Sizdiń balańyz uıaly telefonda nemese kompúterde kóp ýaqyt ótkize me? Múmkin, mańyzdy qadamdar jasaıtyn kez keldi! Oıynǵa táýeldilik óte tez damıdy jáne odan shyǵýdyń eń az shyǵyny ár ata-ananyń qolynan kele bermeıdi.

Barlyq oıyn balaǵa zıan emes!

Barlyq kompúterlik oıyndar balalardyń psıhıkasyna zıan tıgizetini týraly naqty dálelder joq. Teris saldarǵa tek oıyndarǵa degen shamadan tys qumarlyq ákeledi. Qurylǵyda az ýaqyt jumsaý negatıvti qalpyna keltirýge, stressti jeńildetýge nemese, mysaly, shet tilderin, basqa da paıdaly bilim men daǵdylardy úıretýge kómektesedi. Pazl oıyndary balaǵa logıkalyq, shyǵarmashylyq, keńistiktik jáne basqa oılaýdy damytýǵa kómektesedi, standartty emes sheshimder qabyldaýǵa úıretedi. İzdenimpaz balalar aldaý kodtaryn jáne barlyq sańylaýlardy izdeýdiń arqasynda kompúterlik saýattylyqty ońaı jáne tez ıgeredi. Súıikti oıyndaǵy jıi jetistikter balanyń ózin-ózi baǵalaýyn arttyrady.

Kim úshin qaýipti?

Kóbinese mazasyz jáne ózine senimsiz mektep oqýshylary qumar oıynshylarǵa aınalady. Aınaladaǵy álemge qanaǵattanbaý, ózin-ózi kórsetýden qorqý olarǵa vırtýaldy álemde jáne olardyń qıalynda tabysty jáne tartymdy bolýǵa múmkindik beredi. Mundaı bala oıynǵa neǵurlym kóp ýaqyt jumsasa, onyń dúnıetanymy soǵurlym ózgeredi jáne onyń qaqtyǵystary men máselelerimen naqty álemge oralýǵa degen umtylysy azaıady.

Kompúterlik oıyndar týraly jıi kezdesetin qate túsinikter

Egde jastaǵy urpaqtyń pikirinshe, oıyndar balalardy psıhıkalyq turaqsyz jáne jıi ashýlanshaq, agressıvti tulǵalarǵa aınaldyrady. Oıyndarǵa qate jatqyzylǵan jasóspirimderdiń qatygezdiginiń eń tanymal oqıǵalarynyń mysalynda, biraq bul jasóspirim qylmyskerlerdiń ishki problemalary tereń ekendigi anyqtaldy.

Ekinshi qate túsinik-densaýlyqqa absolútti zıan. Iá, qozǵalmaıtyn statıkalyq qalyptan sharshaý árqaısymyzda bolady. Biraq eger bala kompúterde nemese smartfonda oınaǵannan keıin ashyq oıyndar oınaýǵa barsa, bul oǵan zıan tıgizbeıdi. Sondyqtan mamandar fızıkalyq jáne kognıtıvti belsendilikti aýystyrýdy usynady.

Ata – analardyń kópshiligi kıbersportty hobbı emes dep sanaıdy. Alaıda, mundaı sabaqtar qatań keste boıynsha jattyǵýdy, komandada úılesimdi jumysty bildiredi. Munyń bári shydamdylyq pen tártipti qajet etedi.

Ekinshi qate túsinik-densaýlyqqa absolútti zıan. Iá, qozǵalmaıtyn statıkalyq qalyptan sharshaý árqaısymyzda bolady. Biraq eger bala kompúterde nemese smartfonda oınaǵannan keıin ashyq oıyndar oınaýǵa barsa, bul oǵan zıan tıgizbeıdi. Sondyqtan mamandar fızıkalyq jáne kognıtıvti belsendilikti aýystyrýdy usynady.

