Bastapqyda qumar oıyndarǵa qatysty moraldyq kózqaras qana qalyptasqan edi. Sondyqtan bul problemadan zardap shegetin adamdar moraldyq turǵydan álsiz, jalqaý bolyp sanalatyn. Biraq HH ǵasyrdyń ortasynda psıhologıalyq jáne psıhoanalıtıkalyq ınterpretasıalar arqyly qumar oıyndar zerttele bastady. Al HH ǵasyrdyń aıaǵynda — neırobıologıa ǵalymdar osy máseleni qolǵa aldy. Qumar oıyndarǵa táýeldiliktiń naqty fızıologıalyq mehanızmderin túpkilikti ajyratýdyń arqasynda lýdamanıaǵa shaldyqqandardyń minez-qulqyndaǵy ózgeristerdiń aýyr sıpatyn dáleldeýge jáne bul jaǵdaıdy psıhıkalyq jáne minez-qulyq buzylystarynyń spektrine jatqyzyla bastady.

Basqa psıhıkalyq buzylýlar sıaqty, qumar oıyndar da kópfaktorly aýrý bolyp tabylady. Birinshiden, onyń paıda bolý qaýpi áleýmettik-demografıalyq faktorlarǵa baılanysty. Bul áıelderge qaraǵanda er azamattarda eki ese jıi kezdesetin jaǵdaı. Biraq áıelderde qumar oıyndar tezirek damıdy: er adamdarda oıyn minez — qulqynyń bastalýynan táýeldiliktiń qalyptasýyna deıin orta eseppen 4,6 jyl, al áıelderde 1 jyl ýaqyt jetkilikti. Sondaı-aq, mıgranttar arasynda qumar oıynnyń jetegine ketý qaýpi jıi ushyraıdy. Bul aqshalaı qıyndyqtarǵa jáne ońaı paıda tabýǵa degen umtylysqa baılanysty bolýy múmkin.

Endi bul máselege qatysty álemdik derekterge nazar salsaq. Mysaly, AQSH-ta qumar oıyndar orta jastaǵy jáne egde jastaǵy adamdarda jıi bolady, al Reseıde 40 jasqa deıingi jastar osyndaı problemalarmen jumys isteıtin dárigermen kezdesýge jıi keledi. Al sońǵy jyldyń derekteri boıynsha Qazaqstanda qumar oıynǵa salynǵandar trılıon teńgeden astam qarjy jumsaǵan.   Sondaı-aq osy másele boıynsha ómir súrýden bas tartyp sýısıd jasaǵan 3 myńnan astam fakti tirkelgen. Jalpy elimizde lýdamanıa dertine shaldyqqan árbir besinshi adam sýısıd jasaýǵa tyrysady. Bul – óte qaýipti ári jyl saıyn beleń alyp barady.

Ekinshiden, qumar oıyndardyń damýynda bıopsıhologıalyq faktorlar ról atqarady. Mysaly, táýeldilikke tuqym qýalaıtyn beıimdilik, bireýge nemese bir nársege senimdi baılanystyń bolmaýy jáne t. b.

Qumar oıyndardyń paıda bolýyna áser etetin tórt negizgi faktor bar. Olardyń barlyǵy jeke qasıettermen baılanysty:

• oıynda "tynyshtyqty", "alańdaýshylyqty" izdeýge ıtermeleıtin uzaq destrýktıvti stress – áıel jynysymen, sýısıd qaýpiniń joǵarylaýymen, otbasynda ártúrli psıhıkalyq buzylýlardyń bolýymen baılanysty;
• problemany umytýǵa degen qajettiliktiń artýy – otbasynda alkogólge táýeldi adamdardyń bolýymen baılanysty;
• qylmystyq jáne jalǵyzdyqqa beıimdilik – qylmystyq ómir tarıhymen baılanysty (qamaýǵa alý, zańsyz áreketter).

