بيزنەس، ساياسات، ونەر جانە ۋكراين پرەسساسىنىڭ قازاقستاندىق ورىس ۇلتىن جەك كورۋشىلىكپەن كۇرەسى جايلى
قازاقتىڭ شەنەۋنىكتەرى ءۇنسىز
وسىنداي تاقىرىپپەن رەسەيلىك regnum.ru سايتىندا گريگوريي گارانيننىڭ ماتەريالى پايدا بولدى. قازاقستان جايلى شەتەلدىك ب ا ق پىكىرىن ءجىتى قاداعالاپ وتىراتىن «قامشى» پورتالى اتاۋى ايعايلاپ تۇرعان مىنا ماقالانى سۇزگىدەن وتكىزبەي قويمادى. ونىڭ قازاق تىلىندەگى اۋدارماسىن نازارعا ۇسىنا وتىرىپ، تالقىنى وقىرماننىڭ وزىنە قالدىرۋدى ءجون سانادى.
«قازاقستان جاڭا جىلدى دۇركىرەتىپ تويلاۋعا دايىندالۋدا. تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىن تويلاپ، تويدان كەيىنگى قىزىقتان، اسەردەن شىعا الماي جۇرگەن ساياسي وليمپتاعى شەنەۋنىكتەر ءۇنسىز. ونىسى دا تۇسىنىكتى. جىل اياعىندا ەسەپ-قيساپتان قولدارى بوسامايدى: حالىقتىڭ الدىندا، ەڭ باستىسى پرەزيدەنتتىڭ الدىندا ەسەپ بەرەدى. اتالمىش ەسەپ-قيساپتىڭ ءبارى نەگىزى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى قارساڭىندا جازىلىپ قويسا دا جەلتوقسان ايىن بولەك قورىتىندىلاۋ قاجەت. قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەر اسىقپايدى. سەبەبى رەسپۋبليكانىڭ ساياسي جوعارى توبىندا بىلاي دەسەدى: «اسىققان مانسابىنان ايىرىلادى». سونىمەن قاتار مەملەكەتتىڭ سىرتقى ساياسي تارابىندا جاڭالىقتار جەتەرلىك. ۋكراينا بولسىن، بەلورۋسسيا بولسىن. ال، رەسەيدىڭ اڭگىمەسى ءتىپتى بولەك. رەسەيسىز بولا ما؟
قازاقستاننىڭ 25 جىلدىق تاۋەلسىزدىگىنە ارنالعان وت شاشۋ 16 جەلتوقسان كۇنى شاشىلسا دا شيرەك عاسىردا قازاق ەلىنىڭ جەتكەن جەتىستىگى جايلى ساراپتاما كۇنى بۇگىنگە شەيىن ايتىلىپ كەلە جاتىر.
وتكەن اپتادا عانا «قازاقپارات» مەملەكەتتىك اقپارات اگەنتتىگى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جۇمىسسىزدىقتى تومەندەتكەنىن حالىقتىڭ ەسىنە تاعى ءبىر رەت سالۋدى ءجون كورىپتى.
«2016 جىلى الەمدەگى شيكىزات باعاسى ارزانداعان سوڭ، قازاقستان دا ەڭبەك نارىعىنا كوپ كوڭىل ءبولدى. بۇل رەتتە، مەملەكەت «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسىن قارقىندى دامىتا ءتۇستى. 2016 جىلدىڭ 10 ايىندا باعدارلاماعا 171،7 مىڭ ادام قاتىسسا، 175 مىڭنان اسا ادام تۇراقتى جۇمىس تاپتى. جالپى، وسى شارالاردىڭ ارقاسىندا ەڭبەك نارىعىندا تولقۋلار كەزدەسكەن جوق. جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5 پايىزدى قۇراسا، ەلىمىزدە جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ ىشىندەگى ءوزىن ءوزى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان حالىقتىڭ ۇلەسى 25،9 پايىزدى قۇرادى. ايتا كەتەرلىگى، حالىقارالىق ەڭبەك ۇيىمى الەمدەگى ەڭبەك نارىعىنا قازاقستانداعى قازىرگى جاعدايعا مۇلدە كەرى بولجام جاساعان ەدى. قازاقستان ءوز ەڭبەك نارىعىنداعى جاعىمدى كورسەتكىشتەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ، 2017 جىلدان باستاپ، كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋدى تەگىن جۇزەگە اسىرماق»-دەلىنگەن ماقالادا.
