Keshe ǵana, atap aıtqanda 2015 jyly 24 qarashada Orystyń Sý -25 ushaǵyn Túrik sarbazdary atyp túsirgeni málim boldy. Alaıda bul úlken saıası oıynnyń bir ǵana senarıi ekenin kóp adam bile bermese kerek. Árıne ozbyr orystyń óziniń orta shyǵystaǵy múddesi men EvroOdaq aldyndaǵy baılyq talasyndaǵy qaqtyǵysy Sırıa jerinde jalǵasqaly da 2 aıdan asqany belgili. Qudaıy kórshimizdiń batyp ketken taıaǵyn umyta almasaq ta keıde shyndyq pen bolashaqqa shynaıy kózben qaraǵan jón sekildi.
Tipten, Grek ushaǵy Túrkıa shekarasyn júzdegen ret buzǵanda eshteńe demegen, AQSH pen ıraq úkimeti jáne kúrdtter Túrkimenderdi qynadaı qyrǵanda kómektespegen, shekarasyna attatpaǵan Erdoǵannyń kúni keshe batyr bolyp shyǵa kelýi kimge kerek? Izraıyldyń eń mártebeli ordenderiniń birin moınyna taqqan Erdoǵannyń qysyltaıań sátte jalańash patrıottyq kórsetýi halyqtyń yqylasyn alý úshin ǵana kerek. Mundaı Túrik bolashaǵyna zán keltiretin jalańash patrıottyq emosıaǵa ǵana kerek. Bul shyn máninde saıası zmándyq.
Shekara buzǵan ushaqty atý – árıne durys. Otandy qorǵaý. Alaıda atý kim úshin paıdaly? Izraıl men AQSH bastaǵan Batys elderiniń saıasaty úshin taptyrmas oraı. Túrki halqyn orysqa aıdap salyp, qyzyǵyn ózderi kórmek pe? Al atpasa, túrki halqy tym bolmasa azdaǵan nápáqasynan aıyrylmas edi ǵoı. Ony sheshýdiń basqa da dıplomatıalyq joldary tolyp jatyr. Ozbyr Orystyń aýzynda arpalysqan biz úshin Túrkıa endi eshqandaı kómek bere almaıdy. Bul aıanyshty emes pe? Saýatty saıasat ǵana qashanda eldi tyǵyryqtan alyp shyǵady. Eldi jalańash patrıottyq pen emosıa qutqarmaıdy, aǵaıyn!
Endeshe Túrkıa kimniń shylaýynda?
Túrik bıligi men Túrik halqy eki basqa. Eń aldymen Túrkıa bıligi men AQSH bıligi ózderine kedergi Ata Túriktiń qaltyrǵan áskerı bıligin qurtty. Osylaısha ózderiniń bılikteri men maqsattaryna kedergi keltiretin eń úlken kedergini joıdy. Bul aty shýly «Ergoneken isi» arqyly júzege asqan bolatyn.
Evropa elderi men AQSH-tyń Túrkıadan aıyryla bastaýy SRÝ-diń «Úlken Taıaý shyǵys josparyna» qatysy saıası josparyn ózgertti. Jantalasa iske kirisken batys «kúrd máselesi» men «armán genodsıtin» oılap taýyp, Túrkıanyń shamyna tıdi. Osylaısha Kúrd jasaqtaryrmen 40 jyldan artyq soǵysqan Túrkıa úkimeti NATO men AQSH-tyń qoltyǵyna súńgip ketti. Endi bir jaǵynan túrki tekti emes Erejep Taıyp Erdoǵannyń Túrkıa bıliginiń eki tizgin bir shylbyryn qolyna alýy «bet-beınesi túrik patrıoty sekildi bolǵanmen saıası astary múlde basqa», túrki halqynyń bolashaǵyn qurdymǵa jiberetin saıası júıeni qurdy. Osylaısha Batys zalymdary quryqty túrkilerdiń eń qýatty memleketi Túrkıaǵa saldy. Árıne, bul Batys zalymdarynyń Arab álemin tozdyryǵannan keıingi ózderine tikendeı qadalǵan Túrki álemin qurtýǵa baǵyttaǵan zymán saıasaty bolatyn. Mine, bul Erdoǵan úkimeti arqyly júzege asýda.
