn, keshe túnde ǵana toıda kórgen adamy. Ártisterdiń toı jaǵalap júrgeni jaqsy nárse emes. Toıda án aıtylmasa eken dep tilep otyramyn. Qylym da qısaımaıdy, án tyńdaǵandaı bolmaımyn. Óıtkeni, ózi aıtyp turǵan joq. Fonogrammen aýzyn jybyrlatqanyna máz. Ándi úıde jatyp magnıtofonnan tyńdamaımyn ba?! Baıǵalı Dosymjanovtyń daýsyndaı daýys joq qazir. Halyq ánderi, halyq kompozıtorlarynyń ánderi qandaı keremet! Alǵashqy notasy oınaı bastaǵannan-aq bula keziń eske túsedi. «Syrymbettiń» alǵashqy notasy estilgennen eltısiń. Biz ol «Syrymbetten» áldeqaıda kesh týdyq, sender tipten. Osy ánderge eltıtinsiń. Qazirgi ánderge eltı almaısyń. Qazaqtyń tamasha ánderiniń ıtin shyǵaryp júrgen jastar bar. Maýyqqan mysyq sıaqty mıaýlaıdy kelip. Áp-ádemi ánderdiń ıt-rásýasyn shyǵarady. Sol jastar estradadan ketip qalsa, eshteńemiz kemip qalmaıtyn edi. Biraq, qazir bireý bireýdiń aqylyn tyńdamaıtyn zaman. Ózim qazir jıi baratyn Astananyń teatrynda kóńilden shyǵatyn, júrektiń qylyn sherte alatyn bir top akterlar bar. Erjan Nurymbetov degen jigit bar, Raıymbek Seıtmetovtiń shákirti. Ustazynyń jaqsy qasıetterin sińirip, sony óz boıyndaǵy talantymen sheber kórsetip júrgen jigit. Qýandyq Qystyqbaev pen Aınur Jetpisbaevanyń óneri kóńilimnen shyǵady. Láılálar eseıip qaldy. Erlan Malaev ta sonyń ishinde. Nurken Óteýlıev – óte talantty akterlardyń biri. M.Áýezov teatryndaǵy Dýlyǵa Aqmoldany erekshe ataımyn, ónerge adal jigit. Boıy alasa bolǵanymen, oıly, parasatty jigit. Nurken de sondaı. Ǵajap akter. Eseıe kele bular úlken tolqynǵa, úlken býynǵa aınalaryna senimim kámil. Óner ýnıversıtetin jaqsy-jaqsy balalar bitirip jatyr. Jýyrda «Jigit sultany» degen baıqaýǵa qazylyq ettim. Sonda birinshi oryn alǵan Oljas Ybyraev óner ýnıversıtetiniń ekinshi kýrsynda ǵana oqıdy. Gúljan Áspetovanyń shákirti. Boıy syryqtaı, jaýyryny qaqpaqtaı. Solardyń ózine kóńilimiz tolyńqyramaı, aıtyp otyrdyq. «Jigittiń sultany» derlik jigitter aýylda, jylqynyń tóńireginde júr, olardy izdeý kerek, shyǵarý kerek.
