Oıyn bıznesi salasyndaǵy zańnamanyń qatańdatylýyna qaramastan, Qazaqstanda lýdomanıamen eleýli problemalar qaldy. Qamshy.kz aqparattyq agenttigi sarapshylarǵa júgindi jáne búgingi kúni elde qumar oıyndarmen qalaı aınalysatynyn, bul psıhıkalyq buzylystyń genetıkalyq jolmen beriletinin jáne táýeldi azamattarmen qalaı jumys isteıtinin bildi.

Emdelýden bas tartý

Medısınalyq psıholog, qazaqstandyq kognıtıvti-minez-qulyq terapıasy qaýymdastyǵynyń prezıdenti, QBT Halyqaralyq konfederasıasynyń múshesi, APA ((American Psichological Association) múshesi Evgenıı Ian lýdomanıamen kúreste kómek suraýǵa terapıaǵa kelgennen góri kóp adam júginetinin aıtty.

"Bir aıda maǵan 15 adam keledi-olar jazady, qońyraý shalady. Al jylyna-bir jerde adam 200-300. Biraq sonymen birge terapıaǵa tek osy mólsherdiń 15-20 adam keledi", - dep túsindirdi ol.

Psıholog 90-95% jaǵdaıda oıynǵa táýeldi adamdardyń ózderi emes, olardyń týystary kómekke júginetinin túsindirdi.

"Sebebi oıynshynyń ózi óz problemasyn sırek biledi jáne onymen óz betinshe jumys isteýge árdaıym daıyn emes. Eger onyń problemalary bolsa da, ol olardy óz betimen jeńe alamyn dep oılaıdy", - dedi Ian.

Ol kóbinese týystary "oıynshy óz máselelerin sheshe almaıtynyn" kórgende kómekke júginetinin túsindirdi.

"Bizde lúdomandar turaqty túrde halyq sanynyń 3-4% quraıdy. Ádette, bul jas er adamdar. Biraq bul paıyz ol qumar oıyndar qoǵamyndaǵy taralýy men qabyldaýyna baılanysty aıtarlyqtaı ózgeredi. Mysaly, Reseıdiń 90-shy jyldarynda oıyn avtomattarynyń býmy boldy, oıynshylardyń sany birden 5-6 ese ósti. Búgingi tańda Qazaqstanda lýdomanıany esirtkige táýeldilikpen salystyrýǵa bolady", - deıdi sarapshy.

Onyń derekterine sáıkes, qazir Qazaqstanda "patologıalyq oıynshylar óte kóp", "kórshi elderge qaraǵanda áldeqaıda kóp".

"Meniń oıymsha, bul oıyndardyń qol jetimdiligi men tanymaldylyǵymen baılanysty. Jaqynda bizde jarnamalar ilýli bolýy múmkin. Sonymen qatar bizde sport qumar oıyndarmen óte tyǵyz baılanysty", - dep túsindirdi Ian.

Óz kezeginde, táýeldilik máseleleri boıynsha kásibı keńesshi, ekzıstensıaldy terapevt, "erkin adamdar" Táýeldilikti emdeý klınıkasynyń negizin qalaýshy (Almaty, 2013) Anton Gordeev lúdomandar medısınalyq mekemelerden kómek suramaıtynyn atap ótti, óıtkeni olarda maskúnemder men nashaqorlardan aıyrmashylyǵy ishimdik ishý, syný, artyq dozalaný problemalary joq jáne olardyń táýeldiliginiń basqa saldary. Mamannyń baqylaýlaryna sáıkes, bir jyl ishinde kómekke júgingen júz adamnyń ishinde eń kóp degende on pasıent qumar oıynshylar bolyp shyǵady.

Genetıkalyq beıimdilik

Psıholog Gúlnar Doshanova lýdomanıa tuqym qýalaıtyn shyǵar dep sanaıdy.

"Meniń bilýimshe, bes jyl buryn Garvard medısınalyq mektebiniń ǵalymdary adam aǵzasynda endorfınderdi buzatyn ferment bar ekenin, al bizde endorfınder baqyt gormondary ekenin anyqtady. Eger bul ferment tym kóp bolsa jáne endorfınder az bolsa, onda adam olardyń kózderin izdeı bastaıdy jáne kóbinese bul táýeldilikke, oıynǵa, alkogólge, esirtkige aınalady. Zertteýler kórsetkendeı, lýdomandarda bul ferment asyra baǵalanǵan", - dep túsindirdi ol.