Túrik armıasy AQSH pen batystyń Taıaý Shyǵystaǵy saıasatyna qarsy boldy. AQSH armıasynyń Túrkıa arqyly Iraqqa basyp kirýine kedergilik jasady. AQSH «Ergenekon» isi degen syltaýmen Erdoǵan arqyly túrik armıasynyń júzdegen genaraldaryn túrmege jaýyp, ósh alýda. Negizi «Ergonokon» — búkil túrki halyqtaryna ortaq, maqtan tutatyn batyrlyq epostyń aty. Bul eposta túrik halqynyń qaıtadan gúldenip, kúshti el bolǵany týraly aıtylady. AQSH túrikterdi jekkórnishti etý úshin «Ergenokon» degen atty paıdalanyp, ózin AQSH-tyń «Úlken Taıaý Shyǵys josparynyń» ekinshi jetekshisi retinde jarálaǵan Erdoǵan júzdegen áskerılerdi túrmege japty.
Túrkıa batystyń qysymyna shydas bere almady. AQSH-tyń Iraqqa basyp kirýi, arab elderinde saıası ózgeristerdi iske asyrýy Túrkıanyń orta shyǵystaǵy rólin álsiretip ǵana qoımaı, memlekettik shekarasyna qaýip tóndirdi. Amalsyz qalǵan túrik saıası bıligi NATO-men ymyralasty. AQSH qýyrshaǵy Saýd-Arabıaǵa jaqyndap, batystyń múddesine saı áreket ete bastady. Mysaly, sońǵy Sırıa máselesinde de AQSH pen Izraıldyń qasynan tabyldy. Mine, bul saıasat Túrkıanyń ulttyq qaýipsizdigine asa úlken qaýip tóndirip otyr. Al buǵan qarsy tura alatyn jalǵyz kózir – Ata Túrikten mıras qalǵan Túrkıa Áskerı bıligi bolatyn. Alaıda ol kedergini Erdoǵan bıligi tunshyqtyryp tastaǵany belgili.
Sebebi, birinshiden, ásire dinshil salafıtter men dinı fanattyqty saıası negizge alǵan arab túbegimen jaqyndasý Túrkıa halqynyń birligin bólshektep, etnıkalyq ajyraýdy týdyryp, KEMALISTİK ıdeologıany qurtýdyń batys josparlaǵan jobasy bolatyn. Bul jerde bir aıta keterligi, Atatúriktiń «ateısik baǵyt» ustaýy týraly aıtylyp jatqan aıyptaýlar batystyń zymıan saıasatynyń jemisi. Shynyn aıtqanda, ásire dinshildik pen dinı fanattyq musylman elderiniń shańyraǵyn ortaǵa túsiretinin Atatúrik erte bilgen. Bul qasıetti quranda: «ásire dinshil bolmańdar» degen Allanyń pármenimen eskertilgenin eske túsiredi. Ásire dinı jol shyn máninde halyqty ýlaıtyn apıyn. Mine, osy saıasatty batys utymdy paıdalanynyp, arabtardyń shańyraǵyn shaǵyp, túrikterdiń aıaǵyna qan túsirýde. Atatúriktiń jolyn ustaǵan túrik patrıottary men ásire dinshilder arasynda azamattyq soǵys týylsa, túrik eline orny tolmas ókinish ákelýi múmkin. Bul jaǵdaıda óziniń túrik násilinen emes, dinshil ekenin aıtqan Erdoǵannyń kimniń qasynan tabylary aıtpaı–aq belgili.
Ekinshiden, Erdoǵan basshylyq etken túrik saıası bıliginiń osy ustanymy Túrkıany Eýrazıalyq birlikke umtylýdan alystatty. Túrkishildik ıdeıasyn negiz etken túrik bolashaǵyna keri jumys jasady. Geosaıası jaqtan utymdy jol taldaı almady.
