قازاقستان بۇۇ جارعىسىنا قاتاڭ سايكەستىكتە كەڭ اۋقىمدى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىققا بەيىلدىلىگىن ايقىن كورسەتىپ وتىر. بۇل تۋرالى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ 2024 جىلعى قىركۇيەكتەگى حالىققا جولداۋىندا مالىمدەدى. مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىق ماسەلەلەرىن شەشۋدە بەلسەندى ءرول اتقاراتىنىن اتاپ ءوتتى.
2024 جىلى قازاقستان ءبىرقاتار بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمدار مەن پلاتفورمالارعا ءتوراعالىق ەتتى، بۇل وڭىرلىك جانە جاھاندىق كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە ىقپال ەتتى. شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (شىۇ)، تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا (تمۇ)، ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم سارالارى جونىندەگى كەڭەسكە (اوسشك)، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنا (ۇقشۇ)، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىنە جانە حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنا (حاقق) تابىستى ءتوراعالىق ەتۋ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ىقپالىن نىعايتۋداعى ماڭىزدى قادام بولدى، سونداي-اق ديپلوماتيالىق مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتتى.
قازاقستاننىڭ شىۇ-عا ءتوراعالىق ەتۋ بارىسىندا ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى، قاۋىپسىزدىكتى، ەكولوگيالىق باستامالاردى جانە سيفرلىق ترانسفورماسيانى قوسا العاندا، كەڭ اۋقىمدى تاقىرىپتاردى قامتيتىن 160-تان استام ءىس-شارا وتكىزىلدى. شارتتىق بازا قاتىسۋشى ەلدەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتاتىن 60 جاڭا قۇجاتپەن تولىقتىرىلدى. قازاقستان ەۋرازيا ەكونوميكاسىنىڭ، ساۋداسىنىڭ، كولىكتىك جانە لوگيستيكالىق بايلانىسىنىڭ كونتينەنتتىك بەلدەۋىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ۇيىمنىڭ 2035 جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسىنا باستاماشى بولدى. ءتوراعالىقتىڭ باستى ءىس-شاراسى رەتىندە العاش رەت «شىۇ پليۋس» فورماتىندا وتكەن استانا ءسامميتى بولدى.
اوسشك ءتوراعالىعىنىڭ نەگىزگى جەتىستىگى ينستيتۋسيونالدىق دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە كوشۋ بولدى. ترانسفورماسيانىڭ جول كارتاسى اياسىندا جارعى مەن راسىمدەر ەرەجەلەرى ازىرلەندى، سەنىم شارالارىنىڭ كاتالوگى جاڭارتىلدى، دانالار كەڭەسى، تالداۋ ورتالىقتارىنىڭ فورۋمى جانە اوسشك قورى قۇرىلدى. قازاقستان قاتىسۋشى ەلدەردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىن سيفرلاندىرۋ بويىنشا باستاما كوتەرىپ، دەرەكتەر مەن تالدامالىق ماتەريالدارمەن الماسۋ پلاتفورماسىن ىسكە قوستى.
تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ۇيىمىنا ءتوراعالىق ەتۋ «TURKTIME!» اۋقىمدى باعدارلامانىڭ ىسكە قوسىلۋىمەن ەرەكشەلەندى، سونداي-اق مادەني جانە ەكونوميكالىق ينتەگراسيانى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى باستاماسى اياسىندا ءبىلىم بەرۋ، عىلىمي زەرتتەۋلەر جانە كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى جوبالار ىسكە اسىرىلدى. تۇراقتى وكىلدەر مەحانيزمى قۇرىلدى، مەملەكەتتىك رامىزدەر بىرىزدەندىرىلدى، ستراتەگيالىق جوبالاردى قولداۋعا باعىتتالعان ينۆەستيسيالىق قور قۇرىلدى. قاتىسۋشى ەلدەر اراسىندا 45 ملرد اقش دوللارىنان اسقان ءوزارا ساۋدانىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.
ۇقشۇ-عا ءتوراعالىق ەتۋ بارىسىندا قازاقستان ترانسشەكارالىق قىلمىس، تەرروريزم جانە ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز اينالىمى سياقتى وزەكتى قاتەرلەرگە قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگى باستامالاردى ىلگەرىلەتۋگە نازار اۋداردى. مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋلەرىن، تاقىرىپتىق دوڭگەلەك ۇستەلدەر مەن اسكەري جاتتىعۋلاردى قوسا العاندا، 80-نەن استام ءىس-شارا وتكىزىلدى. تاجىك-اۋعان شەكاراسىن نىعايتۋ باعدارلاماسى بويىنشا 10 جىلدىق جۇمىستى اياقتاۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى.
حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنداعى قازاقستاندىق ءتوراعالىقتىڭ (2024-2026 جىلدارى) كۇش-جىگەرى حاقق جەتىلدىرۋ پروسەسىن اياقتاۋعا، ءوڭىردىڭ سۋ-ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارىن باسقارۋدىڭ ءوزارا ءتيىمدى مەحانيزمىن ازىرلەۋگە، ەكولوگيالىق باعدارلامالاردىڭ ۋاقتىلى جانە ساپالى ىسكە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە، سونداي-اق كليماتتىڭ وزگەرۋىنىڭ سالدارىن ەڭسەرۋ ماقساتىندا كەلىسىلگەن شارالار قابىلداۋعا شوعىرلانعان.