«الەۋمەتتىك، ساياسي زەرتتەۋلەر «ستراتەگيا» ورتالىعى» قوعامدىق قورىنىڭ جۇرگىزگەن الەۋمەتتىك زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىنە زەر سالساق، قازاقستاندىقتاردىڭ 41،5%-ى جۇمىسسىز قالۋدان قورقادى. سونىمەن قاتار، ازاماتتاردىڭ 54،8%-ى جەكە باس، ەكونوميكالىق، ساياسي جانە زاڭي قاۋىپسىزدىگىنە كەلگەندە مەملەكەتكە ەمەس، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە وزدەرىنە ارقا سۇيەيدى. مۇنداي پوزيسيانى، البەتتە، تۇسىنۋگە بولادى. ەگەر مەملەكەت ساعان بۇگىن كومەكتەسسە، ەرتەڭ ول كومەكتى، قارىزدى سەنەن ون ەسەلەپ قايتارۋدى تالاپ ەتەدى. ماسەلە سوندا بولىپ تۇر. ەسەپ ايىرا الاسىڭ با؟..
كوبىسى بۇل تۋرالى ويلانعىسى دا كەلمەيدى، ونىڭ ورنىنا مەملەكەتتەن تايىپ تۇرۋدى دۇرىس سانايدى. ايتپاعىمىز مەملەكەت كەزىندە كومەكتەسىپ، راقمەتتىڭ ورنىنا قارعىس قايتارعان بانكيرلار ەمەس. اڭگىمە جاستار تۋرالى...
جاقسىلىقتى بىلمەيتىن «بولاشاقتىقتار»
«مك-كازاحستان» ءبىر جەتى بۇرىن بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتكە 1،9 ملرد تەڭگە قارىز «بولاشاقتىڭ» 100 ستيپەندياتى بار ەكەنىن حابارلاعان بولاتىن. «بولاشاق» -نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 1993 جىلى ەنگىزگەن حالىقارالىق ستيپەنديسى. ول بويىنشا 18 جاستان اسقان قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن ازاماتى ەمتيحان تاپسىرىپ، سىناقتان وتكەن جاعدايدا 35 مەملەكەتتىڭ 170 جوعارى وقۋ ورنىنىڭ بىرىندە ءبىلىم الا الادى. «بولاشاقتىڭ» ءمانى – دارىندى جاستىڭ شەتەلدە ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ. وقۋعا كەتەتىن بارلىق شىعىندى مەملەكەت ءوزى كوتەرەدى. ەسەسىنە وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن سول ازامات 5 جىل ەلگە قىزمەت ەتۋى شارتتى. 1993 جىلدان بەرى «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا 10 364 ستيپەنديات ءبىلىم الىپ شىعىپتى. ءبىراق بارلىعى وتانىنا ورالۋدى قالاماپتى. وزگە ەلدە جۇمىس تاۋىپ، ءۇي ساتىپ الىپ، وتباسىن قۇرىپ، ازاماتتىق اۋىستىردى. 2005 جىلدان بەرى وندايلاردىڭ سانى 155 ادام. از سان بولعانىمەن، كوڭىلگە كىربىڭ تۇسىرەتىنى انىق. سول سەبەپتى مەملەكەت مىنانداي قۋلىققا كوشىپتى: «بولاشاقتىقتار» الماتى، استانا قالالارىندا 5 جىل نەمەسە ەلدىمەكەن-اۋىلداردا 3 جىل ەڭبەك ەتسە بولادى. تاڭداۋ وزدەرىندە.
«بولاشاقتىقتاردىڭ» جاعدايىن تۇسىنۋگە بولادى. قازاقستانداعى ولاردىڭ الاتىن ورتاشا ايلىعى رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك 414 000 تەڭگە. شەتەلدە ولار ەكى-ۇش ەسە كوبىرەك اقشا تابا الاتىندارى شىندىق.