Úshinshiden, sońǵy 20-30 jyldyń ishindegi túrik ekonomıkasynyń asa qýatty ósimi – memlekettiń saıası turaqtylyǵyna qyzmet ete almady. Negizi osy ekonomıkalyq qýatty Reseı men Qazaqstan jáne Orta Azıa elderine baǵyttap, Evroazıalyq odaqtyń jumysyna jumsaǵanda batyspen ıyq tiresip tura alar edi. Bylaısha aıtqanda, evropany ekonomıkalyq seriktes retinde qarap, Evroazıany saıası seriktes etkende túrikterdiń baǵy janar ma edi?! Bul jerde taǵy bir aıta keter másele, ekonomıkalyq qýattyń kúshti bolýy el ishinde tepe-teńdikti saqtap, memlekettiń bolshaǵy úshin jumys isteýi kerek edi. Al ulttyq bolashaqqa qajetti saıasatty durys júrgize almaǵan elde ekonomıkalyq ósim ýaqytsha jetistik retinde qaralady.
Tórtinshiden, kezinde Mustafa Kemal Atatúrik: «Túrkıanyń basyna kún týyp, úkimet tipti qarýly kúshter memleketti qorǵaı almasa qan tamyrynda túrik qany aǵyp jatqan túrik jastary memleketti qalypyna keltirip, qutqaryp qalýlary kerek» degen ósıet qaldyrǵan. Dinshilder men Atatúriktiń túrikshildik ósıetin jaqtaýshylar úkimettiń kertartpa saıasat saldarynan jaýlasa bastady. Radıkaldy ısalmısterdiń jumysy jandanyp, etnıkalyq toptar men sektalar asqyndy. Qazirgi tańdaǵy jaǵdaı Túrkıada túrik jastarynyń basyna úlken jaýapkershilik, aýyr mindet túskenin kórsetedi.
Besinshiden, Túrkıanyń Orta Azıadaǵy túrkilerdiń qasynan tabylǵanda Orys darabıleýshiligine kádimgideı qysym túsirip, Qazaqstan syndy elderdiń senimin arttyrar edi. Alaıda jaǵdaı onyń kerisinshe bop tur.
Túrkıa saıası bıligi kimniń qolynda nemese Erdoǵan kim?
Batys Túrkıa bıligin qolǵa aldýdyń josparyn myqtap oılastyrǵan. Kúrdter men Armándardyń, Iran men Arabtardyń jáne Evreılerdiń tarıhı Osman Túrik ımerıasynan kek alý múmkindigin týdyrdy. Olardy saıasattyń quralyna aınaldyrǵan.
Birinshiden, Erejep Taıyp Erdoǵan – ákesi jaǵynan Grýzıadaǵy Rýmderdiń urpaǵy, áıeli — evreı tekti arab. Al Abdýllah Gúldiń de túrik tektes emes ekeni týraly kitaptar jazyldy. Osy Erdoǵan men Gúldiń tekteri týraly jazǵan kitaptary úshin Ergún Poıraz túrmege toǵytyldy. Bir qyzyǵy, Erdoǵan evreılerdiń múddesi úshin sińirgen úlken eńbegine qarymta retinde evreılerdiń eń joǵarǵy dárejeli ordeni – «Eń joǵarǵy dárejede qyzmet etkeni úshin» medalymen marapattalǵan birinshi túrik eliniń basshysy jáne musylman elderiniń ishinde osy medalǵa ıe bolan birinshi sheteldik basshy.Oǵan shyǵys Túrkıadan shyqqan dinı azǵyndatqysh ataǵy bar ulty belgisiz Fethollah Gúlendi qosyńyz. Gúlenniń AQSH-qa ne úshin qashyp barǵan syry da osy jerde belgili boldy. Mysaly, AQSH-taǵy Gúlenniń sol elde turýy úshin qajetti ruqsat qaǵazdy alýy úshin ondaǵan SRÝ-dyń jetekshileriniń, Evreılerdiń yqpaldy tulǵalarynyń , Armıandardyń sondaı–aq Hrıstan dinı jetekshileriniń kepildik bergenin aıtsaq, kimniń múdesi úshin qyzmet istep júrgeni aıtpaı-aq ta túsinikti bolady. Osylaısha, jymysqy saıasatty myqty paıdalanǵan Túrik jaýlary demokratıa degen jeleýmen bılikti ıelendi. Áıtpegende, túrikten el basqaratyn ul týmady deısiz be? Tek jetekshilerdiń betindegi dinı maskany ǵana kórip, ishin túsinbegen ańqaý halyqtyń beıkúná, talǵamsyz sheshimi eldiń baǵyn baılady. Endi, tarıhta otarlanǵandar túrikterden óshin alýdyń basqyshyna ótti. Osylaısha Kishi Azıa túbegindegi túrki týystardy qurtýǵa umtylýda. Arab ultynda: «maqsatyńa jetý úshin eki júzdi bol» degen maqal bar. Túrik ulty bolyp jasanyp kirgen jaý túrik memleketiniń kórin qazip jatqanyn túsingen jón.