Ata – analardyń kópshiligi eSports-ti úlken hobbı emes dep sanaıdy. Alaıda, mundaı sabaqtar qatań keste boıynsha jattyǵýdy, komandada úılesimdi jumysty bildiredi. Munyń bári shydamdylyq pen tártipti qajet etedi.

Baladaǵy kompúterlik oıyndarǵa táýeldiliktiń belgileri

Ata-analarǵa balanyń oıynǵa qanshalyqty táýeldi ekenin anyqtaý qıynǵa soǵady. Ol jaı ǵana qumar oınaıdy ma, álde toqtaý qıyn ba? Ózińiz úshin mańyzdy sátterdi belgileı otyryp, balany biraz ýaqyt baqylap otyrǵanyńyz jón:

• Oıynshynyń kóńil-kúıi qalaı ózgeredi? Táýeldi adam emosıalardy jaqsy basqara almaıdy, kompúterge tyıym salýǵa kelgende ashýlanady jáne ashýlanady. Tynyshtyq oınaýǵa múmkindik bolǵan kezde ǵana paıda bolady. Janjaldyń aldyn alý úshin balaǵa oıynnyń sońyna deıin, mysaly, 15 mınýt qalǵanyn aldyn-ala eske salý kerek. Eger bala oıynnan tynysh ajyrassa, bári jaqsy.
• Kún kestesinde oıynǵa aldyn-ala ýaqyt bólý kerek. Osylaısha, bala alańdamaıdy, ol uıqydan, tamaqtan, oıynnan artyq ýaqyttyń paıdasyna is-áreketten aıyrylmaı, qalaǵan nársesin alatynyn naqty biledi.
• Táýeldi adam jabdyqty jáne basqa oıyn atrıbýttaryn jaqsartý úshin oıynǵa aqsha salýdy talap etedi.
• Táýeldi balanyń dostarymen bolsa da, barlyq áńgimeler oıynǵa deıin azaıady. Basqa sabaqtarǵa ýaqyt kúrt qysqarady-oıynshyǵa oıynǵa kóbirek ýaqyt qajet.

Eger balanyń kúndelikti ómirinde, oqýynda, áleýmettik ómirinde problemalary bolmasa, eger ol kompúterden ońaı alshaqtap ketse, ony oınaýǵa degen rýgylasy úshin urysýǵa bolmaıdy. Áıtpese, psıhologtyń kómegi jáne tańdalǵan emdeý qajet.

Qandaı oıyndar balaǵa zıan?

Oıyndardyń keń jiktelýi bar, biraq olardyń tek altaýy psıhologıalyq áserge tikeleı baılanysty.

Arkada nemese áreket. Onda ótýdiń sáttiligi reaksıa jyldamdyǵyna, kórý ótkirligine, soqqy nemese atý dáldigine baılanysty. Oıyn gadjetiniń sıpattamalary úlken ról atqarady. Árekettiń mindeti-belgili bir zattardy jınaý, qarsylastardy jeńý, labırıntten shyǵý. Mundaı oıyndar tez sheshim qabyldaýǵa, aldyn-ala qadamdardy esepteýge, artyq agresıany qalpyna keltirýge úıretedi. Janrdyń jaǵymsyz jaǵy-shamadan tys belsendiliktiń saldarynan tez sharshaý.

Trenajer. Mundaı oıyndarda balaǵa ushaqty, tankti, jarys bolıdin nemese, mysaly, aıýdy basqarýǵa ruqsat etiledi. Árıne, trenajer shyndyqty 100% jetkizbeıdi, biraq prosesti egjeı-tegjeıli kórsetedi.

Strategıa. Oıynshy belgilengen maqsatqa jetýi kerek kóshbasshy rólin alady. Janr jaǵdaıdy ár qyrynan kórýge úıretedi, bolashaq týraly oılaý men oılaý qabiletin damytady jáne standartty emes sheshimder qabyldaıdy.