TEATR TÝRALY
«Áýezov teatryna barǵanda, keıde, jetim qyzdyń toıyna barǵandaı bolatynymyz bar. Dekorasıa da jupyny, sahnanyń bezendirilýi de jutań. Odan góri jastar teatrynda jańashyldyq kóbirek». Bizdiń bul oıymyzdy da Áshirbek aǵa quptady. Jastar teatrynda mýzykanyń kóp ekenin aıtty. Biz Bolat Atabaev qurǵan «Aqsaraı» teatrynyń qyz-jigitteri qoıǵan «Kóshkindi» aıttyq. «Teatrdan shyqqandaı boldyq» dedik. Akterlardyń sheberligin alǵa tarttyq. Júz adamdyq zalda mıkrofonsyz-aq, sybyrlap sóılep júrip-aq júrekke jetkize bilgenin, ómirdiń ózin kórgendeı bolǵanymyzdy aıttyq. Basqa teatrlardan osyndaı lázzat almaıtynymyzdy da jasyrmadyq. «Kináni kimnen izdeımiz?» – dep suradyq. «Ol dramatýrgıadan da bolady. Qurǵaq sóz, baıandaý. Rıtorıkaǵa, jattandy sózge qurylady degendeı. Dese de, kóp nárse rejıssýraǵa baılanysty. Rejıssýra bizdiń eń osal tusymyz. Ókpe tusynan qadalyp turǵan shanshý. Dramatýrgıa men rejıssýra týraly «apama jezdem saı» dep jazdym da. Ekeýi de quıqyljyp turǵan joq. Al Bolat qashannan eshkimge eliktemeıtin, ózinshe oılanyp, ózinshe tolǵanatyn jigit. Sózińe qarap, qýanyp otyrmyn. Ol qoıylymnyń tabıǵaty solaı. Sybyrlap sóıleý kerek. Ol aıqaılap sóıleıtin qoıylym emes. Qar qulasa bitti ǵoı sharýa, tutas urpaq ketedi. Ult ketedi, halyq ketedi. Al bizde aıqaılap júredi. Áýezov teatry da qoıdy osy qoıylymdy. Aıqaılap júrdi. Teatr degen – ıntımdik óner, kameralyq óner. Al bizde aıqaı. Qoı jaıyp, aıdalada júrgen adam sıaqty sóıleıdi. Tize qosyp, eki qurbynyń syrlasqanyndaı dúnıe. Buǵan mıkrofonnyń da keregi joq. Basqa ónerden aıyrmashylyǵy da sonda. Júrekten shyqqan sózdi sorǵalatyp, júrekke sińirý ǵoı basty maqsat. Keıde aıqaıdyń ózin estimeısiń, óıtkeni bos aıqaı. Al sybyrlap sóılep, jetkize bilse, sonyń ózin estısiń. Iaǵnı, Bolat kiltin tapqan. Qaraǵandyda da qoıdy. «Aınalaıyn-aý, nemenege aıqaılaısyń? Qar kóshkini bolsa, astynda qalasyń ǵoı!» dedim. Tirshilik úshin kúresip jatqanyna osydan keıin qalaı senesiń? Qazirgi akterlardyń qolynan keletini – tek aıqaı. Ony qaǵyp otyratyn rejıser joq. Ol týraly «Tolǵaý» degen kitabymda jazdym da. Keıde aıqaı kerek bolady, ol – janaıqaı. Ol aqtalady. Al bizdiń akterlardiki dańǵyrlaǵan bos bóshke sıaqty bos aıqaı. Aıqaıdyń tabanynda ketip jatyr. Jylaýdy qatyrsa da, akterlarymyz kúle almaıdy. Ótirik kúledi. Ol muǵalimniń de kinási. Baıaǵy Noǵaıbaev, Jantórınder qalaı kúletin edi. Shynymen ishekteri túıilip qalǵandaı bolatyn. Qazir ondaı joq», – deıdi Áshirbek aǵa.
DRAMATÝRGIA TÝRALY
Almaty men Astananyń teatrlarynda táýir qoıylymdar joq emes, bar. Biraq, dramatýrgıanyń máselesi áli de sol «baıaǵy jartas – bir jartas». Bul ózi ekiniń biri eńserip kete alatyn sala emes, qıyn da kúrdeli janr. Qalam terbeıtinder sırek. Sol baıaǵy Dýlat Isabekov, Sultanáli Balǵabaev, Tynymbaı Nurmaǵambetov, Iran-Ǵaıyp, Israıl Saparbaılar. Jastar jaǵy tipten sırek. Dıdar Amantaı men Danıar Salamat bir-bir pesa jazdy da, qoıdy.
REPERTÝAR TÝRALY
Astananyń Qalıbek Qýanyshbaev atyndaǵy teatry Ǵabıt Músirepovtiń «Qyz Jibek» mýzykalyq dramasyn qoıdy. Bul ózi dıplomdyq jumys bolsa da, kóńilden shyqty, tyńǵylyqty daıarlanypty. Kórermenniń de kóńilinen shyqqan sıaqty. Astananyń jastar teatry da qarap jatqan joq. Jaqsy qoıylymdarymen, kópshiliktiń kóńilinen shyǵyp júr. Almatydaǵy M.Áýezov atyndaǵy teatr «Uly men ury», «Jaqsy kisi» syndy jaqsy qoıylymdarymen este qaldy. Alǵashqysynyń rejıseri Esmuhan Obaev, keıingisiniki – Janat Hajıev.
Jazyp alǵan Juldyz Ábdilda.
Pikir qaldyrý