15 قازان، ءانشى، سازگەر، قازاقستانعا ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى تۇرسىنعازى راحيموۆ ارامىزدا بولعاندا 65 جاسقا تولار ەدى. "جۇرەكتەرى اۋىرمايتىن"، "ۇلى دالانىڭ بالاسى بولىپ العان" نەمەسە ەركەك سياقتى كيىنە الماي جۇرگەن ءانشىسىماقتار تۇشكىرە قالسا ۇرانداتىپ جازاتىن ب ا ق، وسىناۋ مەرەيلى كۇننەن اپتا وتسە دە تۇرسىنعازى راحيموۆ تۋرالى جاق اشپادى. م.ماقاتايەۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى. رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ءبىرتالاي ونەر بايقاۋلارىنىڭ لاۋرەاتى تۇرسىنعازى راحيموۆ بيىل 26 اقپاندا دۇنيەدەن قايتقان بولاتىن. ونىڭ ومىردەن وزارىنان ەكى اپتا عانا بۇرىن، قۇرداسى-دوسى، عالىم تۇرسىن جۇرتباي  "ەگەمەن قازاقستاندا"  "سۇڭقاردىڭ سامعاۋىمەن ءان وزدىرعان" اتتى ارناۋلى ماقالا جازعان ەدى. راحيموۆتى ەسكە الىپ، "قامشى" پورتالى وقىرمان نازارىنا ت. جۇرتبايدىڭ ماقالاسى مەن كومپوزيتوردىڭ كوزى تىرىسىندەگى "ءسابي بولعىم كەلەدى" شىعارماشىلىق كەش​ءىن  ۇسىنادى. 

ءاربىر جىلدىڭ اقپان ايىندا سونداي ءبىر تابيعي قۇشتارلىقپەن وتەتىن مۇقاعاليعا ارنالعان ادەبي، ءان كەشتەرىنەن سوڭ ءوز باسىم كەرەمەت ءبىر شامىرقانعان كۇيگە تۇسەمىن. «ەسىمدە، ءبارى ەسىمدە، ءبارى ەسىمدە»، دەپ قىران مىنەزدى مۇقاڭنىڭ ءوزى ايتقانداي، بيىل دا الماتىدان اۋىلعا دەيىن شابىتتى شارپۋمەن ءوتىپ جاتقان سالتاناتتارمەن وزدەرى دە «اققۋدىڭ قاناتىنا ولەڭ جازىپ جۇرگەن» ءجۇرسىن مەن نەسىپبەك وتكىزگەن كەشتەن سوڭ «اسپانداعى بۇلتپەن ارالاسا توڭكەرىلگەن» كوپ دۇنيە كوز الدىمنان كوشىپ ءوتتى. اقىنداردىڭ اقيىعىنا ارنالعان سول ساۋىقتاردىڭ بارلىعىندا ءانشى تۇرسىنعازى راحيموۆتىڭ كەم دەگەندە تورت-بەس ءانىنىڭ ورىندالعانى ويعا ورالىپ، سول اندەردىڭ شىعۋ تاريحىنا كۋا بولعان ساتتەرىم ەلەس­تەپ ءوتتى. سونىڭ ىشىندە، 1976 جىلى دۇنيەدەن جاڭا وزعان اقىننىڭ وكسىگى باسىلار-باسىلماستا، ارمانىن انگە وراپ جاميعاتىن جۇباتقان «ءسابي بولعىم كەلەدى» دەگەن قۋاتتى، شىمىر، شىنايى داۋىس وزگە اسەردى ىعىستىرا جاد شىمىلدىعىن اشا بەردى. ول داۋىس – ءقازىر قازاقتىڭ ءان اسپانىندا سۇڭقاردىڭ سامعاۋىمەن ءان وزدىرىپ جۇرگەن قياق قاناتتى تۇرسىنعازىنىڭ، كادىمگى ءوزىمىز «ءان تۇگەل» دەپ ەركەلەتىپ جۇرگەن، ءالى دە سابيلىكتەن ارىلماعان تۇرسىنعازى راحيموۆتىڭ بالا داۋىسى ەدى.