ايلىققا كوشەتىن بولساق، جوعارى ايلىق تەك «بولاشاقتىقتاردى» عانا ەمەس قاراپايىم حالىقتى دا قىزىقتىرادى. قازاقستاندىقتار كوبىنەسە رەسەيدە جۇمىس ىستەۋدى ءجون سانايدى ەكەن. سەنتروبانكتىڭ مالىمدەمەسىنە ساي، رەسەيدىڭ قازاقستانعا جاسالاتىن ترانسشەكارالىق اۋدارىمداردىڭ كولەمى ۇلعايۋدا. 2016 جىلدىڭ ءىىى توقسانىندا اۋدارىم مولشەرى 419 ملن دوللارعا تەڭ بولدى. بۇل بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 23 ملن.دوللارعا كوبىرەك. ەڭ قىزىعى، وزبەكستان، تاجىكستان، تۇركمەنياعا جاسالاتىن اۋدارىمدار كولەمى كەرىسىنشە ازايعان. وسى جانە جوعارىداعى «بولاشاق» جاعدايىن تالداي كەلە، مىنانداي 2 بولجام جاساۋعا بولادى: 1) قازاقستاندا ايتىلىپ جۇرگەندەي جۇمىس سونشالىقتى كوپ ەمەس؛ 2) جوعارى كۆاليفيكاسيالى ماماندار دا، قاراپايىم ەڭبەك ادامدارى دا تۋعان جەرىنەن قاراعاندا وزگە ەلدە كوبىرەك اقشا تابا الادى.
قازاقتىڭ ماقتانشاقتىعى
دەگەنمەن قازاقستاندا بۇل جونىندە ەشكىم ءتىس جارعىسى كەلمەيدى. بارلىعى تەك ماقتاۋ ايتۋعا كوشكەن. ماسەلەن، ساۋد ارابيانىڭ ىسكەرلەرىمەن قازان ايىندا نازاربايەۆ كەزدەسكەندە قازاقستان Doing business رەيتينگىسىندە 41ء-ى ورىندا دەپ سويلەدى. شىن مانىندە، قازاقستاندا 35-تە ەدى.
بريتاندىق مەدياكومپانيا The Economist Group «Pocket World in Figures» (2017 Edition) دەگەن جيناق كىتاپ شىعارعان بولاتىن. وندا دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ ءارتۇرلى رەيتينگتەرى كورسەتىلەدى. قازاقستان ەكونوميكالىق ءوسۋ بويىنشا الەم بويىنشا 29-شى ورىن يەلەنسە، سىرتقى قارىزى بويىنشا 16-شى. ادام دامۋىنىڭ يندەكسى بويىنشا 56-شى پوزيسيادا، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىنان بولاتىن ءولىم-جىتىم بويىنشا 2ء-شى ورىندا (1ء-شى ورىندا تۇركمەنيا) تۇر. وكىنىشكە وراي، بۇل كىتاپتان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرامىنداعى قازاقستاننىڭ رەيتينگىن تابا المايسىز. بىلگىمىز-اق كەلەدى. سەبەبى finprom. kz سايتىنىڭ حابارلاۋىنشا قازاقستاننىڭ وداقتاعى پوزيسياسى السىرەۋدە.
«قازاقستاننىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداعىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعى باسەڭدەۋدە. وسى جىلدىڭ سوڭعى 10 ايىنىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس، قازاقستان مەن وداق قۇرامىنداعى ەلدەر اراسىنداعى تاۋار اينالىمى بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 20%-عا ازايعان. كارنەگي ماسكەۋ ورتالىعىنىڭ ايتۋىنشا، وداق ىشىندەگى ماسەلەلەردىڭ تۋۋىنا قىرعىزستاننىڭ وداق قۇرامىنا قوسىلۋى سەبەپكەر بولۋى مۇمكىن.
