قازاقشالاپ ايتقاندا دەپرەسسيادامىن. ەسى دۇرىس ەل-جۇرت ءسوزدىڭ باسىن ءبىسمىللادان باستاسا، مەن دەپرەسسياعا تۇسە وتىرىپ، ىشكى قىنجىلىمدى وقىرمانمەن ءبولىسۋدى ءجون دەپ تاپتىم. جاقىندا ۇزىنقۇلاقتان ءبىر اقپارات ەستىدىم. قوڭىراۋ شالدىم، تەكسەردىم. ءاي، اللا، راس بولىپ شىقتى. اۋزىما ەرىكسىز اللانى تۇسىرگەن رۋسلان جايلى اڭگىمەمدى ارىدەن باستاۋعا، انىعىن ايتقاندا، قازاق قوعامىنان تۇڭىلە تۇرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.

اقىلدى ادامداردىڭ ايتۋىنشا اعزاداعى ءبىر سۇيىقتىق كوڭىل-كۇي ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى. ول بولىنبەسە ادام دەپرەسسيامەن دوستاسادى. اندا-مىندا قۇجاتتار جيناپ جۇرگەنىمدە (نە ءۇشىن، قايدا ەكەنىن ايتپايمىن، سۇراماڭىزدار) سەروتونينىم (جوعارىدا جازعان سۇيىقتىقتىڭ اتاۋى-اۆت.) تاۋسىلىپ قالدى. «اندا بار!» (قايدا ەكەنىن ايتپايدى، قۇر قول سىلتەۋ)، « جوق، كىرمە، بىزدە جينالىس» (كوپ جينالسا، جۇمىس ونىمدىرەك بولادى دەپ كىم ايتتى؟!)، «كۆارس 30 مينۋت» (شىن مانىندە شاي ىشەدى)، «2 كۇندە دايىن بولادى» (5 كۇن ءوتتى)، «ەسىكتى توقىلداتپاي نەگە كىرەسىز؟» (ويباي، كەشىرىڭىزشى)، «ءيا، نە بولدى؟» (الدىمەن امانداسساق بولادى ما؟)، «ءبىز كومەكتەسە المايمىز، قۇزىرىمىزعا جاتپايدى» (ەندەشە كىم؟ كىمنىڭ قۇزىرىندا؟)، «كۇتە تۇرىڭىز» (ماقۇل، وسەك ايتىپ الىڭدار)، «موجنو نا رۋسسكوم؟» (ا موجنو قازاقشا؟ نازاربايەۆ ايتتى عوي قازاقشاعا قازاقشا جاۋاپ بەرىڭدەر دەپ ..الدە كەرىسىنشە ايتتى ما؟)، «كوپ سۇراق قوياسىز!» (مەن سوندايمىن، اۋرۋىم سونداي)، «انىقتاما قايدا؟» (سىزدەر بەرمەيسىزدەر مە؟)، «نەگە ءبارىن الدىن-الا سۇراپ المايسىز؟» (سۇراق قويما دەدى عوي..)، «جۋرناليست ەمەسسىز بە؟، باسە، جىنعا تيەسىز» (باس يزەيمىن).

قايدا بارساڭ دا قورقىتتىڭ كورى. قايدا بارسا دا مەن سياقتى قازاقتى وركوكىرەكتىك پەن وزىمشىلدىك قۇشاق قارسى الادى. حالىققا قىزمەت ەتۋى كەرەك مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر نەگە حالىقتى جەك كورەدى، نەگە كيىمگە قاراپ قارسى الىپ، قالتانى قاعىپ، شىعارىپ سالادى، نەگە قازاق ءۇشىن قامىقپايدى، قۋانبايدى؟

چەحيانىڭ ساياسي ومىرىندە ەلەۋلى ءرول وينايتىن قازاق قىزى قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەرگە قايران قالامىن، بىزدە دەپۋتات 1 ليتر سۇيىق مايدىڭ باعاسىن دۇرىس ايتپاسا، حالىقتىڭ جاعدايىن بىلمەيدى دەگەن سەبەپپەن قىزمەتىنەن بوساتىلادى، قۇرمەتتەن ايىرىلادى دەگەنى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى.

