بۇگىندە بەرىك ايتجانوۆتى قازاق كينوسىنىڭ ايناسى دەپ ءجۇرمىز. ءبىراق، و توبا، سوعان قاراماستان ول تۋرالى بىلايعى جۇرت جارىتىپ ەشنارسە بىلمەيدى. ءيا، الماتىدا وسكەن. اكەسى اگرونوم. ورتانشى ۇل. ءوزىنىڭ دە وتباسى بار. ون نەشەمە جىلدان بەرى اكەمتەاتردىڭ اكتەرى. تاعى؟ «ءيا، عاشىق بولعىشپىن» دەيدى ول. «ءبىراق، ول تۋرالى ايتىپ، ايەل زاتىنا قىرىنداۋ تابيعاتىمدا جوق، سىرتتاي عانا عاشىق بولىپ، ادەمى سەزىمدەردىڭ اسەرىمەن جۇرگەندى ۇناتامىن» دەيدى. قايدان بىتكەن سىربازدىق؟..

كەز كەلگەن جۋرناليست بىلەدى: «ايتجانوۆ سۇحبات بەرگەندى ۇناتپايدى». «ايتجانوۆ تەليەۆيزيالىق حابارعا قاتىسپايدى». «اناۋ دا شىعىپ ءجۇر عوي، ودان مەنىڭ قاي جەرىم كەم؟» دەيتىن الاوكپەلىك وندا جوق. ول بىرەۋلەر سياقتى ىشكەن­جەگەنىنىڭ ءبارىن ينتەرنەتكە اقتارا بەرمەيدى. ينتەرنەتىڭىز نە، جۇرەگىن الاقانعا سالىپ، «ءسىزدىڭ ونەرىڭىزگە ءتانتىمىن» دەپ جاتقاندارعا، ىزەت بەلگىسى رەتىندە جىميىپ قانا: «العىسىم شەكسىز» دەۋدەن ءارى اسپايدى. ونى وزگەلەردەن ەرەكشەلەندىرەتىن دە وسى مىنەزى: ءبىرتوعا، تۇيىق، وقشاۋلاۋ. جۋرناليستەر رەنجىپ جاتادى، سۇحبات بەرمەيدى، وركوكىرەك ەكەن، جۇلدىز اۋرۋىنا شالدىعىپتى دەپ. اينالايىندار-اۋ، ونەر ادامىنىڭ ءبارى ارزانداپ، “قولجەتىمدى” بولىپ جاتقان كەزدە ءوز بيىگىن ساقتايتىن جاندار دا كەرەك شىعار؟

ءقازىر قوعام ەمەس، ادامنىڭ ءوزى وزىنە تاۋار رەتىندە قارايتىن بولدى. قايدا قاراساڭ ءوزىن ساتۋعا تىرىسقان جۇرت. ويتكەنى، «ارسىز بولماي اتاق جوق». «جۇلدىز» دەگەن كاسىپ يەسى پايدا بولدى: ءان ايتادى، كينوعا تۇسەدى، كونسەرت پەن حابار جۇرگىزەدى، الدەبىر ماعىناسىز شوۋعا قاتىسادى، كىسىمسىپ وتىرىپ ورەسىز اڭگىمە ايتادى جانە سول ورەسىزدىگىنەن ارلانبايدى دا. بەت ساۋداسى قايدا، ول سوندا. ناعىز «جۇلدىز اۋرۋى» دەگەن سول. ءوز ورنىڭدى بىلمەي، جۇلدىز ەكەنمىن دەپ الدانىپ قالۋ. ال، بەرىك ايتجانوۆتىكى – زيالىلىق. ءوزىنىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ. «ەلگە بەرەرىڭ، تامساندىرىپ تاستايتىن وي-پىكىرىڭ بولماعاننان كەيىن تەك ءوزىڭدى كورسەتۋ ءۇشىن شىققاندى قالامايمىن» دەيدى. ءوزىنىڭ جان­دۇنيەسىن اقتارىپ سالمايتىن وسىنداي اكتەرلەر عانا مىناۋ ساناسىز قوعامدا ءوزىن ساقتاپ قالا الادى.