مۇقاعاليدىڭ قايتقانىنا دا، سول «ءسابي بولعىم كەلەدى» ءانىنىڭ قازاق اس­پانىندا شارىقتاعانىنا دا 40 جىل، سول ءاننىڭ تۋۋىنا سەبەپكەر بولعان قوس ءسابي – قوس سۇڭقار دا ءقازىر 40 دەگەن جاس­تىڭ ەتەگىن باستى. ال تۇرسىنعازىنىڭ ءوزى اتا قىرانداي ءدۇر سىلكىنىپ، تۋعان تۇعىرىندا قومدانىپ، سايىن دالانىڭ سان قيىرىنداعى شاكىرتتەرىنىڭ العاۋىمەن، سودان بەرى مۇقاعاليدىڭ سوزىنە جازىلعان 35 ءانىنىڭ كەشىن، ساعىم مەن ساعىنىشى ارالاس ساۋىق كەشىن وتكىزۋدىڭ قامىندا ءقازىر. «اققۋدىڭ قاناتىنا ولەڭ جازعان» اقىنمەن، «سۇڭقاردىڭ سامعاۋىمەن ءان وزدىرعان ءانشىنىڭ» ديدارى جارىسا قۇشتارلاندىرعان، تالانتتى تارلاننىڭ تۇياق ءدۇبىرى ەلەڭدەتكەن سول ءبىر اڭسارلى كەشتىڭ اسەرىنە ويشا بولەنە وتىرىپ، قالامىمدى قولعا الدىم.
تۋراسىنا كوشەيىن، ءسوز باسىن تاڭىرقاي تولعاپ باستاعانىممەن دە اڭعالدىعى مەن ادالدىعى شىعىس قاپتالداعى عاي­ري قازاققا ماعلۇم مالتۇگەل اتا­مىزدى الدىعا تارتىپ، «مالتۇگەلدەتىپ، مال­­تۇگەندەپ» الماساق، سالتاناتى مەن سا­قيبتىعىنا، ءانى مەن ومىرىنە سابيلىگى ەرە جۇرەتىن تۋمىسى تارتقىر تۇرسىنعازى تۋرالى اڭگىمەنىڭ دە تاتىمى شىقپايدى. ول ءوزى تۋمىسىنان تالانتتى كەلەتىن وسى تۇقىمنىڭ بۇيىرىنە بىتكەن كوكباۋىر سياقتى، جىگى اجىرامايتىن مۇشەلى سى­باعا. ەڭ العاشقى تانىستىعىمىزدان باستاپ تىزگىن قاعىستىرا، ءسوز تابىستىرا، ءازىل جارىستىرا وتكىزگەن 40 جىلدىڭ ءىشىن­دەگى كەزدەسۋىمىزدىڭ ءبىر دە بىرىندە تۇرسىنعازىنىڭ ونەرى مەن مالتۇگەلدىگىنە قوسا قابات تاڭدانۋدان ەش جازعان ەمەس ەكەنمىن. قۇداي-وۋ، «قۇيىپ قويعان قور­عاسىن» دەمەكشى، قۇيىپ قويعان مالتۇگەل جانە جاساندىلىعى جوق تابيعي مالتۇگەل. سەنبەسەڭىز، ايتايىن.
ءداستۇرلى انشىلەردىڭ امىرە قاشاۋ­بايەۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق تۇڭعىش كون­كۋرسى ءوتىپ جاتقان كەز. سول تۇستا قازاققا بىتكەن انشىلەردىڭ جايساڭى مەن قاسقاسىنىڭ ءبارى باس قوسقان، الماتىنىڭ اسپانى سولاردىڭ شىرقاۋ داۋىسىمەن كوتەرىلىپ-باسىلىپ، ىرعاعىمەن تەربەلىپ تۇرعان شاق. اششى ايقايى قۇلاقتىڭ جار­عاعىن جارادى، مايداقوڭىرى جۇرەكتى الديلەيدى، نازىك ۇندىلەرى كوڭىلدىڭ قى­لىن شەرتەدى، ەكپىندىلەرى ەس تاندىرا ەلىكتىرەدى، ىرعاقتىلارى تەربەتەدى. جاس پەرىلەردىڭ ءبارى دە شيرىعىڭقى، ساحنانى سىلكىندىرىپ، شيراق باسىپ شىعىپ، بويدى شىمىرلاتىپ-شىمىرلاتىپ الادى دا، تىڭداۋشىنى تامساندىرىپ، تاڭعالدىرىپ كەتەدى. قويشى، ءۇش كۇن قيال-عاجايىپ الەمنىڭ ىشىندە ءجۇر­گەندەي بولدىق. العاۋ اياقتالعان كەشتە جانىبەك كارمەنوۆتىڭ اينالاسىنا ۇيىرىلە قالعانداردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ اتى اڭىز جاتاقحاناسىنا بەتتەدىك. مۇنداعى ساۋىق-سايراننىڭ اسەرىن «ءاننىڭ شاڭى اسپانداتا قاعىلدى» دەگەن ءسوزىمىز عانا جەتكىزەدى.