زيۋگانوۆ پەن مالەيەۆ جەكپە-جەگى
رەسەي كومپارتياسىنىڭ جەتەكشىسى گەنناديي زيۋگانوۆ ۋكراينا، بەلورۋسسيا، قازاقستان اراسىندا جاڭا وداقتىق مەملەكەت قۇرۋدى ۇسىنعان بولاتىن: «رەسەي، بەلورۋسسيا، قازاقستان، ۋكراينا ءبىر-بىرىنىڭ تۇتاستىعىنا، سالت-داستۇرىنە، ءتىلى مەن مادەنيەتىنە قول سۇقپاستان وداقتىق مەملەكەت قۇرا الاتىن ەدى. بۇل وداقتىڭ پوتەنسيالى كەرەمەت بولادى». ونىڭ بۇل ۇسىنىسى قازاقستاندا نارازىلىق تۋدىردى. «التىن-وردا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى سەرىك مالەيەۆ «زيۋگانوۆقا جانە ونىڭ كسرو-نى قايتا قۇرۋ جوسپارىنا جاۋابىمىز» دەگەن ماقالاسىندا «قازاقتارعا جاتىپىشەرلەر كەرەك ەمەس. ەشكىمدى موينىمىزعا وتىرمايمىز، باسىمىزعا شىعارتپايمىز. باسىمىز دا، موينىمىز دا اۋىرۋدا» دەدى. مالەيەۆ ەموسيادان بولەك اتالمىش وداقتىڭ مۇمكىن ەمەستىگىنە بايلانىستى باسقا دا ارگۋمەنت كەلتىردى. «قازاقستانعا 250 ميلليارد دوللار كولەمىندە شەتەلدىك ينۆەستيسيا قۇيىلعان. مۇنداي ساندى رەسەي تەك تۇسىندە كورە الادى. قازاقستان ەكونوميكاسىنا قۇيىلعان قارجىلاي سالىمنىڭ ۇلكەن پايىزى امەريكالىق پەن قىتايلىق كومپانيالاردىڭ اقشاسى. اقش، جۇڭگو جەتەكشىلەرىنە زيۋگانوۆ مىرزا ۇسىنعان وداق ۇناي قوياتىنىنا كۇماندىمىن. ءتۇپتىڭ تۇبىندە زاماناۋي رەسەي دەگەن نە؟ ونىڭ مەملەكەتتىك ءجىو-سى نيۋ-يورك قالاسىنىڭ جىو-نە تەڭ. قازاقستان ەكونوميكاسىنا رەسەي قانداي ۇلەس قوسا الادى؟ بولمايتىن ارمان-قيالعا بەرىلمەي، بارىنە سىني كوزقاراسپەن قاراۋ قاجەت قوي»، — دەيدى اۆتور.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، سەرىك مالەيەۆ «رەسەي قازاقتىڭ تابيعي بايلىعىن تارتىپ الىپ، شاڭ جۇتقىزدى» دەگەن نازاربايەۆتىڭ مالىمدەمەسىنە «بايلىعىنان ايىرىلعان قازاق جاي شاڭ اۋا جۇتقان جوق، ول اۋا راديواكتيۆتى، گەپتيلدى بولاتىن» دەپ ءۇن قوستى. نازاربايەۆتىڭ جوعارىداعى مالىمدەمەسى قازاقستاندا عانا ەمەس، رەسەيدە دە ءالى كۇنگە شەيىن قىزۋ تالقىلانۋدا.