ايتجانوۆ ونەرگە كينو ءۇشىن كەلگەن، كينو اكتەرى رەتىندە تاريحتا قالارىنا دا كۇمان جوق. ءبىراق، ونى اكتەر قىلعان – تەاتر ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. ءقايبىر جىلى اۋەزوۆ تەاترىندا مارقۇم تالاپتان احمەتجان اعامىزدىڭ «سۇلۋ مەن سۋرەتشىسى» قويىلدى. رەجيسسەرى نۇرقانات جاقىپباي دەگەننەن-­اق ءموپ­ءمولدىر دۇنيە كورەتىنىمىز انىق ەدى. ەكىنشى قۇرامدا بولۋ كەرەك، باس كەيىپكەر سۋرەتشىنى بەرىك ايتجانوۆ سومدادى. ول كەزدە ەشكىم تانىمايتىن جىگىتتىڭ قوڭىر داۋسى، زيالى مانەرى كورەرمەندى سيقىرلاپ العانداي كورىندى. ءبىز ويلادىق. «كينو ءۇشىن جارالعان اكتەر ەكەن. جۇلدىز بولۋعا لايىق». راسىندا دا سولاي بولدى.

ول «گاملەتتەگى» لاەرتتى ويناعان كەزدە بۇل ىزگىلىكتى، بۇل پاراساتتى جاقتاپ، دات حانزاداسىنا كىنالاي قارايتىن ەدىڭىز. ول «ىمىرتتاعى ماحابباتتا» ەريح كلامروت بولىپ شىققاندا ءوزىنىڭ وبرازىن ەندى تاپتى­-اۋ دەپ ويلايتىنسىز. ول ابايدىڭ ۇلى ءابدىراحماندى ويناعاندا ءوز­-وزىڭىزدەن كوڭىلىڭىز نىلدەي بۇزىلىپ، ءىشىڭىز الاي­دۇلەي بولىپ كەتەتىن. سىر مەن سىمبات، كەلىستى تۇلعا، قوڭىر داۋىستان بولەك ول قاشان دا اياۋلى، جانى اۋىراتىن كەيىپكەر. ونىڭ ارىپتەس­ساحنالاستارى دا شەتىنەن «سەن تۇر، مەن اتايىن»،  ءبىراق ايتجانوۆتىڭ بويىنداعى اياۋلى بولا ءبىلۋ قاسيەتى ولاردىڭ بارىنە بەرىلە بەرمەيدى. دورەكى قىلىق، انايىلىق پەن جابايىلىق، باقىرىپ-شاقىرۋ، سىرتقى فورماعا سالۋ دەگەننىڭ ەشقايسىسى ونىڭ بويىندا جوق. ەكسەنتريكا، گروتەسك وعان ءتان ەمەس.ول ويناعان بالۋان شولاقتى دا سىنشىلاردىڭ «ليريك» دەگەنى ەسىمىزدە. سوندا ول ايتتى، «بىلەسىزدەر مە، ماعان وزگەلەردىڭ نە دەيتىنى ماڭىزدى ەمەس. بالۋان شولاققا ماڭداي تەرىم ءسىڭدى، سونى عانا بىلەمىن».