Ekinshiden, qaı el de bolmasyn, Dinı zombılendirý saıasaty sol eldi qurtýdyń alǵyshartyna aınalady. Túrkıada budan qaǵys qalǵan joq. Bul joǵaryda aıtyldy. Oǵan áke-sheshesin, aǵa-inisin aıamaıtyn qaranıet halyq Ýahabıtter men Salafıtterdi qosyńyz. Alla-Taǵalanyń topas, buzylǵan halyqqa paıǵamparlardy jiberýi de osy zulymdyqtardyń aldyn alý úshin bolsa kerek. Desede, arabtar aqyry evreılerdiń tabanynda taptalyp bara jatyr. Lıbıa keri shegindi, Egıpet pıramıdalaryn saýdaǵa shyǵardy, Saýd-Arabıa vahabısterdiń otanyna aınaldy, Sırıada jaýlasqan eki jaq biriniń júregin biri tirideı sýyryp jegen arabtardy ınternetke taratyp jiberdi. Oǵan «Islem Memleketi» atty ushqary uıymnyń qýyrshaq úkimetin qosyńyz. Bul qandaı musulmandyq? Bul shyńǵyrǵan shyndyq, topastyq, qatygezdik.
Úshinshiden, Iranda kúrdter men ázerbaıjandar óte kóp. Al armıanmentarıhıjaýlyq bar. Sırıada, Iraqtakýrdterqaptapjúr. Izraıl bolsa, Túrkıanyózmoınynaqadalǵanshógirretindeqaraıdy. Al Batyselderi Túrikelinińqarqyndydamýy men evroazıalyqbaǵytqa bet burýynanqorqady.
Erdoǵan úkimeti IM-in ashyq ári barynsha qoldap otyr
Birinshiden, 1 mln astam áskeri bar Túrkıa eli «Irak soǵys» kezinde AQSH áskerleri men Irak, kúrd jasaqtary Túrkimenderdi qynadaı qyrǵanda eshteńe degen joq. Shekarasyn ashyp, kómek te bermedi. Al IM-niń basyna zaýal kelgende Túrkimenshil bolyp eki júzdilenýi kúlkińdi keltiredi. Tipten, neshe júz ret shekarasyn buzǵan Grek ushaqtaryn atpaǵan Túrik bıliginiń birneshe retke bola Orys ushaǵyn atýy saıası tapsyrys. Áıtpese bul máseleni basqa jolmen sheshýge bolar edi.
Ekinshiden, Orta Azıa jáne Reseı azamattary Túrkıa arqyly Sırıa elindegi IM-ine kómekke baryp, soǵysqa qatysýda. Tipten olardy Túrkıada daıyndyqtan ótkizgeni týraly da aqparattar jaryqqa shyqty. Osylaısha IM-ne ashyq jáne jasyryn túrde áskerı kómek berdi. Myńdaǵan Orta Azıalyq Ýahabıster men Salafıtter esh kedergisiz Túrki jeri arqyly Sırıaǵa ótti. Bul kúdik pen kúmanǵa toly emes pe?