قازاقتا رەسەيگە قوسىلۋدان باسقا امال بولدى ما؟
ماسكەۋلىك جۋرناليست ۆاديم بوندار «رەسەيدىڭ جاقسىلىعىن تۇسىنبەيتىن حالىقتاردىڭ الدامشى دوستىعى» دەگەن ماقالاسىندا «ۇلى قازاق حالقىندا رەسەيگە قوسىلۋدان باسقا قانداي امال بولدى؟ جوڭعار حاندىعىن قىرىپ سالىپ، ولاردى تاريحي كارتادان سىزىپ تاستاعان جۇڭگو سين يمپەرياسى الدە جوڭعارلاردىڭ قولىنان قىرىلۋ ما؟ تەوريالىق تۇرعىدا ءارى ءتىرى، ءارى تاۋەلسىز قالۋ مۇمكىندىگى بولدى. وندا قازاق قازىرگى پاكىستاننىڭ كوپ بولگى سياقتى ورتا عاسىر دەڭگەيىندە قالىپ قالار ەدى. ەۋروپاعا قاشىپ جاتقان پاكىستاندىق بوسقىنداردىڭ سانى ليۆيالىقتار مەن ەريترەيلىقتاردان كەم ەمەس. پاكىستان ەشكىممەن سوعىسىپ تا جاتقان جوق. نازاربايەۆ بولسا كوپ نارسە جايلى جۇمعان اۋزىن اشپايدى. 1996 جىلدىڭ مامىرىندا شىققان №9 «كونفليكتتەردىڭ ورىن الۋىن الدىن-الا حابارلاۋ جانە ەتنولوگيالىق مونيتورينگ جۇيەسى» بيۋللەتەنىنە سايكەس قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان العاشقى بەس جىلدا ەلدەن ميلليوننان استام ورىس كوشىپ كەتىپتى. نەلىكتەن؟ سەبەبى قازاق اۋاسى شاڭ، سۋسىز، ءشول دالادا گۇلدەنگەن قازاقستان سالىپ بەردىڭدەر دەپ ءوز ريزاشىلىعىن بىلدىرە باستادى».
«NewsTes» اقپاراتتىق اگەنتتىگىندە جاريالانعان پۋبليكاسيانىڭ سوڭىندا سۇراق توتەسىنەن قويىلادى: رەسەي باۋىرلاس رەسپۋبليكالارعا سولار ءۇشىن قانداي جاقسىلىق جاساعانىن ەسكە سالاتىن كەز تۋمادى ما؟
«بارلىعىنا اركەز «تاريحي شىندىقتى» ايتۋعا بولادى، تەك رەسەيدىڭ ۇندەمەگەنى ابزال. ءبىز سويلەسەك، وزگەلەر رەنجىپ قالادى، ولارعا الىمجەتتىك قىلعانداي بولامىز. ولار بولسا ءبىزدى تەپكىگە الادى، تەرگەيدى. ونى ءتىپتى ماقسات-مىندەت دەپ سانايدى. ۋكراينادا دونباسس تا، قىرىم دا قايدان پايدا بولدى؟ ولاردىڭ ۋكرايندىققا قانداي قاتىسى بار؟ قازاقستانعا كازاك مەن ورىستار سالىپ بەرگەن بۇگىندە ءسىبىر مەن وڭتۇستىك ورالدىڭ قالا، وبلىس ورتالىعىنا اينالعان شەكارالىق بەكىنىستەردىڭ قانداي قاتىسى بار؟»— دەپ ريتوريكالىق سۇراق قويدى بوندار.
جۇرەك جۇتقان جانىبەك
«NewsTes» اقپاراتتىق اگەنتتىگى قازاقستاندا اشىلىپ تۇر، سوعان قاراعاندا بۇل پۋبليكاسيانى ەشكىم اشىپ، وقىماعان-اۋ. ايتپەگەندە جەرگىلىكتى بيلىك اگەنتتىك اشىلمايتىنداي قىلار ەدى.
