Qazaqstannyń Memlekettik rámizderi Tý, Eltańba jáne Ánuran retinde elimizdiń biregeıliginiń mańyzdy elementteri bolyp tabylady. Alaıda olardyń qalyptasýy Qazaq handyǵynan, keńestik kezeńnen bastap qazirgi Táýelsiz Qazaqstanǵa deıingi birneshe ǵasyrlardy qamtıtyn kúrdeli tarıhı prosestiń nátıjesi bolyp tabylady. Qazaqstannyń Memlekettik rámizderiniń han dáýirinen bastap, keńestik kezeńnen bastap qazirgi zamanǵa deıingi evolúsıasy týraly aıtyp beremiz.

Qazaq handyǵy

Qazaq handyǵynyń alǵashqy týy týraly naqty aıta almaımyz. Boljam boıynsha, jalaýsha Jarty Aı men qasqyrmen jasyl kenep bolǵan.

Mıfterge sáıkes, túrikter ózderin "kók qasqyrdyń"urpaqtary dep ataıdy. Sondaı-aq, ejelgi ýaqytta "qasqyr" jáne "túrki bıleýshisi" sózderi sınonımder bolǵan dep esepteledi. Sondyqtan Qazaq handyǵynyń týyndaǵy Qasqyr túrki ótkenine "qurmet" bolǵan shyǵar. Al jarty aı men jasyl tús mádenı ómirde mańyzdy ról atqarǵan ıslammen tyǵyz baılanysty boldy

Zertteýshi Ahmet Toqtabaı óz eńbekterinde sol kezdegi qazaq týlaryn sıpattaıdy. XVI-XVIII ǵasyrlarda Qazaq handyǵynyń týlary kıelilik pen tazalyqty beıneleıtin aq tústi boldy. Bannerlerde ortalyq oryndy rýdyń nemese taıpanyń sımvoly tamga ıelendi. Bannerler bıliktiń sımvoly retinde qyzmet etetin at quıryqtary baılanǵan aq bilik býnchýktarymen bezendirilgen. Býnchýktar jaı ǵana bezendirý emes edi: olardyń sany birlik pen kúshti bildiretin bosaný sanyna tikeleı baılanysty boldy.

XIX ǵasyrdyń ortasyna qaraı, Kenesary hannyń tusynda (1837-1847 jj.) qyzyl bannerlerdiń paıda bolýy baıqalady. Toqtabaıdyń pikirinshe, tamǵasy bar bul bannerler memlekettik rámizderdiń belgili bir evolúsıasyn kórsetti. Alaıda, zertteýshi atap ótkendeı, qyzyl tús qazaq tarıhynyń alǵashqy kezeńine tán emes edi jáne onyń paıda bolýy dál Kenesary han bastaǵan kóterilis kezeńimen baılanysty.

KSRO

Handyq qulaǵannan keıin jáne HH ǵasyrdyń basynda Qazaqstannyń saıası arenasynda Alash partıasy paıda boldy. 1916-1917 jyldardaǵy táýelsizdik úshin kúres kezinde qazaq revolúsıonerleri ulttyq jáne dinı tamyrlarǵa basa nazar aýdarǵan kók Jarty Aı men arab jazýlary bar jalaýlardy qoldandy.

Alash partıasynyń týy aq tústi, ortasynda kıiz úı beınelengen, bul qazaqtardyń dástúrli ómir saltyn beınelegen. Keıin Álıhan Bókeıhan bastaǵan Alash Orda ulttyq úkimeti jasyl, qyzyl jáne sary jolaqtary bar óz Týyn bekitti. Týdyń buryshyndaǵy Jarty Aı men Juldyz ıslamdyq tamyrlarǵa basa nazar aýdardy, al jolaqtar táýelsizdik úshin kúreste senim, Bostandyq jáne tógilgen qandy beıneledi.

Qazaqstanda Keńes ókimetiniń ornaýymen Memlekettik rámizder de ózgerdi. Qazaq Keńestik Sosıalısik Respýblıkasy (QazSSR) 1920 jyldan 1991 jylǵa deıin ómir súrdi, osy ýaqyt ishinde onyń Týy birneshe ret ózgerip, keńestik ıdeologıa men ınternasıonalızmdi kórsetti.

Keńes dáýiriniń eń tanymal sımvoly Oraq pen balǵamen Qyzyl jalaý boldy. Oraq pen balǵa, qyzyl juldyzdar, jumysshy tabyn, sharýalar men sosıalızmdi beıneleıtin qulaqtar. Bul tý basqa keńestik respýblıkalardyń sımvolızmine uqsas boldy, biraq ár respýblıkanyń ózindik erekshe elementteri boldy. Mysaly, QazKSR Týy (1953-1992) tómennen Qazaqstannyń ózenderi men kólderin beıneleıtin kók jolaqtyń bolýymen erekshelendi. Keıinirek uqsas tús Táýelsiz Qazaqstan týynyń negizi bolady.

Táýelsiz Qazaqstan

Kóptegen postkeńestik elder táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda Komýnıstik ótkenmen alshaqtyqty kórsetý úshin keńestik eltańbalardan túbegeıli erekshelenetin jańa eltańbalar men jalaýlardy qabyldady. Lıtva, Latvıa jáne Estonıa dástúrli túster men elementterdi qalpyna keltirip, KSRO-ǵa qosylǵanǵa deıin qoldanylǵan sımvolızmdi qalpyna keltirdi. Grýzıa 2004 jyly óziniń týyn ejelgi ulttyq sımvolǵa — bes qyzyl krespen aq týǵa aýystyrdy.

Keıbir elder ulttyq prızma arqyly túsindirilgenimen, keńestik rámizderdiń elementterin saqtap qaldy. Belarýssıa qyzyl-jasyl jalaýshany saqtap qaldy, ol Belarýs KSR týyna uqsaıdy, biraq Oraq pen balǵany alyp tastady.

Tájikstan sonymen qatar keńestik túster sqemasynyń bir bóligin óz týynda (qyzyl, AQ jáne jasyl) saqtap qaldy, biraq ony ulttyq rámizdermen — tájben jáne jeti juldyzmen toltyrdy. Reseı Keńestik sımvolızmdi ishinara saqtap qaldy. Reseıdiń qazirgi Eltańbasy — Reseı ımperıasynan bastaý alatyn eki basty búrkit, biraq Qyzyl Juldyz, túster palıtrasy, ordender men medaldar keńes zamanynyń jańǵyryǵy bolyp qala beredi.

Memlekettik rámizder halyq pen ulttyń ózin-ózi anyqtaýynda sheshýshi ról atqarady. Sonymen qatar, Rámizder ulttyq ózin-ózi tanýdyń negizin quraıdy, bul adamdarǵa óz tamyrlaryn bilýge jáne ortaq dástúrlermen sáıkestendirýge múmkindik beredi. Bul turǵyda memlekettik rámizder halyqaralyq arenada ultty beınelep qana qoımaı, mańyzdy mádenı jáne tarıhı qundylyqtardy bir urpaqtan ekinshi urpaqqa berý arqyly urpaqtar arasyndaǵy ishki baılanysty nyǵaıtady.