Qumar oıynnyń belgileri

Qumar oıyndardyń negizgi sımptomy – erekshe oıyn áreketi. Bul joǵaltý nemese jeńý yqtımaldyǵy múmkindikke baılanysty bolǵan kezde oqıǵanyń nátıjesine bás tigý kezinde mańyzdy, qundy nárseniń táýekelin bildiredi.

Oıynǵa táýeldiliktiń ártúrli formalary bar, onda ártúrli ojarystar men baıqaýlarǵa bás tigý qoldanylady jáne hımıalyq táýeldilik, nashaqorlyq sekildi bás tigý, qumar oıynnyń da ár túri bolady.

İlespe psıhopatologıalyq buzylýlarǵa baılanysty qumar oıynǵa salynǵandardyń bes túri bar:

Nevrotıkalyq  (34 %) — olar úshin oıyn emosıonaldy máselelerdi, jalǵyzdyqty, mazasyzdyqty sheshý tásili retinde áreket etedi. Sonymen qatar, qumar oıyndardan basqa, olar psıhozdar men nevrozdardan zardap shegýi múmkin.

Psıhopatıalyq (24 %) — qumar oıyndar antısosıaldy jeke avtomatızmdermen (mysaly, agresıa) úılesedi jáne jeńil aqshaǵa, demek rahatqa qol jetkizý úshin aldaý úrdisi retinde paıda bolady.

Impúlsıvti (18 %) — bul adamdar ózin-ózi baqylaý qabiletiniń tómendeýimen sıpattalady, sondyqtan oıyn jaǵdaıyna tap bolǵan kezde olar úlken kólemdegi sýmmalarǵa bás tigedi.

Sýbmádenıet (14 %) — bastapqyda adamdar qorshaǵan ortadaǵy mártebesin kóterý úshin oınaı bastaıdy, qaýipti, kúshti, batyl bolyp kóringisi keledi. Sodan keıin táýeldi bolady  da qumar oıyndarǵa degen qushtarlyqty jeńe almaıdy.

Sımptomatıkalyq túri (10 %) — qumar oıyndar psıhıkalyq buzylystyń (depressıa, shızofrenıa jáne t.b.) fonynda qaıtalama sımptom retinde bastalady [9].

Negizinen qumar oıyn men jalpy oıyn-saýyq qyzyǵýshylyqtaryn ajyrata bilgen jón. Qumar oıynǵa salynǵan adam alǵashynda túrli agresıalar kórsete bastaýy múmkin. Olardy jalpylama sıpat retinde tómendegi belgilerdi aıta alamyz:

Qarjylyq problemalar: patologıalyq qumarlyqqa ketetin qarajat pen ýaqytty baqylaý joǵalady, aqsha, qundy zattar iz-túzsiz joǵalady, jańa jáne jańa nesıeler, qaryzdar paıda bolady;

Emosıonaldy salanyń problemalary: kóńil-kúı jıi ózgeredi, kenetten ashýlanshaqtyq paıda bolady, keıde depressıalyq, sýısıdtik oılar mazalaıdy.

Minez-qulqyndaǵy ózgerister: syrtqy kelbetin baqylaǵysy kelmeý, óz oılaryna nazar aýdarý, týystarynan, tanystarynan alshaqtaý, qumar oıyndarǵa qyzyǵýshylyq tanytatyn jańa dostardyń paıda bolýy, kez-kelgen tásilmen aqsha tabýǵa tyrysý, oıynnan basqa nársege aqsha jumsamaý.

Kóbinese qumar oıyndar basqa táýeldiliktermen biriktiriledi: alkogól jáne esirtki. Kóptegen oıynshylar mas kúıinde bás tige bastaıdy, ásirese óte úlken kólemdegi aqshaǵa bás tigedi. Óıtkeni ishimdik adamnyń ımpúlsıvtiligin arttyrady jáne teris sheshim qabyldaýyna áserin tıgizedi.