قازاقستاندىق پۋبليسيست جانىبەك سۇلەيەۆ رەسەيلىك باق-قا قازاقستانعا كەلگەندە ابايلاپ سويلەۋگە، قازاقستاندى ۋكراينامەن شاتاستىرۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەندىگىن ايتقان بولاتىن. «ءبىز رەسەيلىك جۋرناليستەرگە اقىل بەرەتىن كەڭەسشى ەمەسپىز. ءبارىن ءبىر جەرگە ءۇيۋدىڭ قاجەتى جوق. سانالى تۇردە تاڭداۋ جۇرگىزگەندەرى ابزال. پوزيتيۆ ىزدەسىن. رەسەيلىك يدەولوگتار قازاقستاندا ۋكراينامەن سالىستىرعاندا 15 جىل بويى انتيرەسەيلىك ۇلتتىق پروپاگاندا جۇرگىزىلمەگەنىن ەسەپكە السىن. قازاقستاندى وعان بايلانىستى كىنالاۋدىڭ قاجەتى شامالى. بۇرىنعى كەڭەستىك اۋماققا جاتاتىن مەملەكەتتەر سياقتى قازاقستاندا دا كەڭەس وداعى دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن، ءمانىن تۇسىنبەيتىن، قابىلدامايتىن، وعان ەش قىزىقپايتىن ۇرپاق ءوسىپ جەتىلدى. رەسەي بۇرىنعى كەڭەس اۋماعىنداعى مەملەكەتتەرگە جاڭالىق، اقپارات تاراتقاندا وتكەن تاجىريبەنى كوپ قوزعايدى. ول بولسا جاستار كوزىنشە تۇككە تۇرعىسىز دۇنيە. شەتەلدىك كورشىلەردىڭ شامىنا تيمەيتىن، الاڭداتقىزبايتىن جاڭا سيمۆولدار مەن بەينەلەردى رەسەي ويلاپ تاپسا يگى. ايتپەسە كەڭەس وداعىن اڭگىمەلەۋ بەرۋ وتكەن كۇندى اڭساۋ، سونى جاڭعىرتۋعا ۇمتىلۋ سياقتى بولىپ كورىنەدى»، — دەپ سانادى سۇلەيەۆ. سۇلەيەۆ سونىمەن قاتار رەسەي ەڭ باستى فاكتوردى نازارعا الماي وتىر دەيدى. ول – قازاقتاردىڭ جاس ۇلت ەكەندىكتەرى.
پۋبليسيست ول ويىن بىلاي تارقاتتى: «رەسەي كورشىلەس ەلدەردى ينتەگراسيالىق جوبالارعا تارتۋ بارىسىندا اتالمىش فاكتوردى كوزگە ىلمەيتىن سياقتى. جاستار ساياساتقا ونشا قىزىقپاعانىمەن كەز كەلگەن يدەيانى جالاۋ ەتۋگە دايىن. يدەيا تاستاۋعا دايىن تۇراتىندار دا ءارقاشان تابىلا كەتەدى. قازاقستان ءقازىر ەتنوۇلتشىلدىقتى ەمەس شەكتەن شىقپاعان ءپاتريوتيزمدى قولعا الۋى ءتيىس. ۋكراينالىق ءپاتريوتيزمىنىڭ سيپاتى باسقاشا بولدى. وعان ونىڭ ەۋروپاعا، باتىس ەلگە جاقىن ورنالاسۋى اسەر ەتتى. ۋكراينداردى بىرەۋ ايداپ وتىردى دەپ ايتۋعا كەلمەس، الايدا سوعان كەلىڭكىرەيدى».
قازاقتىڭ جانى ۋكراينعا اشىعىش
ۋكراينادا شەكتەن شىعۋ بار ەكەنىن قازاقستاندا ءبارى بىلسە دە، كوبىسى ونى مويىنداعىلارى كەلمەيدى. ءوزىن ۇلتشىل-پاتريوت كورەتىندەر ۋكرايندارعا جانى اشىپ قانا قويماي، مايدانعا دا ارنايى اتتاندى. الايدا ۋكرايناعا ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ ماحابباتى ازدىق ەتەدى. وعان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ماحاببات پەن قولداۋ قاجەت. اسىرەسە، قىرىمعا بايلانىستى.
قازاقستاننىڭ بەيتاراپتىق ساياساتىنا رەسەي رەنجىمەسە، ۋكراينانىڭ رەنىشى بەس باتپان. 19 جەلتوقسان كۇنى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا قازاقستان رەسەي، ارمەنيا، بەلورۋسسيا، وزبەكستانمەن بىرگە «قىرىم اۆتونومدى رەسپۋبليكاسى مەن سيەۆاستوپول قالاسىنداعى (ۋكراينا) ادام قۇقىعى جاعدايى» رەزوليۋسياسىنا قولداۋ بىلدىرمەدى. رەزوليۋسياعا سايكەس قىرىم باسىپ الىنعان اۋماق رەتىندە تانىلادى. ۋكرايندىق ب ا ق قازاقستان مەن رەسەي، رەسەي مەن بەلورۋسسيا اراسىندا وت تاستاۋمەن بولدى.