اۋزىڭا ماي، شپەكبايەۆ دەيدى قازەكەم

گۋگلعا مەملەكەتتىك قىزمەتكەر دەپ تەرىپ كوردىم. وقىعانىم كريمينال، شىم-شىتىرىق. «بيىلعى 3 ايدا 373 مەملەكەتتىك قىزمەتكەر جەمقورلىقپەن ۇستالعان»، «مەملەكەتتىك قىزمەتكەر الاياقتىق جاساعان» دەگەن اقپاراتتان كوز سۇرىنەدى.  «ۇردى-سوقتى، ادامدى باسىپ كەتتى، قىزمەتىن اسىرا پايدالاندى» دەگەن دە تولىپ تۇر. مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ساناتىنا اكىمياتتا وتىراتىن قىز-جىگىتتەر دە جاتقىزىلعانىمەن  اڭگىمە ولار جايىندا ەمەس ەكەندىگى تۇسىنىكتى شىعار. حالىق بىلعارى كرەسلودا وتىرعان كەز كەلگەن باستىقتان يمەنەدى. قوعامدا باستىقتان قورقۋ دەگەن اۋرۋ ءورشىپ تۇرعانى ءمالىم. ول اۋرۋ  اسقىنىپ، «حرونيچەسكيي» ياكي سوزىلمالى تۇرگە  اينالىپ كەتكەنى قاشان. ەندى ودان قۇلان تازا جازىلۋ ەكىتالاي بولعانىمەن ەمدەلمەسكە تاعى بولمايدى. 

ءساۋىر ايىندا مەملەكەتتىك قىزمەت بەدەلىن تۇسىرەتىن ارەكەتتەر ساناتىنا ادەپ بۇزۋشىلىقتىڭ جەكە قۇرامىن ەنگىزەمىز دەگەن ەدى ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى  جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اليك شپەكبايەۆ. بىلايشا ايتقاندا، شپەكبايەۆ سوزىندە تۇرسا، حالىقپەن دورەكى سويلەسكەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەر جازالانباق. 3 جىل بويى جوعارى تۇرعان لاۋازىمعا جوعارىلاۋ قۇقىعىنان ايىرىلۋى نەمەسە لاۋازىمى تومەندەتىلۋى مۇمكىن. ال، ادەپ نورماسىن ورەسكەل بۇزسا، جۇمىسىنان شىعارىلۋى عاجاپ ەمەس. بۇل لاتىن الىپبيىنەن كەيىن ەستىگەن مەن ءۇشىن ەڭ جاعىمدى جاڭالىق بولدى.