وسى بەرىكتى «قۇدالاردا» كوزاينەك تاعىپ، ويناقتاپ شىققانىن كورگەندە اكتەردىڭ ءبىر امپلۋامەن شەكتەلىپ قالماۋعا تىرىسىپ، جاقسى ماعىناسىنداعى تەنتەكتىككە دايىن ەكەندىگىن كورىپ، ريزا بولاتىنسىز. مۇندا ايتىلماعان  قانشاما  رولدەرى بار…  م.اۋەزوۆتىڭ «قاراگوزىندە» — سىرىم (رەج. ب.اتابايەۆ)، س.بالعابايەۆتىڭ «ساعىنىش پەن ەلەسىندە» — ارمان (رەج.ءا.راحيموۆ)، ي.ساپاربايدىڭ «سىعان سەرەناداسىندا» — ابزال (رەج. ە.وبايەۆ)، ت.مامەسەيىتتىڭ «باكەي قىزىندا» — سەيىت (رەج. ءا.راحيموۆ)، م.اۋەزوۆتىڭ «قيلى زامانىندا»  — اۋباكىر (ساحنالىق نۇسقا ن.ورازالين، رەج. ءا.راحيموۆ)، ي.ساپاربايدىڭ «قىز مۇڭىندا» — جارقىن (رەج.ە.وبايەۆ، ت.ارالباي)، ي.عايىپتىڭ «مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟..» سپەكتاكلىندە — اباي (رەج.و.كەنەبايەۆ)،  م.بايدجييەۆتىڭ «قىلمىسىندا» — تەمىر (رەج. و.اقجارقىن-سارسەنبەك)، ا.چەحوۆتىڭ «ءاپالى-سىڭلىلى ۇشەۋىندە» — ۆەرشينين (اۋد.ءا.بوپەجانوۆا، رەج. ر.اندرياسيان، ا.كاكىشيەۆا)… قاي-قايسىسى دا وسال وبراز ەمەس جانە بوياۋى بىر-بىرىنە ۇقسامايتىن، تابيعاتى بوتەن رولدەر. جانە ەڭ تاماشاسى، بەرىك ايتجانوۆ كينوفەستيۆالداردىڭ «قىزىل كىلەمىنە» جاراساتىن تۇلعاسىمەن تەاترداعى كوپشىلىك ساحنالاردا ەلمەن بىرگە بيلەپ جۇرەدى. ازداپ تانىلسا، كوپشىلىك ساحنالارىنا قاتىسپايمىن دەپ اسقاقتاپ كەتەتىن اكتەرلەردىڭ جانىندا. ونىڭ  تەاترعا دەگەن قۇرمەتى قوشەمەتكە لايىق. قازىرگى كوپ اكتەرلەردىڭ نەگىزگى ماقساتى سول تانىمالدىلىق، جۇلدىز ستاتۋسى، ال، بەرىك ايتجانوۆتىڭ تۇپكى ماقساتى — جەتىلۋ. اكتەر رەتىندە، كاسىبي تۇرعىدا ءوسۋ، وزگەلەردەن وسى جاعىنان بيىك بولۋ.

2008 جىلى اقان ساتايەۆتىڭ «اعايىندىلار» سەريالى ءتۇسىرىلدى. ايتجانوۆقا ۇلكەن ۇلدىڭ، شىڭعىستىڭ ءرولى بەرىلدى. ونىڭ قالىڭ كوپشىلىككە تانىلۋى دا وسى رولمەن بايلانىستى. مۇندا دا سول زيالىلىق، بىلىمدىلىك، پاراسات پەن ينتەللەكت مەن مۇندالاپ تۇراتىن. ونىڭ تابىسىنىڭ قۇپياسى – كورەرمەننىڭ ءوزى ءبىر كەزدە جوعالتىپ العان، كورەرمەننىڭ وزىنە جەتىسپەيتىن قاسيەتتەر ونىڭ بويىنان تابىلادى. اكتەردىڭ كەيىپكەرلەرىنە قاراپ ەرىكسىز سولارعا ۇقساعىڭ كەلەدى. ول «مۇستافا شوقايداعى» بايدراحماندى ويناعاندا دا «نەگە بۇل جىگىتتىڭ ساحناسى از» دەپ ويلايسىز. ول «ليكۆيداتوردى» ويناعاندا دا ونىڭ قوي كوزدەرىندەگى جۇمساقتىق جوعالىپ كەتكەن جوق. ول جاراتىلىسىنان رومانتيكالىق، ازاپ شەگۋشى امپلۋانىڭ اكتەرى، سوندىقتان دا ول ويناعان ماحامبەت تە باتىرلىقتان اقىندىعى باسىم. ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ سەنارييىمەن بۇل ءفيلمدى 2005 جىلى سلامبەك تاۋەكەل تۇسىرگەن بولاتىن. بەرىك ايتجانوۆ سۇحباتتارىندا: «سول ءفيلمنىڭ حالىققا كەڭىنەن تارالماعانى دا دۇرىس بولدى، ول كەزدە مەنىڭ قازىرگىدەي ماشىعىم جوق ەدى عوي» دەيدى. بۇل دا بولسا ۇياتى بار اكتەردىڭ ءسوزى.

