Almatydaǵy joıqyn jer silkinisi alǵash ret 1887 jyly qala Vernyı atalǵan tusta 9 maýsymda tirkeldi. Tańǵy 5-ter shamasynda, jurt shyrt uıqyda jatqanda qalada magnıtýdasy 7,3 bal bolatyn jer dúmpýleri seziledi. Epısentrdegi maksımaldy kúshi – 9,10 baldy quraǵan. Kindik tereńdigi 20 shaqyrym. Ol jyldary shaharda shamamen 30 myńǵa jýyq adam turǵan. Zilzaladan 332 adam kóz jumdy. Olardyń basym kópshiligi balalar eken. Keıbir derekter boıynsha bul Vernendik apat dep atalady.
Jer asty serpilisteri kúni boıy jalǵasqan. Zilzala kezinde saz balshyqtan, tastan jáne kirpishten salynǵan 1798 úı tolyǵymen qırap qaldy. Aǵashtan turǵyzylǵan tamdar azdap zardap shekti. Bul apattan keıin qalada sáýletshi Andreı Zenkovtyń basshylyǵymen seısmıkalyq jáne meteorologıalyq stansıa uıymdastyryldy. Ári ǵımarattardy salý kezinde seısmıkalyq esepke alý júıesi ázirlendi.
Jer silkinisinen keıin qala qurylysy úshin negizinen aǵash qoldanyla bastady. Osylaısha qalanyń iri ǵımarattary aǵashtan salyna bastady. Sol kezeńdegi keıbir qurylystar áli kúnge deıńn saqtalǵan jáne memleket qorǵaýynda.
Sol jyldary Jetisý oblysy áskerı gýbernatory bolǵan Alekseı Frıde Dala ólkesi general-gýbernatory Gerasım Kolpakovskııge bylaı dep shuǵyl telegramma jiberedi.
"Tańǵy besten óte kúshti jer silkinisi Vernyıdaǵy kóptegen ǵımarattardy qıratty. Shirkeýler, gımnazıalar, gýbernatorlyq úı, gospıtál tolyǵymen qulap, úlken zaqym keldi. Tórt áskerıdi basyp qalǵan lager mańynan qaıǵyryp jylaǵan adamdardyń daýysy estiledi. Ár jerde qaza tapqan adamdar bar. Kóptegen zardap shekken jáne qorqyp qalǵan turǵyndar kóshede júr. Qajetti sharalar qoldanylýda jáne qaraýyldaý úshin ásker shaqyryldy. Saǵat 11-de belgili bolǵany, 112 adam qaıtys bolǵan, olardyń kóbisi balalar. Málimet áli tolyq emes. Álsiz jer silkinisteri toqtar emes. Qala joq. Halyqty qonystandyrý jáne aspen qamtamasyz etý shyǵyndaryna qarajat suraımyn..."
Bul oqıǵadan keıin jer silkinisteri jıi boldy. 1887 jyldan 1890 jylǵa deıingi eki jyl ishinde 600-den astam jer asty dúmpýleri tirkeldi.
Almaty tarıhyndaǵy ekinshi joıqyn jer silkinisi 1910 jyly 22 jeltoqsanda tirkeldi. Ol kúni magnıtýdasy – 8,2 baldy quraǵan 9 baldyq jer silkinisi boldy. Apat saldarynan 44 adam qaza tapqan. Al qıraǵan ǵımarattarda esep joq.
Apattyń kúshtiligine oraı oǵan "Kemındik" degen ataý berilgen. Sebebi jer terbelisinen soń, qala ishindegi kósheler qaq aıyrylyp, adam boıymen birdeı jyryqtar paıda bolǵan. Oshaq tereńdigi – 25 shaqyrym.
Bul zilzalada 776 úı qırady degen málimet bar. Al úıindi astynda qalǵan 200-ge jýyq adam jaraqat alǵan bolsa, onyń 18-i aýyr. Qıraǵan úıler sanyn esepteı otyryp, qalalyq dýma zardap shekkender men kómekke muqtajdardyń jalpy sany 3 500-4 000 adamdy quraǵanyn anyqtady. Jer silkinisinen zardap shekkenderdi tamaqtandyrý úshin tegin asqanalar uıymdastyrylyp, jaǵdaıy nashar otbasylarǵa jyly kıim jáne otyn tegin taratyldy.
1870 jyly Vernyı basshylary halyqqa úı turǵyzýda aǵash emes, qoldan jasalǵan sazdy kirpishti qoldanýǵa ruqsat bergen. Ondaǵy maqsat – qalanyń syrtyndaǵy jasyl jelekterdi zaqymdamaı, ekologıany saqtaý edi. Biraq, saban men saz balshyqtan turǵyzylǵan ǵımarat, baspanalardyń barlyǵy qos zilzala kezinde jermen-jeksen bolǵan. Osydan soń qalada úılerdi kirpishten turǵyzýǵa tyıym salynǵan.
Osy jer silkinisterinen soń alǵashqy ǵylymı jumystar júrgizile bastaǵan. Derek kózderine súıensek, HİH ǵasyrdyń sońy HH ǵasyrdyń basynda Vernyıda alǵashqy seısmıkalyq stansıalar paıda bolǵan.
Tarıhı derekterge súıensek, 1910 jylǵy Almatydaǵy jer silkinisiniń dúmpýleri Ekaterınbýrg, Bombeı jáne Kalkýtta sıaqty kóptegen qalalardyń seısmostansalarynda da tirkelgen degen málimet bar. Eki alapat zilzaladan qırap qalǵan Almaty qaıta turǵyzylyp, búginde shaharda 2 mıllıonnan astam adam turyp jatyr. Al bıik ǵımarattardyń sanynda esep joq.
Derekkóz: informburo.kz
Pikir qaldyrý