Óleń óneri arqyly ishki álemin búkpesin aqtara biletin aqyndardyń biri –Aqberen Elgezek. Qalamy qarymdy, jany názik, sanasy tyń tolǵamdarǵa toly aqyn qalamynan HHİ ǵasyrdyń ozyq úlgili óleńder jaryq kórdi. Aqyn mahabbatty jyrlasa da, adamzatpen syrlassa da, tabıǵatty sýrettese de ózindik stılimen, jolymen qalam terbeıdi. Onyń jyrlarynan biz osy dáýirdegi qoǵam dertterin, adam janynyń jaı-kúıin, kez kelgen máselege astyrtyn qaramaıtyn, atústi oılamaıtyn tulǵa beınesimen tabysamyz.

A.Elgezek óleńderiniń basty taqyryby – adam, onyń álemdegi orny. Óz kúızelisin, muń-qaıǵysyn qalamyna serik ete otyryp, oqyrmandy da óz ómirin saralaýǵa, sanaly túrde esep berýge ıtermeleıdi. «Minájat» óleńinen aqyn júreginiń keńdigin, kópshildigin kóremiz. Onyń tilegi de usaq-túıek, kákir-shúkir emes. Igi, izgi, iri armandardy tirek etken aqynnyń gýmanızimi súısindirmeı qoımaıdy.

Ótkeredi ne zulmat, quıyndy adam,

Elim aman bolsynshy, úıim de aman.

Myna sulý ǵalamdy saqta, Qudaı,

Sol bolsynshy beretin syıyń maǵan! – dep eliniń de, jeriniń de, qalasynyń da, aýylynyń da, dalasy men baýynyń da, dosy menen qasynyń da amandyǵyn tileıdi. Óleńde «aman» sózi birneshe márte qaıtalanyp kelgen. Osy sózdiń artynda talaı mán, úlken júk jatyr ǵoı. Aqyn osy sózge oqyrman nazaryn aýdartyp, keń oılaýǵa, eshkimdi kem kórmeýge shaqyratyndaı.

Al «Buryn» óleńinde aqyn kúıi men ómirdiń, jyldyń tórt mezgiliniń arasyndaǵy baılanysqa kýá bolamyz. Buryn, keshe, búgin, erteń dep aqyn óz ómir jolynyń kezeńderin sholyp ótkendeı.

Buryn,
Kóńilimniń baǵynda gúldep turatyn úmitter.
Kókiregimdegi nur shashatyn kúdik te.
Túni boıy óleń jazyp,
Tań aldy
Janarymda jaı oınaýshy ed, jigitter!..- degen joldardan avtor shyǵarmashylyǵynyń alǵashqy belesterin, ár nárseni, ár kúıdi ilip áketip, qalamyn qolyna ǵana emes, jastyǵyna serik etken balǵyn da bal kezdiń basy kórinedi. Al aqynnyń keshegisi sara oılarǵa, sony izdenisterge oryn bergen orta jol ekenin ańǵaramyz. Óleńniń alǵashqy eki jolynan pozıtıvızm urany esedi. Orta joldan asqannan keıin, aqynnyń ómirge nalasyn, ótkenge talasyn sezemiz.

«Menen góri baqyttyraq sekildi, máıhanany meken etip alǵandar» degen joldarynan óz ómirine kóńili tolmaıtyn aqyn beınesin kóremiz. Alaıda bul aqynnyń nemquraılyǵy, enjarlyǵy emes. Kerisinshe, adam ómirin synaýy, shyndyqqa týra qaraýy, ómirde bolatyn kereaǵar jaılarǵa min taǵýy, aıaqtan shalatyn keı qoǵam ókilderine degen renishi dep bilgen jón. Dál osy óleńi aralas uıqasta órilse de, kózge de, kóńilge de jat kórinbeıdi. Óleńniń sońǵy tarmaǵynan aqyn bolashaǵynyń bulyǵyr ekenin baǵamdaımyz.

Aqberen Elgezektiń keı óleńderin esil dalanyń ókpek jeline betińdi tosyp, qushaǵyńdy qýanyshqa aıqara ashyp qoıyp, jalpaq jurtqa jar sala oqyǵyń keledi. Máselen, «Túnek basyp turǵanmen, kóńilde nur» óleńiniń aty da, zaty da Táńirge, taǵdyrǵa sheksiz ǵashyq adamnyń beınesin kóz aldymyzǵa ákeledi. Lırıkalyq qaharman Táńirge alǵys aıtady. Óleńdegi keńistik beıne bir sıqyrǵa, tylsymǵa toly sıqyrlar álemi sekildi.

Men jaralǵam, Sheberdiń ámirinen,
Meni súıgen eń minsiz kóńilinen.
Turmaıdy eken, darıǵa, naǵyz ómir,
Túńilýden,
búlinýden,
sheginýden…Oqyrmanǵa rýhanı kúsh syılaıtyn tarmaqtar. Rasymen de, adamdy Jaratýshy ıe súıedi. Demek, biz de óz-ózimizdi súıýimiz kerek. Oıǵa alǵannyń oryndalaryna senýimiz qajet. Avtordyń oqyrman kókeıine qondyrǵysyna kelgen ıdeıasy – qoǵam aıaqtan shalyp ne ómir jolynda tóteden tónetin keritartpa jaǵdaılardan jasqanbaı, kúresý, súıikti ekenińdi qaperde ustaý, ár adamnyń aq tilegi qashan da oryndalaryna ıek artý.

Aqynnyń endi bir top óleńderinde fılosofıalyq astar tym basym, tym tereń. Sondyqtan óleńdi ár oqyrman óz deńgeıinde, óz bıiginde túsinedi.