replyua.net ۋكرايندىق پورتالى «سۆوبودا» راديوسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ۆيتاليي پورتنيكوۆتىڭدىڭ «رەسەي ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى لەونيد رەشەتنيكوۆتىڭ جاقىندا عانا ايتقان ءسوزى بەلورۋسسيا مەن قازاقستان ءۇشىن دابىل بولىپ تابىلادى» دەگەن مالىمدەمەسىمەن ءبولىستى.
«جىندى الەكساندروۆتىڭ ۋكراينا الەپپونىڭ كۇيىن كەشپەك دەگەن ءسوزىن تىڭداي وتىرىپ، رەشەتنيكوۆتىڭ بەلورۋسسيا قاتىستى ايتقاندارىن ەلەمەدى –دەگەن پورتنيكوۆتىڭ وي تۇجىرىمداماسى كەلتىرىلەدى. رەشەتنيكوۆ بەلورۋستىڭ ءتىلى، مادەنيەتى، ءتىپتى بەلورۋس دەگەن حالىقتىڭ ءوزى بولماعاندىعىن، سوندىقتان دا بەلورۋستاردىڭ حالىق رەتىندە تاريحي پەرسپەكتيۆاسى جوق ەكەندىگىن ايتىپتى-مىس. «بۇل سوزدەر كرەملدىڭ جاڭا نىسان، جاڭا قۇربان رەتىندە بەلورۋسسيا تاڭداپ العانىن، ودان كەيىنگى كەزەك قازاقستانعا دا كەلەتىندىگىن ايعاقتايدى. رەشەتنيكوۆ ءسوز جۇزىندە عالىم بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە رف سىرتقى بارلاۋىنىڭ قىزمەتكەرى. قاڭتاردان باستاپ ونىڭ قىزمەتىن قارۋلى كۇش قىزمەتكەرى ميحايل فرادكوۆ جالعاستىرادى. دەمەك پسيەۆدوعىلىمي مەكەمەنىڭ قىزمەتىنىڭ اياسى ودان سايىن تەرەڭدەي تۇسپەك.
نازارباي-ستان
uinp.info ۋكرايندىق تاۋەلسىز باسىلىم «تەرگەۋ» دەگەن ايدارىندا (ونى ولگا فيلاتوۆا دەگەن بىرەۋ جۇرگىزەدى، ءاتى-جونى ويدان قۇراستىرىلعان) «نازاربايەۆ وتباسىنىڭ قۇپيالارى. قازاقستاندى نازارباي-ستان دەپ اتايتىن ۋاقىت كەلدى» دەگەن «سەنساسيالىق» ماقالا جاريالادى. ۋكرايندىق پورتالدا ۋكرايندىق جۋرناليست بىلاي دەپ جازادى:
«نازاربايەۆتىڭ ورىستى جەك كورۋشىلىك ساياساتى قازاقستاندى تۇڭعيىق تارتىپ جاتىر. وڭتۇستىك سىبىردە (قازاقستاننىڭ 5 سولتۇستىك ورىس وبلىستارىندا) تۇراتىن 5 ميلليون ورىستار دا ەشقانداي قۇقىق جوق. نۇرسۇلتان قۇرعان سۇلتانات، مىنە، وسىنداي. نازاربايەۆ كەزىندە كوممۋنيزم قۇرعان ەدى، ءقازىر دامىعان سوسياليزمنەن ۇڭگىردەگى فەوداليزمگە كوشىپ جاتىر. «تاۋەلسىز» قازاقستانداعى فەودالدىق قالدىقتاردىڭ بوي كوتەرۋى وبىر مەن ءسيفيليستىڭ كەڭگە جايۋمەن بىرگە دامۋدا. نازاربايەۆتىڭ ورىستى جەك كورۋشىلىك ساياساتىنىڭ «جەمىسى» وسىنداي. نازاربايەۆ ءوزى جازعان زاڭدى ءوزى ۇستانادى دەۋ كۇلكىلى. پوليسيا، پروكۋراتۋرا، سوت، ءبارى-بارى زاڭعا ەمەس، حان مەن اكىمگە قىزمەت ەتەدى».