Anton Gordeev de osy pikirmen kelisedi.

"Árıne, genetıkalyq beıimdilik bar. Biraq genetıkalyq beıimdilik táýeldiliktiń jeke basynyń buzylýyn qalyptastyrady. Iaǵnı, táýeldilik-Bul táýeldi minez-qulyq, oılaýdyń táýeldi túri", - dedi ol.

Mamannyń aıtýynsha, bir nemese eki ata-ananyń "alkogóldi asyra paıdalanýyna nemese tujyrymdama kezinde mas bolýyna" baılanysty bolýy múmkin.

"Bizdiń denemizde endogendik etanol, endogendik spırt bar. Mine, ár adam júz paıyzdyq mólsherlememen týady. Aıtalyq, júz paıyzdyq mólsherlemesi bar eresek adam ishken. Al kelesi kúni onyń 100 paıyz beretin temiri bar, aıtalyq, 30 paıyz. Biraq eki apta ishinde bári qalpyna keledi. Eger ol mas kúıinde júkti bolsa, onda náreste tujyrymdama kezinde bolǵan endogendik etanol deńgeıimen týylady. Mundaı táýeldiliktiń buzylýy adamnyń oıynǵa, alkogólge nemese esirtkige táýeldi bolýyna kepildik bermeıdi. Biraq bul táýekeldi arttyrady", - dedi Gordeev.

Lýdomandy qalaı anyqtaýǵa bolady?

Doshanovanyń aıtýynsha, oıyndarǵa táýeldi adamdy esepteýge bolatyn negizgi belgiler bar. Biraq olar alkogolızm nemese nashaqorlyq sıaqty aıqyn emes.

"Óıtkeni, oıynǵa táýeldilik-bul syrtqy jaǵynan da, fızıologıalyq turǵydan da kórinbeıdi. Sóıleýdiń buzylýy nemese sozylmaly aýrýlardyń órshýi joq. Sondyqtan lúdomandar uzaq ýaqyt boıy barlyq shyndyqty otbasynan jasyra alady", - dedi psıholog.

Ol oıynǵa táýeldi adamdar oıynnan basqa barlyq burynǵy qumarlyqtaryna degen qyzyǵýshylyqtaryn joǵaltýy múmkin ekenin atap ótti. Janjalǵa aınalady.

"Oıynshylardyń belgilerine kompúter, smartfon ekranynyń aldynda únemi bolý jatady. Adam ashýlanshaq, agressıvti bolady. Qazirgi jaǵdaıdy talqylaǵysy kelmeıdi. Ol sondaı-aq sebepsiz qatty qozǵalady, sebepsiz optımızmdi sezinýi múmkin. Eger, árıne, jeńse. Biraq eger ol aqsha joǵaltsa, onda kóńildilik depressıalyq kezeńmen aýystyrylady. Lýdomanıamen aýyratyn adamdarda emosıonaldylyq joǵarylaıdy. Olarda uıqysyzdyq, uıqynyń buzylýy, belgili bir shıelenis bar. Biraq bul shıelenis lúdoman óziniń súıikti isine orala almaǵan kezde paıda bolady",  dep aıtty psıholog mamany.

Doshanova oıynǵa degen umtylys birtindep sheshilmeıtinin aıtty.

"Árıne, lúdomanıanyń taǵy birneshe belgileri bar. Erte me, kesh pe, barlyq oıynshylar bankterden, mıkrokredıttik uıymdardan qaryzǵa aqsha ala bastaıdy. Ósip kele jatqan shyǵyndar oıynǵa táýeldiliktiń negizgi belgileriniń biri bolyp tabylady", - dep qosty psıholog.

Maman, ádette, týystary men jaqyndary adamnyń oıynǵa táýeldiligi týraly qaryzǵa baılanysty kolektorlar men bankterden qońyraýlar bastalǵan kezde ǵana biletinin atap ótti.

"Jalpy, lýdomanıanyń ózi ómir sapasyna qatty áser etedi, asqynýlar psıhıkalyq, fızıkalyq densaýlyqtan bastalady. Lýdoman sonymen qatar ózin-ózi baǵalaýdyń tómendeýine, depressıaǵa, este saqtaý qabiletiniń nasharlaýyna, alkogólge táýeldilikke, mazasyzdyqqa qaýip tóndiredi. Eger biz áleýmettik shyǵyndar týraly aıtatyn bolsaq, onda oıynshylar kóbinese otbasylarynan, aqshasynan, jumysynan aıyrylady",  - dedi maman.