Qaıdan keldim, qaıda ǵana qamaldym?..

Aıap kettim Anamdy...

...Oılar kimnen qaıda, qalaı aýady?

Sóz jańbyry qaıdan kelip jaýady? - degen sıaqty ózin de, ózgeni de oılandyratyn saýaldar arqyly adam ómiriniń shytyrmanyn sý betine shyǵarady. Avtordyń bul óleńinde ekzıstensıalızm iliminiń izin kóremiz. «Qaıda keldim? Qaıdan keldim?» degen suraqtar adamnyń óz ómirlik mánin izdeýimen saryndas. «Túısigimmen túrtip qaldym tylsymdy» degen tirkestiń ózin ekiniń biri quraı almaıdy. Osylaısha, aqyn óleńderi mazmunymen de, pishinimen de elden erek.

Dál osy saryndy «Ádemi» óleńinen de baıqaımyz. Munda da lırıkalyq qaharmannyń tolǵanysy, sharq urǵan tóńkerisi beıjaı qaldyrmaıdy. Fılosofıalyq ushqyn oqyrmannyń da sanasyn sharpyp ótedi.

Qaıdan keldim?
Qaıda meniń qanatym?
Kim biledi keýdemdegi Jan atyn?
Kimde, qandaı bolady eken bul sezim,
mende ǵana bolatyn? - dep tolǵaǵan jan óleńnen órmek órgen aqyn ǵana emes, álem týraly, ómir týraly, ózi týraly oı eleginen ótkize biletin oıshyl qyrynan da tanı túsemiz. Aqynnyń bul óleńderinen Shákárimniń izin, Shákárimniń gýmanızmin tirek etken shákirt-aqynnyń paıymyn kóńilge túıemiz.

«Rıtorıkalyq suraýlar» óleńi de sony shyǵarmalardyń tórinen oryn alady. Ómirdiń sýmaqaı da sur tustaryn sýretteı kele, dalaǵa da, aspanǵa da, bulttarǵa da jan bitiredi.

Dáýrenimdi óshirgen alaqaıly,
talaı sumdyq kórsem de talapaıly,
men álemdi keshirem.
Biraq qalaı,
jubatamyn ishtegi balaqaıdy?.. - dep óziniń ishki qalaýlaryn, bara armandaryn, qıaldaryn tunshyqtyryp tastaǵan adam jaıyn sóz etedi. Jaýapsyz suraqtar óte kóp. Aqyn tek sonyń birsyparasyn ǵana óleńine arqaý etken. Rıtorıkalyq suraý ádisin kóp aqynnyń óleńderinen baıqaımyz. Biraq dál osylaı birinen soń birin ári baılanysyn úzbeı qoıylǵan tizbek suraqtar – sırek.

«Jumbaq» óleńiniń jaýaby bireý bolǵanmen, kóp sekildi.

Sol úshin ómir ózi túziledi,
Qudyreti sodan ǵana seziledi.
Sol arqyly kezikpester kezigedi,
Sony ǵana qımastan kóz iledi…- degen eń sońǵy joldarynan óleńniń jaýaby taǵdyr ma dep qalasyń. «Sol úshin shyǵady jolǵa bári, sol úshin qurbandyq – qolda bary» degeninen arman ba edi deısiń. Osylaısha oqyrmandy áýre-sarsańǵa salyp, oıyna oı qosqan aqyn sheberliginde shek joq dersiń.

Bári – jalǵyz.

Táńir de.

Ajal – bólek,

Ar – bólek.

Ómir máni, teginde,

órmekshi men kóbelek...- dep tógiletin «Jalǵyz» óleńi ásireleýden ada, áspetteýden alys, realısik shyǵarma desek te bolady. Rasymen de, qujynaǵan adamnyń ishinde júrsek te, bizdi shyn mánisinde túsinetin jandar joqtyń qasy. Báriniń bir-bir basynda muńy bar, jarasy bar, jyǵylǵany bar. Ómirdiń ózin órmekshiniń toryna túsken kóbelekke balaǵany ómirdiń kúresten turatynyn, saq bolý, aıaqty abaılas basý keregin eskertip turǵandaı.

A.Elgezek óleńderiniń kóbinen «nur», «álem», «aspan» sózderiniń qaıtalanýyn kóremiz. Olar aqyn shyǵarmalarynyń basty qazyǵy, taqyrypty bir arnaǵa toǵystyrǵan sımvoldar ispettes.  Metafora, teńeý, metonımıa sıaqty kórkemdik erekshelikter az bolsa da, aqyn ıdeıasy, aqyn kótergen taqyryp onyń ornyn basady. Qara óleń, aralas uıqasqa qurylsa da, 7-8, keıde 3-4 býynǵa qurylsa da, az sóz arqyly kóp maǵynany kókeıge qondyra bilgen aqyn sheberligi saralana túsedi. Aqyn óleńderinen bir-birine qarama-qarsy jaılardy qatar qoıyp sýretteýi, kóbine dereksiz, abstraktili nárselerdi tilge tıek etýin baıqaýǵa bolady.

Aqberen Elgezek óleńi arqyly ómirdi sýretteıdi, onyń asty-ústine úńiledi, qatparlaryna kóz júgirtedi, tereńine boılaıdy. Sol arqyly ózin oqýshy oqyrmanǵa keń oılaýdy, kóp oılaýdy nasıhattaıdy. Onyń óleńderindegi  ýaqyt pen keńistik adam sanasynyń ishinde, júreginde nemese aspan men jerde júrip jatady. Aqberen Elgezektiń shyǵarmalaryn ózi sekildi jany baı, júregi qyraǵy oqyrman ǵana túsinedi.

Balym Bekzatqyzy