«قايدا بارساڭ قازاننىڭ قۇلاعى تورتەۋ» دەگەن قازاقتىڭ ماقالى بار. قازاقتىڭ باسىنا تونگەن  ماسەلەلەردىڭ دە سەبەبى ءدال سول  قازاننىڭ قۇلاعىن كىمدەردىڭ ۇستاعانىندا بوپ تۇر. «دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى» قۇرىلعانىنا 20 جىل تولدى. وسى 20 جىلدا قانشا جۇمىس ىستەپ، قانشا تىرىلىككە جول اشتى؟ بۇل تۋرالى ايتار وي كوپ. بىرەۋ ماقتاسا، بىرەۋ داتتايدى. 20 جىلدا  1 ميلليونعا جۋىق قارا كوزدەرىمىز ەلگە ورالىپ، ەتەك-جەڭىن جيا باستاعانىن ويلاساق بۇلدا ۇلكەن جەتىستىك.  تەك «قازاننىڭ قۇلاعىن ۇستاعانداردىڭ» قاسكۇنەمدىگىنەن  «نۇرلى كوشتىڭ» بۇيداسىن وسى جىلى قيىپ كەتكەنى بولماسا. دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورالقا ءتوراعاسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى دا ءوزى سەبەپشى بولعان كوشكە اراشا بولا المادى. بۇل جەردە سول «قازاننىڭ قۇلاعىن ۇستاعاندار» قازاق پەن ەلباسىمىزدىڭ اراسىنا وت سالىپ، بومبا جاردى. 

           شىندىعىندا، «نۇرلى كوشتىڭ» بۇيداسىن جالعاپ، كوشتى جەتەلەيتىن ءبىر قۇزىرلى ورگاننىڭ بولماۋى - كوپ جۇمىستارعا كەدەرگى كەلتىرۋدە.  مىنە وسى ماسەلەنى سول «قازاننىڭ قۇلاعىن ۇستاعاندارمەن» ديپلوماتيالىق بايلانىسقا كەلىپ، شەشىپ الۋعا بولاتىن سىياقتى. مەنىڭشە، بۇنىڭ ءبىر جولى رەتىندە «قازاقشا رۋح، ەۆرەيشە ءتاسىلدى(حود)» پايدالانۋعا بولادى. بۇل دەگەن ءسوز ساياساتتان ساڭىلاۋ تاۋىپ، «سولاي جاساۋعا كىرىپتار ەتۋ كەرەك" دەگەن ءسوز. ارينە جوعارى بيلىكتە جۇرگەن  رۋحى ءور جىگىتتەر بار عوي.  مىنە مۇنى ۇيىمداستىرۋعا بىرەر دەپۋتات نەمەسە تالعات ماماشيەۆ سىندى  وسى سالاعا قاتىسى بار باتىل ادام كەرەك بولىپ تۇر. ول كىسىلەر باستاپ، بۇكىل 43 ەلدەگى قازاق قوعامدارى  مەن مادەني ۇيىمدارى، دەپۋتاتار مەن ۇلت زيالىلارى اتسالىسسا  «قارا ناردىڭ بۇيداسىن بەرى بۇرۋعا» بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.  كىم ءبىلسىن، «اۋزىن كۇيدىرگەن» اعالارىمىز  ءالىپتىڭ اياعىن باعىپ، بۇل جاعىنا باسپاي قويۋى دا مۇمكىن.

دەسەدە، ورالعان قانداستارىمىزعا «راحمەتىمىز شەكسىز». اللاعا شۇكىر، بوساپ قالعان اۋىلدارىمىزدى تولتىرىپ، «جابىسىپ قالعان جامان كەڭەستىك يدەيالوگيادان» ازدا بولسا الىس جۇرۋىمىزگە ىقپال ەتتى، تازا قازاقى سانانى اكەلىپ، ۇلگى كورسەتتى.  ەڭبەكقورلىعى مەن قازاقىلىعىمەن سانىمىزدى ارتتىرىپ، ساپامىزدى جەتىلدىردى ... سونىڭ بارلىعىن «استىنداعى ءبىر كۇندىك تاعى مەن اۋزىنداعى نانىن ويلاۋدان اسپايتىن» «الگى  قازاقتار» كورە المادى. قازاق جەرىنىڭ بايلىعى مەن جەرىن جەكە مۇلكىندەي قايداعى زۇلىمدارعا جەكە ساتىپ، تالان-تارجىعا سالعاندار، ميليونداعان دوللاردى داڭعويلىق پەن جاعىمپازدىققا اياماي شاشاتىن، سامميتقۇمارلار ءوز تۋىستارىنا كوك تيىن  قيا المادى.  قيعاندى قويىپ «مەملەكەتكە اۋىر قيىندىق اكەپ، كوتەرىلىس جاسادى» دەگەن جالاسىن اۋىزدارى قيسايماي لوندوندا جاريالادى. مۇنى جاريالاعان پرەزيدەنت كەڭەسشىسى ەرتىسبايەۆ مىرزا بولاتىن. بۇل ءسوزدى كەيىن قۇلىبايەۆ پەن شوكەيەۆ مىرزا قايتالادى. ال مۇرتتى ءۋازىر ونى ۇكىمەتتە قاراپ، كوشتى رەسمي توقتاتتى.  مىنە بۇل شىڭعىرعان شىندىق.