رولگە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگى، كەيىپكەرجاندىلىعى كەشەگىنىڭ اكتەرلەرىن ەسكە تۇسىرەدى. ايتجانوۆ «ليكۆيداتورعا» (رەج. ا.ساتايەۆ) دايىندالعاندا ءبىر جارىم اي بويى بوتەن پاتەردە قامالىپ الىپ، كەيىپكەرىندەي ءوزى دە كىسىكيىك بولىپ كەتەدى. «ءبىراز ۋاقىت سومداعان رولىمنەن شىعا المايمىن. بالكىم، ول ءرولىم شىنايى شىقسىن، حالىق سەنەتىندەي بولسىن دەپ بارىمدى سالعانىمنان دا شىعار. ول سەنىم كەزەكتى كينوداعى باسقا ءرولدى العاندا عانا باسىلادى. كوپ ۋاقىتىم سونداي ىشكى ارپالىستارمەن وتەدى». ءقازىر اكتەر كوپ، ءبىراق ءار رولىنە دەيىن جانە ودان كەيىن جۇمىسىنا وسىنشاما ىجداھاتپەن قارايتىن سىرباز اكتەر از. «ا-عا ورالۋ» فيلمىندە (رەج.ە.كونچالوۆسكيي) ءبىز ونىڭ وبرازىنان كەڭەستىك كەزەڭدەگى باتىردى كوردىك. وزبەك اكتەرى سەيدوللا ابدوللايەۆ ەكەۋى يىق تىرەستىرە، باسەكەلەسە ءجۇرىپ اۋعان سوعىسىندا بولعان قازاقتىڭ وبرازىن ويداعىداي شىعاردى.

«تراكتورشىنىڭ ماحابباتى» سەريالىندا ونى «تراكتورشىعا ۇقسامايدى» دەپ جازعىردى. قاناعات ءمۇستافيننىڭ «ون التى قىز» كومەديالىق فيلمىندە ويناعاندا دا ءسىز سونداي وبرازدى كورەسىز. اياۋلى، كۇلدىرە الاتىن، ءبىراق كۇلكى بولمايتىن. اينالايىندار­-اۋ، ول تراكتورشى ەمەس. ودان قانات ءالجاپپاروۆ، نە تۇرسىنبەك قاباتوۆ ۇسىناتىن قارابايىر ءازىل دەڭگەيىندەگى وبراز كۇتىپ كەرەگى جوق. بەرىك ايتجانوۆ ونداي تراكتورشىنى ويناي المايدى دا. ول – تالانتىنىڭ جەتپەگەنىنەن ەمەس، جاي عانا ايتجانوۆتىڭ تابيعاتى بولەك. ول قازاقتا مولدابەكوۆپەن، ورىستا يانكوۆسكييمەن سالىستىرۋعا كەلەتىن زيالى ويىن مانەرىنىڭ وكىلى. سوندىقتان مۇنداي ارزانقولداۋ جوبالارعا ونى كەيدە قيمايسىڭ.

ازىرگە بەرىك ايتجانوۆتىڭ ەڭ ماڭىزدى، ءىرى جۇمىسى، وسى كۇنگە دەيىنگى ەڭبەگىنىڭ شىڭى ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «امانات» فيلمىندەگى ەرمۇحان بەكماحانوۆتىڭ ءرولى. بۇل راسىندا بۇگىن كورىپ، ەرتەڭ ۇمىتىپ كەتەتىن ءبىر كۇندىك دۇنيە ەمەس. ۇلتىڭ، تاريحىڭ، بولمىسىڭ تۋرالى ويلانعان ساتتە، ءالسىن-السىن كوز الدىڭا كەلە بەرەتىن تەرەڭ تۋىندى. سونداي-اق، ول سومداعان ەرمۇحان بەكماحانوۆ تا كوز الدىڭىزعا كەلە بەرەدى. ءدال ءبىر ەستەلىكتەردەگى ەرمۇحان سياقتى، بەرىك ايتجانوۆ سۇڭعاق بويلى سەرى عانا ەمەس، اڭعال كوڭىلدى، ادال، وسى ادالدىعىمەن دە قورعانسىز ازامات بولىپ شىعا كەلەدى. ول سومداعان بەكماحانوۆتان اكتەرلىك ازاپتانۋدى كورەسىز. باستى ءرولدىڭ ءبىرى، ۇقق بۋچين رولىندەگى ءازيز بەيشەنالييەۆ ەكەۋىنىڭ ىرعاساتىن ەپيزودى بار. اناۋ ءتىسقاققان اكتەر. بەرىك تە قالىسپاۋعا تىرىسادى. ەڭ سوڭىندا، سەناريي بويىنشا ول جەڭىلگەندە، ءوز قالامىمەن وزىنە ۇكىم جازىپ جاتقاندا، كوزىنەن تىرس ەتىپ جاسى تامادى. بۇكىل ءفيلمنىڭ بويىندا كۇللى سىناقتارعا ءۇنسىز شىداپ، سابىرلىلىقپەن توسىپ كەلگەنىنىڭ وتەۋى. قازاق ءوزى سەزىمتال بولعانىمەن، سەزىمىن بىلدىرۋگە كەلگەندە ساراڭ حالىق. بەرىك ايتجانوۆتىڭ رولدەرىندە وسىلاي، ءۇنسىز، كوزبەن عانا تۇسىنىسە الاتىن تەرەڭدىك بار.