تاڭعى الاكەۋىمدە جانىبەك كار­مەنوۆ پەن قۇنىپيا الپىسبايەۆقا كەۋدەلى، قاي­راتتى قۇرىم قارا شاشتى، كەلتە مۇرىن، دۇردىك ەرىن، دابىنقارا جىگىت ىلەسە شىقتى. ا دەسە، بولدى اۋزىنان «جۇسەكەم» (ۇستازى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ) دەگەن ءسوز شىعادى. داۋىسى قارلىعىپ، بايقاۋدا بابىنا كەلمەپتى. باسىن شايقاپ قويىپ سوعان وكىنە بەرەدى. ادەتىمىزشە جانىبەكتىڭ ۇيىنە جاتا-جاس­تانا قونىپ، ءانشىنىڭ اناسى – تاڭەرتەڭ سۇيىكتى اپامىزدىڭ قويۋ قىزىل ءشايىن ءىشىپ، ماڭدايىمىز تەرشىگەندە: «سەنىڭ تاماشا ءانشى ەكەنىڭدى بىلەمىن. نەسىنە ۋھىلەي بەرەسىڭ. جانبولاتتىڭ تويىندا ءلاززاتتىڭ بەتىن اشقان سەن ەمەسسىڭ بە. داۋىسىڭ شاتىردى جەلپىندىرىپ جىبەرگەن سوندا»، – دەپ ەدىم: «ونى قايدان بىلەسىڭ. ءوزىم قاتتى ىڭعايسىزدانىپ قالدىم سوندا. قىزدىڭ بەتىن اشقاندا ءبىر-اق ءبىلدىم»، – دەگەنى. سىرىنا قانىق جانىبەك سىلق-سىلق كۇلدى، سىپايى قۇنىپيا جىميىپ قويدى. ءجونىن سۇراعانىمدا: «وي، شىنىندا دا ۇيات بولدى. ءوز قارىنداسىمنىڭ بەتىن ءوزىم اشىپپىن. ءلاززات مەنىڭ قارىنداسىم ەكەن عوي»، – دەگەنى. ەندى جانىبەككە مەن دە قوسىلدىم، ول كۇلكىگە ءوزى دە قوسىلدى: «ءاي، تۇرسىنعازى! تاعى نە ءبۇلدىردىڭ؟ مىنانىڭ كوزىنشە ايتپا، بۇل ءوزى اتى شىققان ساتيريك. وسىندايلاردى ەس­تىسە بولدى، «اراعا» جازىپ جىبەرەدى. سودان كەيىن ءانشى تۇرسىنعازى ەمەس، مالتۇگەل تۇرسىنعازى دەگەن اتاعىڭ شى­عىپ كەتەدى»، – دەگەنى. مالتۇگەلدىڭ تۇ­قىمدارىنىڭ قوجاناسىر بابامىزعا بەرگىسىز اڭعالدىقتارىن مەن دە جاقسى بىلەتىنمىن. ءارى قۇرداس ەكەنبىز. قاراپ تۇرماي قاقپاقىلداتا جونەلدىم. سودان باس­تالىپ كەتكەن قاقپاقىلىم ۇدەمەسە، مىنە، 40 جىل ءوتتى، ءالى باسەڭ تارتقان جوق.