ال اناۋ الىستاعى، جىلاننىڭ اۋىزىندا شىرىلداعان يەسىز، بەيۋاز قازاق ءۇمىتىن ۇزە الماستان بىزگە قاراپ، جاندارىنا اراشا تىلەيدى.

الىستاعى قانداستاردىڭ كورگەن كۇندەرى قۇرسىن

            جەتىم ەلدىڭ كۇيىن كەشكەن قازاقتىڭ ءبىر بولەگى تۇركىلەردىڭ ات تۇياعى تاپتاعان قاسيەتتى مەكەنى التاي مەن ىلە، تارباعاتاي مەن ەرەنقابىرعادا (قىتايدا)  جاتىر.  ونداعى قىتايلار جەردى دە، بايلىقتى دا تاباندارىنا باستى. سەبەبى ول جەردە قازاننىڭ قۇلاعىن قىتايلار ۇستايدى عوي.  اۋزىن ارانداي اشقان جىلاندار يرەلەڭدەي كەلىپ جاتتى، 40 جىل ارباپ، حالىقتىڭ  تامىرىن ۇستاپ، بالالارىن ۋلادى دا جۇتا باستادى. ءتىپتى «اياعىن سەرپۋگە شاماسىن كەلتىرمەي» تىرىدەي جۇتىپ بارا جاتپاي ما! ال وعان اراشاشى بولادى دەگەن قازاق ەلىنىڭ دە جاعدايى بەلگىلى بولدى.  قىتايداعى 1.5 ميلليوننان اساتىن قازاقتىڭ باسىنداعى زوبالاڭدى تومەندەگى ولەڭ ءدال كورسەتىپ بەرەدى.

«قىتايلار

اراعىن بەرىپ ايرانىڭدى الدى،

كوك ءشوبىن بەرىپ قايماعىڭدى الدى،

ساياحات اشىپ بايىتامىن دەپ،

قاناس پەن نارات، سايرامىڭدى الدى،

تاۋ مەن كولىڭدى، سايلارىڭدى الدى.

قورجاسىن بەرىپ جايلاۋىڭدى الدى،

ورمان مەن توعاي قويناۋىڭدى الدى.

قۋىرماش بەرىپ ەتتەرىڭدى الدى،

شەن بەرەمىن دەپ شەكپەنىڭدى الدى،

وتىراقتاستىرىپ وتىرعىزدى دا،

قىرداعى قىستاۋ، كوكتەۋىڭدى الدى.

داۋالىن سوعىپ دالاڭدى الدى،

قارا ءنوپىر كەلىپ قالاڭدى الدى.

قوس تىلدە وقىتىپ قارىق قىلامىن دەپ،

ءتىل ۇقپاس قىلىپ بالاڭدى الدى.

ەتەك جەڭىڭ جينالماي جاتىر،

            مۇڭعۇل ەلىندەگى اعايىندارىمىزدىڭ جاعداي جۇڭگو مەن تمد-عى ەلدەرگە قاراعاندا كوش ىلگەرى.  ءتىپتى قازاقستانداعى قازاقتاردان دا جاقسىراق تۇرادى دەۋگە نەگىز بار. سەبەبى  ولاردىڭ ءتىلى مەن ءدىنى ءبۇتىن، جەرى مەن ەلى قولىندا، رۋحى باياعىداي ءور، يمان مەن ۇجداندارىن جوعالتپاي وتىرعان حالىق. قىسقارتىپ ايتقاندا مايەگى بۇزىلماعان، قازان-وشاعى شاعىلماي وتىرعان باقىتتى ەل. ونسىزدا سانى ونشا وسە قويماعان مۇڭعۇل جۇرتى ءتىسىن باتىرا قويماسى انىق، ونىڭ ۇستىنە «كيىز تۋىرلىقتى» حالىقتاردىڭ ياعني دالا كوشپەندىلەرىنىڭ «جاۋىنا دا، قاسىنا دا ەر مىنەز كورسەتەتىنى» تاعى بار. ورتالىق ۇلى قۇرالدا  2 دەپۋتاتى بار، ەلدىڭ ءار سالاسىندا ايتارلىقتاي قىزمەت ەتىپ جاتقان قازاق زيالىلارىنىڭ تىرىلىگى ادامدى قۋانتادى.

            ال وزبەك ەلى مەن رەسەيدەگى قانداستارىمىز اكىمشىلىك جۇمىستار مەن مايلى ورىندارعا جايعاسۋى ەكىتالاي. ونسىزدا رەسەيدە جالعىز قازاق مەكتەبى بار بولسا، وزبەكستاندا قازاق مەكتەپتەرى كۇن ساناپ كەمىپ بارادى.  سەبەبى وندا «قازاننىڭ قۇلاعىن ورىستار مەن وزبەكتەر ۇستاپ وتىر».