Róldik oıyndar (RPG). Olarda bala patshanyń, sıqyrshynyń, jaýyngerdiń nemese, mysaly, jeke detektıvtiń rólin kóre alady. Bul janrdy kóbinese naqty ómirde pozıtıvtiligi joq senimsiz balalar tańdaıdy. Qazirgi álemdegi balaǵa oıynda tańdaǵan qasıetterin damytýǵa kómektesken jón.

Kvest. Bul oıynshyǵa jumbaqtardy sheshýge jáne barlyq kedergilerdi jeńýge múmkindik beretin óte jeńil janr. Mundaı oıyndardyń kóp bóligi ádebı shyǵarmalardyń, fılmder men serıaldardyń sújetterine negizdelgen. Olardyń ishindegi eń bastysy-logıka men Zeıin, sondyqtan kvestter qyzyqty jáne paıdaly.

Jumbaqtar. Bul oıyndarda sújet joq. Pazldyń qıyndyǵy ár ótken saıyn artady. Oıynshy zeıinin shoǵyrlandyryp, ıntýısıany jattyqtyryp, logıkalyq oılaýdy damyta bilýi kerek. Ortasha jumbaq oıyndary balanyń aqyl-oı qabiletin damytýǵa kómektesedi.

Barlyq oıyndar qalypty jaǵdaıda jaqsy, tek qatań belgilengen ýaqytta oınaý kerek. Eger baı áleýmettik ómir júrgizilse jáne ondaǵy oıyndar tek jaǵymdy qosymsha bolsa, táýeldilik qorqynyshty emes.

Balany oıynǵa táýeldilikten qalaı aryltýǵa bolady jáne problemanyń aldyn alý

Mazasyzdyq, qorqynysh jáne depressıa jaǵdaılaryn qospaǵanda, bul másele dári-dármektermen emdelmeıdi. Balalar psıhology otbasynda tynysh jáne senimdi qarym-qatynas ornatýǵa kómektesedi, sondyqtan bala endi oıdan shyǵarylǵan álemge qashýdyń qajeti joq.

Ata-analar tárbıege degen kózqarastaryn qaıta qarastyrýy kerek. Kóbinese ata-ananyń shamadan tys baqylaýy jáne negizsiz jazalar balanyń ózine degen senimsizdigin týdyrady jáne ony ońaı saqtalatyn jáne qaıta bastalatyn máselelerdi sheshýge májbúr etedi. Balanyń sezimin qurmetteńiz, oǵan óz pikirin bildirýge, ózin-ózi kórsetýge, Táýelsizdik tanytýǵa múmkindik berińiz, sonda siz bir nársege táýeldilik problemasyna tap bolýyńyz ekitalaı. Ózine senimdi balalar jetistikke jetý úshin kompúterlik oıyndardyń qıal álemine barýdyń qajeti joq.

Balamen qarym-qatynas ornatýdan basqa, siz kún tártibin retteýińiz kerek, biraq bul kompúterde oınaýdyń ádettegi ýaqytyn kúrt qysqartý kerek degendi bildirmeıdi. Oıyndy birtindep basqa oıyn-saýyqqa aýystyryńyz.

Balanyń jańa erejelerdi qabyldaýyn jeńildetý úshin Onymen Onyń táýeldiligine alańdaıtyn nárseler týraly sóılesińiz, ony eshbir jaǵdaıda kinálamańyz. Nelikten densaýlyq pen oqý úshin oıyn ýaqytyn shekteý mańyzdy ekenin túsindirińiz.

Ol kúni boıy oıyn ýaqytyn ózi tańdasyn, al siz tek osy sabaqqa jumsalǵan ýaqytty qashyqtan baqylap otyrasyz. Bos ýaqytty balanyń qalaýyn eskere otyryp jáne oǵan barlyq jaǵynan kómektesip, jańa hobbı men bastamalarǵa bólińiz.