تۇرسىنعازىنىڭ سابيلىك مىنەزىنە سول جولى-اق كوزىم جەتتى. جانىبەكتىڭ ءىر­گەسىندەگى دۇكەندە «ورلەنوك» ۆەلوسيپەدى ءتۇسىپتى. تاپتىرمايتىن قات كەزى. جانىبەك قوياردا قويماي ءوز اقشاسىنا ساتىپ الدى: «سۇڭقاردى قۋانت. ەرتەڭ تابا المايسىڭ»، – دەدى. ءبىر جاستاعى بالام بۇل «شايتانارباعا» مىنگەنشە ەكى-ۇش جىل كەرەك جانە بۇگىن انشىلەرمەن سەرۋەندەيتىن كۇنىمىز. ونى كىم الىپ جۇرەدى؟ قاراپ تۇرماي: «مەن كوتەرەمىن»، – دەگەنى تۇرسىنعازىنىڭ. قويشى، سودان باستاپ ونىڭ ارقاسىنا «مىنگەن» الگى ۆەلوسيپەد ەكى كۇندە الماتىنىڭ تەڭ جارتىسىن ارالاپ شىقتى. قايدا بارساق تا ارقاسىنا كوتەرىپ الادى. ءۇشىنشى كۇنى ستۋدياعا قالدىردىق. سوندا ءبىر دە ءبىر رەت قىڭق دەسە-شى. قوشتاساردا: «سۇڭقاردىڭ ۆەلوسيپەدىن ۇمىتپا. مەنەن سالەم ايت. اتى جاقسى ەكەن»، – دەپ سەمەيىنە كەتە باردى. ول ۆەلوسيپەدتى ءبىر ايدان كەيىن ءجانى­بەكتىڭ ءوزى ۇيگە اكەلىپ بەرىپ، 25 جاستاعى تۇرسىنعازىنىڭ سالەمىن ءبىر جارىم جاستاعى سۇڭقارعا جەتكىزدىك. سوعان وسى كۇنگە دەيىن تاڭعالامىن. مۇنداي دا اڭعال، مۇنداي دا ادال، ءسابي مىنەزدى بولساشى. انا اششى دا قۋاتتى زور داۋىسقا مىنا سابيلىك جاراسپايتىن-اق سياقتى كورىندى.
داعدىسىز ءبىر عادەتىم، ءان ەستىسەم بول­دى، سول داۋىستىڭ سوڭىنان ىلەسىپ جۇرە بەرەمىن. كەيدە ءانشىنىڭ بەتىنە قاراماي، ءان اياقتالعان سوڭ بۇرىلىپ كەتە بەرەتىنىم دە بار. ءبىراق، ۇستىڭگى داۋى­سى اسپانعا شارىقتاپ شىعىپ الىپ تومەنگە تۇسپەيتىن، استىڭعى داۋىسى جانىڭدى مايدا قوڭىر ماپەلەيتىن تۇرسىنعازىنىڭ قازاقى داۋىسى سانامنىڭ تۇكپىرىندە شىڭىلداپ تۇرىپ الدى. ول جىلدارى فيلارمونيانىڭ انشىلەرى «سايدا سانىن، قۇمدا ءىزىن» تاپتىرمايدى. سايىن دالانىڭ قاي قولتىعىندا، قاي سايىندا جۇرگەنى وزدەرىنە عانا ءمالىم. گاسترولدەن ورالعاندا بالالارى تانىماي، جاتىرقاپ جولاماي، سول كۇيى جاتباۋىر تارتىپ كەتكەندەرى دە بار. ايتەۋىر، ەسترادا ستۋ­ديا­سىن بىتىرگەن سوڭ جولدامامەن پاۆلودارعا كەتكەن تۇرسىنعازى ەسمۇقان وبايەۆتىڭ ارقاسىندا سەمەيدىڭ وبلىستىق تەاترىنا كەلىپتى دەگەندى ەستىپ، ورايى كەلگەندە ۇشىراستىم. قۋما رولدەر بەرىلىپتى، سونىڭ وزىنە ريزا. نەگىزىنەن بارىمتاشىلار مەن قاراتوپاي سولداتتاردىڭ (اق، قىزىلى ارالاس بەينەلەر) سىباعاعا تارتىلىپتى. ەندى «مايرا» مۋزىكالىق-درامالىق سپەكتاكلىندە «مۋزىكالنىي» ءرول بەرىلمەك ەكەن.
«اتتەڭ، سونى… نەتىپ كەتپەسەم بولدى. ءوزىم دە بايقاماي قالامىن… قالاي ءسويتىپ كەتەتىنىمدى. ايتپەسە، ەساعاڭ مەنەن ەشتەڭە ايامايدى. قاڭعىپ جۇرگەن جەرىمنەن ءبىر بولمە ءۇي بەرىپ وسىندا شاقىرتىپ الدى. پاۆلودار قازاق انشىلەرىن ادام دەمەيدى. ريزامىن»، – دەگەنى ارەدىك ەسىمدە. شىداماي: «ەي، سەنىڭ نەتىپ جۇرگەنىڭ نە؟ نەنى نەتىپ ءجۇرسىڭ؟ ءتۇسىندىرشى ءوزىڭ»، – دەدىم. – «ءوي، سونى دا بىلمەيسىڭ بە، مەن الگى نەمىن عوي. ايتپەسە، ەساعاڭ ايامايدى ءرولدى». «ەي، نەسىڭ؟ قىلمىسكەرسىڭ بە، سوتتالدىڭ با؟». «جوعا! ءوي، مەن مالتۇگەل ەمەسپىن بە». «ەي، بولسا نەسى بار. ەساعاڭنىڭ شەشەسى كاللەكيدىڭ ۇيىنە كەگەننەن سارى ماي اكەپ بەرىپ تۇرعانىن مەن دە بىلەمىن. وندا تۇرعان نە بار؟». «وي، ونى ساعان ەشكىم ايتقان جوق پا؟». «سەن مۇنداسىڭ، مەن الماتىدامىن. سەنىڭ نە ەكەنىڭدى، نەتىپ جۇرگەنىڭدى مەن قايدان بىلەمىن؟» – دەدىم شارشاپ كەتىپ.