            ال تۇركيا مەن ەۆروپاداعى قازاق جاستارىنىڭ دا «مايەگىنەن اجىراپ، ۇلتتىق بولمىسى وزگەرىپ» بارا جاتقاننىن بىلەمىز. «ۇرپاعىم، ۇرپاعىم دەپ» شاپقىلاپ جۇرگەن ءبىر توپ شالدان ايىرىلعان سوڭ ولاردىڭ كۇنى نە بولارى بەلگىسىز. ورتا ازيانىڭ مىنا سۇمدىعىنا جيرەنە قاراپ، «بويىن كورىپ، قالجاسىنان تۇڭىلگەن»  40 مىڭداي قازاق قازاقستانعا «شەكەسىنەن قاراۋى» كادىك ەمەس.

وزىنە ءوزى وپا جاساماعان «قازاقتار» نەمەسە  قازاقستانداعى ماڭگۇرتتەر

            ال ءبىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستانىمىزدا «قازاننىڭ قۇلاعى قازاقتار ۇستاعانمەن»، ونىڭ ىشىندە ءتىلى مەن ءدىنىن تارىك ەتكەن، رۋحى تاياز، ماسونداردىڭ مايلىعىنا اينالعان، ماڭگۇرتتەنگەن قازاقتاردىڭ  باسىم ەكەنىن ايتپاساق اقيقاتقا كۋنا بولار.

تاۋەلسىز ەلىمىز بار دەپ ەڭىرەگەن ەرلەرگە پانا بولار جەر تابىلماي بارا جاتىر ما دەپ قورقامىن. سەبەبى «قايدا بارساڭ ءبىرىنىڭ اياعىنان ءبىرى شالعان قازاق»، اتا جاۋلارىنداي وشتەسكەن «ءمالىم توپ» قازاقتاردىڭ «سورىن قايناتىپ، سورپاسىن ءىشىپ جاتىر». انە ول «ءمالىم توپ» – ماڭگۇرتتەر.  اتاپ ايتقاندا «سيونيستىك رەجيمنىڭ» قامىتىن كيىپ، قۇر اتاق پەن اقشاعا، ارام ناپسىگە بولا «ءوز قاعىنان ءوزى جەرىگەن»، وپاسىزدىق پەن نامىسسىزدىقتى ەرلىك دەپ سانايتىن «ۇلتىنىڭ ۋىزى تويماعان» سورلىلار.

ەڭ سوراقىسى قازاق بيلىگىنىڭ ماسوندىق بەلگىسىن استاناعا ورناتىپ، ماسوندارعا بىردەن قۇلدانۋعا وتە باستاۋى جان شوشىرلىق تراگەديا بولۋى ىقتيمال. جامان ايتپاي جاقسى جوق. ءوز بيلىگىمىزدى ءوزىمىز الماي «اقىر زاماندى» ءوز قولىمىزبەن جاساپ الۋىمىز مۇمكىن.

ەندى «ەلىم-اي» اۋەنىمەن مىنا شەردى ايتاتىندار دا شىقتى.

«تاربيەسى جوق، ءبىلىم بار

ماڭگۇرتتەنگەن ءىنىڭ بار،

مينيستر باسقان تابانعا

باعىن بايلاعان ءتىلىڭ بار.

سالت-سانامەن ءىسى جوق

نامىسى ولگەن ۇلىڭ بار.

شەشەسى ۇيات دەمەيتىن

ار-ۇجدان كەتكەن قىزىڭ بار.

جالاڭاش جالداپ بيلەتكەن

ماعناسىز شۋىڭ بار،

نان تاۋىپ جەۋگە كۇنى جوق

قاڭعان قالىڭ قۇلىڭ بار،

اۋىلدا جەر جوق، جۇمىس جوق

قالادا قايدان كۇيىڭ بار،

تاپقاندى قاعىپ الاتىن

جالداعان پاتەر ءۇيىڭ بار.

اتا-اناسى تاستاعان

بەيكۋنا وسكەن قۇلىن بار.

توناپ اپ شەتكە قاشاتىن،

كۇيەۋ بالاڭ مەن كۇڭىڭ بار

ارۋاقتى قورلاپ، اتىسقان

ۋاححابيس دەگەن ءدىنىڭ بار.

جەر مەنەن ەلىن ساتاتىن

پاراقور باستىق، ءبيىڭ بار.

ءدۇبارا، داڭعوي  توپتاسقان

پارلامەنت دەگەن جيىن بار.

جاعىمپازداردى جيناعان

ماسونعا ءبارىن سىيلاعان

قازاققا تۇگىن قيماعان

ماقتانشاق باستىق زۇلىم بار!

اۋ، قازاق سەندە نە كۇن بار؟»