قازاقستاننىڭ سۋ ديپلوماتياسى اياسىندا 2024 جىلى قىتايمەن، رەسەيمەن جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن ترانسشەكارالىق وزەندەر بويىنشا 35-كە جۋىق وتىرىس وتكىزىلدى. قىرعىزستانمەن جانە وزبەكستانمەن شۋ، تالاس جانە سىرداريا ترانسشەكارالىق وزەندەرى ارقىلى قازاقستانعا سۋ بەرۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. قىتايمەن ەرتىس جانە ىلە سياقتى 20-دان استام وزەندەر بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە. ەلىمىزدىڭ بۇۇ-دىڭ حالىقارالىق سۋ اعىندارىن كەمە قاتىناسىنان باسقاشا پايدالانۋ تۇرلەرىنىڭ قۇقىعى تۋرالى كونۆەنسياسىنا قوسىلۋى ماڭىزدى قادام بولدى.
2024 جىل ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن كوپجوسپارلى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ تۇرعىسىنان سەرپىندى جىل بولدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «ورتالىق ازيانىڭ رەنەسسانسى: ورنىقتى دامۋ مەن وركەندەۋ جولىندا» باعدارلامالىق ماقالاسى وڭىردەگى باۋىرلاستىق قاتىناستاردىڭ، تاتۋ كورشىلىك پەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ فورماتىن بەلگىلەدى.
ازەربايجان پرەزيدەنتى، بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ وا جونىندەگى ارنايى وكىلى جانە بۇۇ ورتالىق ازيا ءۇشىن پريەۆەنتيۆتى ديپلوماتياسى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىعىنىڭ باسشىسىنىڭ قاتىسۋىمەن ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىنىڭ 6-شى وتىرىسىن وتكىزۋ ماڭىزدى بولدى. سامميت قورىتىندىسى بويىنشا «وا-2040» وڭىرلىك كووپەراسيانى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنا، 2025-2027 جىلدارعا ارنالعان وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ جول كارتاسىنا، سونداي-اق 2025-2027 جىلدارعا ارنالعان ونەركاسىپتىك كووپەراسيانى دامىتۋ جونىندەگى ءىس-قيمىل جوسپارىنا قول قويىلدى.
بۇدان باسقا قازاقستان قاقتىعىستاردى رەتتەۋدە دەلدال بولا وتىرىپ، حالىقارالىق ديپلوماتيادا ماڭىزدى ءرول اتقارۋدى جالعاستىرۋدا. استانا پروسەسى اياسىندا ءبىز سيريا داعدارىسى بويىنشا كەلىسسوزدەر الاڭىن ۇسىندىق. قازاقستان نەگىزگى قاتىسۋشىلاردى بىرىكتىرەدى جانە ىمىرالىق شەشىمدەرگە قول جەتكىزۋگە ىقپال ەتەدى. سونداي-اق ەل وڭىرلىك قاقتىعىستاردى شەشۋ ءۇشىن حالىقارالىق مەدياسيا ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى، بۇل پروفيلاكتيكالىق ديپلوماتيا مەحانيزمدەرىن دامىتۋداعى ماڭىزدى قادام بولادى.
قازاقستان الەمدىك ساياساتقا ينتەگراسيانىڭ جوعارى دارەجەسىن كورسەتىپ وتىر. ەلىمىز ەنەرگەتيكا، كولىك، ساۋدا جانە سيفرلىق تەحنولوگيالار سالالارىنداعى ءىرى وڭىرلىك جوبالارعا باستاماشى بولىپ وتىر. ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتىن دامىتۋ، «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسى اياسىنداعى ىنتىماقتاستىق جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا بەلسەندى قاتىسۋ ەلىمىزدىڭ جاھاندىق ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا بەيىلدىلىگىن راستايدى. جاسىل تەحنولوگيالار مەن ەكونوميكانى دەكاربونيزاسيالاۋ جونىندەگى باعدارلامالاردى ەنگىزۋ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق كۇن ءتارتىبىنىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالدى. ەۋروپالىق وداق جانە تاياۋ شىعىس ەلدەرىمەن ورنىقتى دامۋ جانە ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ماڭىزدى اسپەكت بولدى.
قازاقستان بەيبىتشىلىككە باعىتتالعان سىرتقى ساياسات ۇستانۋدى جالعاستىرادى. ەل ەۋرازيالىق كەڭىستىكتە قاۋىپسىزدىكتى، ورنىقتى دامۋ مەن وركەندەۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسۋدا. بۇۇ، دسۇ جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جاھاندىق باستامالارىنا قاتىسۋدى كەڭەيتۋ، جەتەكشى دەرجاۆالارمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋ جانە ەكونوميكالىق ديپلوماتيانى تەرەڭدەتۋ ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى بولىپ قالا بەرەدى.
پىكىر قالدىرۋ