مىنا ساندىراقتى ءبىر جايت بولماعاندا ەرىگىپ وتىرىپ اياعىنا دەيىن وقۋعا بولاتىن ەدى. الايدا بۇكىل ماقالا 10-15 جىل بۇرىن جازىلعان سياقتى سەزىم پايدا بولادى. سەبەبى ماقالا بويىنشا راحات الييەۆ ءالى ءتىرى ءارى داريعانىڭ كۇيەۋى. داريعا بولسا سەنات (جوعارى پالاتا) دەپۋتاتى ەمەس، «حاباردىڭ» پرەزيدەنتى. 1998 جىلى جارىق كورگەن ماتەريال بولسا مەيلى. الايدا ۋكرايندىق پورتال مۇنى سياسى كەپپەگەن دۇنيە رەتىندە وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىر.
ۋكرايندىقتاردىڭ مۇنداي قارىم-قاتىناسىنا قاراماستان قازاقتار ولاردان مەيىرىمىن ايار ەمەس. كييەۆتە وتكەن اپتادا عانا قازاقستاننىڭ زاماناۋي ونەرىنىڭ كورمەسى ءوتتى.
cultprostir.ua حابارلاۋىنشا بۇل ەكسپوزيسيا 2015 جىلى الماتى سۋرەتشىلەرىنىڭ پاتەر ىشىندەگى كورمە فورماتىندا اشىلعان بولاتىن. كييەۆتەگى كورمەنىڭ كۋراتورى نيكيتا كادان بىلاي دەپ اڭگىمەلەدى: «قازاقستاننىڭ ونەرىندە ۇلتتىق ەرەكشەلىك تاقىرىبى بەلەڭ الادى. ۋكراينادا مۇنى «شاروۆارششينا» دەپ اتايدى. بۇل بۇرىنعى كەڭەس اۋماعىنان شىققان بارلىق مەملەكەتتەرگە ءتان دۇنيە. الايدا قازاقستاندىق سۋرەتشىلەر مادەنيەتتى ۇلتشىلدىقتىڭ كەز كەلگەن پىشىندە كورىنىس تابۋىنا يرونيامەن قارايدى». كورمەدەگى ەكسپوناتتاردىڭ ءبىرى - ءولى قويلاردىڭ باسى بەينەلەنگەن سۋرەت. قويلاردىڭ جىميىسىنان اقسيعان تىستەردى كورۋگە بولادى. قازاقتاردىڭ قويدىڭ باسىن ۋكرايندىقتارعا نە ءۇشىن كورسەتەدى، بۇل ونەر نەنى بىلدىرەدى؟ كاداننىڭ ايتۋىنشا، سۋرەتشى بۇل تۋىندىسى ارقىلى قازاقستاندىق قوعامنىڭ كۇردەلى پورترەتىن، بوداندىق كەزىندەگى قاراپايىم، تانىس بەت-جۇزدەرىن بۇرىنعى كەڭەستىك ۇلتشىلدىقپەن اۋىستىرعاندارىن كورسەتىپ وتىر.
P.S.ء-تىڭ ورنىنا. بۇرىنعى كەڭەستىك اۋماقتا تۇرعانداردىڭ بارلىعىنىڭ بويىنشا كرەاتيۆنوست، جاسامپازدىق بار. اسىرەسە، قازاقستانمەن جۇپتاسقاندا. مىسالى، بەلورۋسسيانىڭ ءبىر ازاماتشاسى ايەلدەردىڭ كيىلگەن ءىش كيىمىن، شۇلىعىن، اياق-كيىمىن ساتۋ بويىنشا بيزنەس اشىپتى. كليەنتتەردىڭ قاتارىندا قازاقستاندىق ايەلدەر كوپ. ساتىپ العان زاتتارىمەن ولار نە ىستەيتىنى جۇمباق.
اۋدارعان: جازيرا بايدالى
پىكىر قالدىرۋ