«ەندەشە، ساعان ايتايىن. جۇسەكەڭ مارقۇم بىزگە، ءاننىڭ سىرىن ىشىڭە ءتۇسىرىپ، سىرتىڭا شىعارماي ايت، – دەپ ۇيرەتتى. ال ەسمۇقان اعا: «سەن ساحنادا ءوزىڭ ءرولىن ويناعان ادامنىڭ ومىردەگى ارەكەتىن ءومىردىڭ وزىندەگىدەي ەتىپ سىرتقا شىعارىپ شىنايى جەتكىز. ايتپەسە، كورەرمەن سەنبەيدى. ونى «فالش» دەيدى. فالش بولعانشا – ءبالىش بولعانىڭ جاقسى»، دەدى. سودان ءبالىش بولمايىن دەپ، وبرازدىڭ ىشىنە كىردىم. العاشقى ءرولىم ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ پەساسىنداعى بايعا كەك­تەنىپ جۇرگەن جىلقىشى بولدى. ىزا بولىپ كەتىپ بايدى قامشىمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرەتىن جەرى بار. ءسوزى جەڭىل. سو­دان ادامگەرشىلىك جاساعان ەسمۇقان اعانىڭ كوڭىلىنەن شىعايىن دەپ اشۋلى جىلقىشىنىڭ كەيپىنە كەلدىم دە، قولىما دىراۋ قامشى الىپ، اقىرىپ جىبەرىپ، اتتاپ-اتتاپ باردىم دا، بايدى – ءابىلقاسىم جاڭبىربايەۆ اعامدى دويىرمەن تارتىپ كەپ جىبەردىم. قولىم ءسۇيسىنىپ كەتتى. ال ابەكەڭ ىڭىرسيدى. ە، دۇرىس ىستەپپىن عوي. ەكى رەت ۇر دەپ ەدى دەپ، تاعى دا قام­شىمەن ۇمتىلا بەرگەنىمدە ءابىلقاسىم اعا الدىعا ءبىر اتتاپ كەپ قولىمنان ۇستاي الىپ: «بولدى!» دەدى اقىرىن. بۇرىلدىم دا كەتىپ قالدىم. سپەكتاكل بىتكەن سوڭ ءابىلقاسىم اعانىڭ بولمەسىنە بارسام شەشىنىپ جاتىر ەكەن. ارقاسىنداعى قامشى تيگەن ۇزىن تىلىكتەن قان شىپ-شىپ شىعىپ تۇر. اياپ كەتىپ: «نە بولدى، اعا؟» – دەپ جەتىپ باردىم. «ساعان ايتقان جوق پا، ساحنادا شىن ۇرمايتىنىن؟» – دەدى. «جوق، ءبارىن دە ومىردەگىدەي سەندىرىپ ىستە دەگەن. سوسىن…». «ەشتەڭە ەتپەيدى. ساحناعا ۇيرەنىپ كەتەسىڭ»، – دەدى. وي، ۇيالعانىم-اي، ۇيات بولعانى-اي! سويتسەم، وزگە قۋلار سيپاي سالادى ەكەن. كەلەسى سپەكتاكلگە شىعاردا ءابىلقاسىم اعام شاقىرىپ الدى. ارقاسى قاراقوتىرلانىپ كەلەدى ەكەن. ماعان بوياعان كاپروننان قامشى ءورىپ اكەپتى. سونى بەردى…
كۇلەسىڭ بە؟ ەندى، جىلامايسىڭ، كۇلە­ءسىڭ، ارينە. ايتەۋىر، ەسمۇقان اعا­مىز كاللەكي مەن شاكەندى كورگەن ەس­ءتى رەجيسسەردىڭ قاتارىنان عوي. تۇر­سىنعازىنى قولداپ، بيىك دەڭگەيگە كوتەردى.