اقان ساتايەۆتىڭ «اناعا اپارار جول» فيلمىندەگى لۇقپان رولىندە دە سونداي. كوپ تۇسىندا، اسىرەسە، كىشكەنتاي ىلياسپەن اراسىنداعى ءۇنسىز قاقتىعىستارى بەرىك ايتجانوۆتىڭ جانارىنداعى قايناپ جاتقان ءومىردىڭ، ويدىڭ ارقاسىندا تۇسىنىكتى. ونىڭ وبرازى ارقىلى ءبىز باتىردىڭ سىنۋىن، ازاماتتى جۇيەنىڭ سىندىرۋىن كوردىك. ونىڭ العاش پايدا بولعان كورىنىسىن الىڭىزشى. ات ۇستىندە، ەركىن دە باتىل. ەندى سوڭعى كورىنىسىن الىڭىز. جىرتىق شالبارىنىڭ بالاعى جەلبىرەپ، قولىن كوتەرىپ، شەت ەلدىڭ جاعالاۋىندا تۇرعان دارمەنسىز ادام. ءىلياستى جەلكەسىنەن ءىلىپ الاتىن ساتىندە قانداي باتىر تۇلعالى ەدى، ءىنىسىن اتقان اۋىلداسىن قامشىمەن قويىپ قالعاندا قانداي ءابجىل ەدى. ال، مىنا كورىنىستە، ءوزىنىڭ قانىن، ۇرپاعىن، بەيمالىم بولاشاققا ءوز قولىمەن جىبەرىپ تۇرۋى شاراسىزدىعىن مويىنداۋ ەدى. بۇل، توتاليتارلىق رەجيمنەن تەپەرىش كورگەن باتىر، بوستان، اڭعال قازاقتىڭ جيناقتاۋشى بەينەسى.

وسىنداي ەل الدىندا، ۇرپاق الدىندا امانات ارقالاعان وبرازدار ايتجانوۆتىڭ بيوگرافياسىندا كوبىرەك بولسا ەكەن دەيمىز. ويتكەنى، جىلتىر كينو، ەلگە ءبىر ساتتىك الدانىش بولاتىن كينونىڭ ءومىرى دە قىسقا. ال «امانات» پەن «اناعا اپارار جول» سياقتى حالىقتىق كينونىڭ تاعدىرى بولەكتەۋ. ارينە، «ماحامبەتتەگى» بەرىك پەن «اماناتتاعى» بەرىكتى سالىستىرا المايسىز. العاشقىدا باتىر ەمەس، كوزدەرى ۇركەك كورىنەتىن بەرىك، ءقازىر جانارى شەشەن، تەرەڭ اڭگىمەلەر ايتا الادى. ءبىراق، بۇل ونىڭ مۇمكىندىگىنىڭ شەگى ەمەس. اكتەر — ءوسۋ ۇستىندە. ءوزى دە بىلەدى، ءالى دە وسە ءتۇسۋ كەرەك. ءبىز، ءوز كەزەگىمىزدە، وعان مۇمكىندىك بەرەتىن سەنارييلەر مەن رەجيسسەرلەردى تىلەيمىز.

اۆتورى: ءاسيا باعداۋلەت قىزى

ماتەريال atr.kz سايتىنان الىندى.  اۋەلگى تاقىرىبى  – "امانات ارقالاعان اكتەر".