Úshinshiden, Tipten, IM munaıyn Túrkıa arqyly satyp, saýda jasaǵyny da ashyqqa shyqty. Orys áýe armıasy olardyń 460 munaı tasymaldaǵan tehnıkalaryn qurtyp jiberdi. Bul da «búlingennen búldirge alyp jatqan» Erdoǵan bıliginiń shydamyn taýysty.
Erdoǵan bıliginiń taqsyretin Túrkıa halqy ǵana emes Túrki jurty tartýda
Túrkıa onsyzda EvroOdaq úshin shaqyrylmaǵan qonaq. Dini de tili de ózgeshe eldi AQSH bastaǵan batys elderi tek paıdalanyp otyrǵany da jasyryn emes. Túrkıa bıligi sóz júzinde Túrki jurtyna jaqyndaǵan syńaı tanytqanymen, shyn máninde Túrkilerden alystap barady. Tek mádenı sharalardan aspaı otyr.
Birinshiden, Túrik bıligi Túrkıa halqyn nápáqasynan aıyrýda. Túrkıa bıliginiń Orta Azıa jáne TMD elderimen aradaǵy ekonomıkalyq baılanys barǵan saıyn álsireýde. Tipten, keshegi «SÝ-25 ushaǵy» oqıǵasy sebebinen de júz mlılıardtaǵan AQSH dollaryndyq nápaqadan qaǵylýy múmkin. Jylyna Túrkıa jaǵajaıyna baratyn týrıserdiń 35 paıyzy orystar. Orys týrıseriniń ózi de Túrkıa úshin zor joǵaltý. Oǵan áskerı, tehnıkalyq, ónerkásiptik, qurylys jaǵynan paıda boatyn kedergilerdi oılańyz.
Ekinshiden, Túrkıa bıligi túrkıa halqyn azǵyndatý úshin kúsh salýda. Mysaly, eshqandaı tárbıelik quny joq túrik serıaldaryn atasaq ta jetip jatyr. Tek bir-biriniń áıelderin alyp qashyp, oınas jasaıtyn, qyryp-joıatyn kınolar kimge kerek?
Úshinshiden, Qazaqstan syndy Orys yqpalynan shyǵa almaı otyrǵan Orta Azıalyq elder úshin de zor joǵaltý. Áıtpegende, qýatty Túrkıa memleketi bizge kóp medeý, qýat bolar edi.
Tórtinshiden, Reseı TÚRKSOI uıymynyń reseıdegi jumysyn shektedi. Osylaısha Tatar, Bashqurt, Saha, Altaı qatarly túrki jurtynyń mádenı, rýhanı baılanystaryna da zalal kelýde.
Ókinishke oraı, Reseı negizinen Túrkıaǵa kiriptar emes. Tipten, orys týrıseriniń úrkıaǵa barýynyń shektelýiniń ózi –aq reseı úshin shetke aǵylǵan aqshanyń azaıýyn týdyrady ári Qyrymǵa baratyn týrıserdi kóbeıtýi múmkin.
Demek, joǵarydaǵy sebepterden qaraǵanda Osman ımperıasynyń amanatyn arqalaǵan túrik elin saqtap qalý úshin olar Eýrazıalyq topqa bet burýlary kerek.
Ekinshiden, radıkaldy ıslamısterdiń jolyn tosyp, Atatúriktiń baǵytyn qalpyna keltirý tıis.
Úshinshiden, túrik atyn jamylǵan batys pen evreılerdiń qýyrshaq bıliginen qutylǵany abzal.
Tórtinshiden, halyqtyń ıdeologıalyq-saıası sapasyn kóterip, uly turanshyldyqty jandandyrýlary qajet.
PS: Eldi jalańash patrıottyq pen emosıa qutqarmaıdy! Eldi salıhaly saıasat ǵana tyǵyryqtan alyp shyǵady! Elimiz aman ári tynysh bolsyn!
Altaı Buqarbaev