سول جولى تۇندەلەتىپ كەيىپكەرىمنىڭ ءبىر بولمەلى ۇيىنە باردىم. بۋسانىپ، سورپالانىپ، اياق-قولىن ەندى جيىپ وتىر­عان فاتيما حانۋم قارسى الدى. ءازىلىم جا­­­­را­سا كەتىپ: «سوناۋ كەرەكۋدىڭ كوپ قارا­عايىنىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، سەنى قالاي ۇمىتپاي تاۋىپ الدى، مىناۋ؟» – دەدىم. «وي، مۇنىڭ سىرىنا بەسىنشى سىنىپتان قانىقپىن. كەلەدى، قالجىڭدايدى، ءانىن ايتادى، «كۇت»، – دەيدى دە، كەتەدى. اسكەرگە كەتتى، كۇتتىم. وقۋعا كەتتى، كۇتتىم. كەرەكۋ كەتتى، كۇتتىم. ەمەۋرىن جوق. سودان ءبىر جولى اۋىلعا كەلگەندە: «مەنى الاسىڭ با، جوق پا ءوزى. ايتپەسە، بوسات باسىمدى» – دەدىم. «ءوي، مەن ايتا الماي جۇرسەم، سەن قالاي وپ-وڭاي ايتا سالدىڭ، ەي. كەتتىك، ەندەشە»، – دەدى. «قوي، بۇل مالتۇگەل ەندى كەتسە، مۇلدەم ۇمىتىپ كەتەر – دەدىم دە ەكى-ۇش ۇيدەن كەيىنگى تابالدىرىقتى اتتاي سالدىم»، – دەگەنى. فاتيمانىڭ بۇل سوزىنە قاتتى ءسۇيىندىم، ويتكەنى، ەرۋلىگە قارۋلى قايتارماسا، ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى. «ءبىراق سونىڭ ءبارىن ءبىر انمەن وتەدى. اقىرىن ايتىپ بەر، تۇرسىنعا»، – دەدى. سودان بالا ەمىزىپ وتىرعان فاتيمانى بەسىگىمەن وڭاشا قالدىردىق تا، ءاسۇيدىڭ ەسىگىن قىمتاي جاۋىپ الدىق. تۇرسىنعازى سىلىڭقى داۋىسپەن اندەتە جونەلدى.

سول جولى «ءسابي بولعىم كەلەدى» ءانىن تۇڭعىش رەت تىڭدادىم: «بالا دەگەن ءتاتتى بولادى ەكەن. فاتيما بوسانعان سوڭ ءبىر ءتۇرلى كۇيگە ءتۇستىم. مۇقاعاليدىڭ «ءومىر – وزەن» جيناعىنداعى «ءسابي بولعىم كەلەدى» دەگەن وسى ولەڭىنىڭ بەتىن اشىپ قويىپ، دومبىرامدى قاعىپ، ىڭىلداپ وتىرا بەردىم. سەنىڭ سۇڭقارىڭدى ەسىمە الىپ مەن دە ۇلىمنىڭ اتىن سۇڭقار قويعىم كەلىپ كەتتى. سول-اق ەكەن، داۋىسىم قالاي شىعىپ كەتكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن. ءسويتىپ، وسى ءان تۋدى.
ءان بە، اۋەن بە، ءوزىم دە بىلمەيمىن. دەرەۋ پەرزەنتحاناعا باردىم دا، فاتيما جاتقان بولمەنىڭ تەرەزەسىنىڭ الدىنا بارىپ: «قۇس تا بولعىم كەلمەيدى، قاناتىم بار»، دەپ بار داۋىسىممەن ايقايلاپ قويا بەردىم. وزگەنى بىلمەيمىن، بايبىشەم ريزا.
«بۇل مەنىڭ تۇڭعىش ءانىم، قالاي ەكەن؟» – دەدى. قالاي بولسىن، ءبىر ايدان كەيىن الماتىعا كەلدى. كەلگەن سوڭ جانىبەك كارمەنوۆتىڭ دە، قايرات بايبوسىنوۆتىڭ دا، ماقپال ءجۇنىسوۆانىڭ دا، سودان كەيىن بۇكىل قازاقتىڭ «ءسابي بولعىسى كەلىپ» شىعا كەلدى. بۇل مۇقاعالي دۇنيەدەن وز­عاننان سوڭعى ونىڭ ارمانىن جەتكىزگەن العاشقى ءان ەدى. ءقازىر دە ساحنادان كەتكەن جوق. ءسابي مىنەزدى مۇقاعاليدىڭ سوزىنەن دە، ءسابي مىنەزدى تۇرسىنعازىنىڭ انىنەن دە سابيلىك تازالىق اڭقىپ تۇرادى. سونىسىمەن دە ىنتىزارىڭدى اۋدارادى.
«ءسابي بولعىم كەلەدى» انىنەن باس­تاپ جۇرەگىنە شابىت قۇسى بولىپ قونعان مۇقاعاليدىڭ پوەزياسى تۇرسىنعازىنىڭ رۋحىن اسقاقتاتىپ، جانىنا قۋات قۇيىپ، باقىتىن تاسىتتى. الماتىعا ءار كەلگەن سايىن «اياگوز-ارۋ»، «بالا عاشىق»، «مەن سەنى ساعىنعاندا»، «يەك ارتقان تەڭىزگە مۇيىستەيىن» سياقتى ءداستۇرلى ناقىشتاعى جاڭا اندەرىن الا كەلىپ، ماقپال باستاتقان ءانشى دوستارىنىڭ رەپەرتۋارىن تولىقتىرىپ وتىردى. ءبىر جولى ۆوكزالدان بىردەن ءبىزدىڭ ۇيگە سوقتى. بايقايمىن، قالجىڭنان بويىن تارتا بەرەدى. بۇرىنعىداي ەمەس، الدەبىر وي كىرگەن سياقتى. سياقتى ەمەس، ويلى. سو­دان وڭاشالانا بەرىپ: «ەي، ەكەۋمىز دە وتىز­دان استىق. نە بىتىردىك. تۇگىمىز جوق. ال مۇقاعالي بولسا دۇنيەنىڭ سىرىن تۇبىنە جەتە ءتۇسىنىپ، قارتايىپ بارامىن دەپ كۇرسىنىپتى. ءبىزدىڭ بالالىعىمىز ءالى ارىلعان جوق. ەس قاشان كىرەدى بىزگە وسى. سەنىڭ ءتۇرىڭ مىناۋ، ورىنسىز قالجىڭداپ، ادامنىڭ كوڭىلىن بۇزاسىڭ. وسى جولى ءبىر بايسالدى ادام سياقتى سويلەسەيىنشى دەپ كەلىپ ەم، وعان مۇمكىندىك بەرمەيسىڭ. ەندەشە تىڭدا مىنانى»، – دەدى. ءسويتتى دە: «وتىزدان اسىپ بارامىن»، – دەپ ءان­دەتە جونەلدى. مۇقاعاليدىڭ عانا ەمەس، وتىزدان اسقانداردىڭ بارلىعىنىڭ جان سىرىن جەتكىزگەن، بالالىقتان ارىلتقان ءان ەكەن. الدىنداعى قالجىڭىما ءوزىم دە قىسىلىپ قالدىم. بىرنەشە قايتارا ايت­قىزىپ، مۇڭ ىشىمە تۇسە بەرگەنى سول ەدى: «ءجا، قالجىڭداعانعا سەنىپ قالدىڭ با. سەن بىردەمە ءبىتىرىپ ءجۇرسىڭ، ءبىزدى ايتساڭشى. كەلەسى كەلگەندە تەك مۇقاعاليدىڭ ءسوز­دە­رىنە جازىلعان اندەرىمنىڭ جەكە كونسەرتىن ۇيىمداستىرامىن. قاراسازعا بارىپ، حال­قىنىڭ الدىنا ورىنداپ بەرسەم، مەنىڭ وتىز­عا كەلگەندەگى بىتىرگەنىم سول بولادى»، – دەدى.
ول ارمانىنا دا جەتتى. بۇل كونسەرت «قازاعىم-اي» انىمەن اشىلدى. نارىن­قولدىقتار تۇرسىنعازىعا اق باتاسىن بەرىپ، ارقالاندىرىپ جىبەردى. ءحان-تاڭىرىنىڭ قىرانىنىڭ قاناتىنىڭ سۋىلىن ەستىگەن تۇرسىنعازىنىڭ داۋىسى دا اسقاقتاپ، ءيسى قازاق دالاسىن شارلادى. مادەنيەت ەشەكەيەۆ، بولات سىبانوۆ سياقتى اعا انشىلەرمەن بىرگە داۋىل حايرۋللين، بايان ساعىمبايەۆا، باقىت ۇدەربايەۆا، كەلدەنباي ولمەسەكوۆ سياقتى قاتارلاستارىمەن ەلى­ءمىزدىڭ تۇك­پىرىندەگى تۇيىق اۋىلدارعا دەيىن ارالاپ، ونەر سۋسىنىمەن سۋسىنداتتى. جۇلدىزدى جىلداردىڭ قاناتىنا مىنگەن تۇرسىنعازى بارعان سايىن شارىقتاي بيىكتەپ، ءوزىنىڭ شىرقاۋ بيىگىنە سول باياعى ءسابي اڭعالدىعىمەن كوتەرىلدى. داۋىسى قۇلاق تۇندىرىپ قانا قويمايدى، قۇرىشىڭدى دا قاندىرادى. «قازاعىم-ايدى» تىڭداپ وتىرىپ قۇلاعىن باسا قويعان تەمىر عاسىردىڭ تەمىر اقىنى تەمىرحان مەدەتبەكتىڭ: «استافير-ال­لا، مۇنداي ونەردى سەمەيلىكتەر قالاي عانا الاقاندارىڭنىڭ استىنا باسىپ وتىرسىڭدار. «قازاعىم-اي» دەپ داۋىسىن جوعارى كوتەرگەندە، مەنىڭ قۇلاعىم ەمەس، جۇرەگىم جارىلىپ كەتە جازادى»، – دەگەنى بار. ءاننىڭ قايىرماسى: «پاي-پاي، قازاعىم-اي»، دەپ شالقي شارىقتاعاندا جۇرەگىڭنىڭ اۋزىڭا تىعىلاتىنى راس.
«قازاعىم-اي» دەمەكشى، وسى ءاندى ەستىگەن سايىن ءوزىمنىڭ ءبىر ورەسكەلدىگىم ەسكە تۇسەدى. «قازاعىم-اي» العاش رەت الماتىنىڭ ساحناسىندا ورىندالىپ جاتىر. ءاننىڭ الگى تۇسىنا كەلگەندە تۇرسىنعازىنىڭ كوزى الدىڭعى قاتاردا وتىرعان ماعان تۇسە قالدى. مەن تاعى دا كوتەرە ءتۇس دەگەندەي سۇق ساۋساعىمدى شوشايتا قويدىم. ەكىنشى تىنىس العانداي جاڭاعىدان دا جوعارى كوتەرىپ اكەتتى. تاماعى ءىسىنىپ بارادى. سول كەزدە عانا مۇنىڭ مالتۇگەلدىگى ەسىمە ءتۇسىپ، ساۋساعىمدى باسا قويدىم. سودان كەيىن بارىپ ءاننىڭ دەڭگەيىن باياۋلاتا اياقتادى. سويتسەم، مەنىڭ شوشايعان سۇق ساۋساعىمدى ول «داۋىسىڭدى كوتەر» دەگەن بەلگى دەپ ءتۇسىنىپتى، ال مەن ونى ۇمىتىپ كەتىپپىن. وزگە بولسا ءتاپ-تاۋىر رەنجىر ەدى. ال تۇرسىنعازى سول باياعى ءسابي قالپى: «سەن ساۋساعىڭدى تۇسىرگەنشە داۋىسىمدى سوزا بەرەيىن دەپ قۇلشىندىم. ءاي، قيىن ەكەن، تاماعىم جارىلىپ كەتە جازدادى. ءبىراق، شىدادىم، ءا»، – دەيدى جايباراقات كۇلىپ. سول قينالىستىڭ ورنىن حالىقتىڭ سۇيسىنگەن العىسى، مۇقاعاليدىڭ سىلكىنگەن قىران رۋحى تولتىرىپ جىبەرگەنى انىق. سابيلىك اڭعال مىنەز-اي دەسەڭشى…
سول سابيلىگىنەن ارىلماعان كۇيى تۇر­سىنعازى دا پايعامبار جاسىنان استى. مىنە، تاعى دا مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىنە جازىلعان 30-دان استام ءانىنىڭ دەربەس كونسەرتىن وتكىزۋدىڭ قارساڭىندا. ايىرماسى، بۇل جولى ءاندى ونىڭ ءوزى ەمەس، رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جيىلعان دوستارى مەن شاكىرتتەرى ورىندايدى. ۇيىمداستىرعان دا سول ءانشى اينالايىنداردىڭ ءوزى. ونەر ادامى ءۇشىن قانداي باقىت دەسەڭشى! مۇنداي قۇرمەت اركىمنىڭ ماڭدايىنا جازىلا بەرمەيدى. مۇمكىن، مۇقاعاليدىڭ قىران رۋحى قولداعان شىعار. مۇمكىن! ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن قىزىعىڭدى، ءسابي مىنەزدى، بالا كوڭىلدى دوس!

تۇرسىن جۇرتباي،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
استانا.