كىمگە سەنەمىز؟ سەمبينوۆكە مە، رۋسلانعا ما؟

شقو تۇرعىنى رۋسلان سماعۇلوۆ جايىندا كەزدەيسوق ەستىپ قالدىم. قادالعان جەردەن قان الاتىن قانىشەر اتانىپ جۋرناليستىك زەرتتەۋگە كىرىسىپ كەتتىم.  ۇيالى نومىرگە حابارلاسىپ، ءوزىمدى تانىستىردىم. مەنىڭ دە اۋزىم كۇيگەن، ءبىراق ءسىز سياقتى سوت زالىنان ءبىراق شىقپادىم، قاي شەندىمەن نەنى بولىسە المادىڭىزدار دەپ سۇراقتى توتەسىنەن قويدىم. مىنەزى اشىق ءجۋرناليستتىڭ نيەتى قارا ەمەس، ويلاعانى، ىزدەگەنى ادىلدىك ەكەنىن رۋسلان ءتۇسىندى (قۇدايعا شۇكىر-اۆتور). رۋسلان دەپ وتىرعانىم زاڭ كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتى ەكەن. جۇمىس شارۋاسى بويىنشا  شقو اكىمياتىنا قابىلداۋعا كىرىپتى. رۋسلانعا كەرەك ءجۇسىپوۆا ءىس-ساپاردا بولعاندىقتان ونى ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى سەمبينوۆكە جىبەرىپتى. كابينەتىندە جاپادان جالعىز وتىرعان شەندىدەن رۋسلان زاڭ بويىنشا، قالىپتاسقان ەرەجە بويىنشا قابىلداۋعا كەلگەن ادامنىڭ ايتقاندارىن جازىپ الاتىن، پروتوكول تولتىراتىن مامانداردىڭ وتىرۋىن تالاپ ەتكەن. مۇنىسى سەمبينوۆ مىرزاعا ۇناماپتى. قيسىندى سىندى باسقا سەكىرۋ، قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتۋ دەپ تۇسىنگەن ول جاس جىگىتكە ءوز ورنىن بىلۋگە اقىل-كەڭەس ايتادى. زاڭدى شەمىشكەشە شاعاتىن رۋسلان اۋزىن جاپپاق بولعان باستىققا مىندەتى مەن جۇمىسىن ەسكە سالادى. ىزاعا بۋلىققان ءىسب باسشىسى قولىنا ءپۋلتتى الىپ، ستۋدەنتكە لاقتىرىپ جىبەرەدى. ابىروي بولعاندا، جىگىت ەڭكەيىپ، پۋلتەن امان قالعان. رۋسلان مەن شەنەۋنىكتىڭ اڭگىمەسى توبەلەسپەن اياقتالادى. مۇنىڭ بارىنە بەينەباقىلاۋ كامەرالارى كۋا بولىپ شىقتى. ەرنىنەن قان اققان سماعۇلوۆ اڭقاۋلىققا سالىنباي، بىردەن جەدەل جاردەم مەن پوليسيانى وقيعا ورنىنا شاقىرادى. 10 مينۋتتىق جەرگە تاسباقاشالاپ ءبىر ساعاتتا ارەڭ جەتكەن (رۋسلاننىڭ ايتۋى بويىنشا-اۆتور) جەدەل جاردەمدى العان جاراقاتتارى بويىنشا سوت-مەديسينالىق ساراپتاما جاساۋدى تالاپ ەتەدى. بىلىممەن قارۋلانعان رۋسلان ساراپتاما ناتيجەسى مەن كامەراعا جازىلىپ قالعان ۆيدەونى دالەل رەتىندە پايدالانا وتىرىپ سوتقا شاعىم تۇسىرەدى. اقىر اياعىندا جازادان قۇتىلماسىن سەزگەن (بولجام-اۆتور) سەمبينوۆ كىناسىن تولىققاندى مويىنداپ، جالىنىپ-جالبارىنىپ (فانتازيا-اۆتور) كەشىرىم سۇراپتى. ءبىزدىڭ جىگىت شەنەۋنىكتىڭ مانسابىنا بالتا شاپقىسى كەلمەي، اياپ، بالا-شاعاسىن اياپ، قازاقىلىق تانىتادى.  ءسويتىپ ءىستى كەلەسى سوت پروسەسىنە جەتكىزبەي، ايىبىن بەتىنە قايتا-قايتا باسپاي، كەشىرىمىن قابىلداپ، ادامگەرشىلىگىن كورسەتتى. الاتاۋدىڭ باۋرايىندا وتىرعان مەن عانا ءۇنسىز قالۋدى ءجون سانامادىم. مەن دە قورقىپ سەمبينوۆپەن بايلانىسقا تۇسپەدىم. ونداعى قورقىنىش ماقالانىڭ شىعۋىنا بوگەت جاسالادى دەگەن وي.  سوسىن مۇنىڭ دۇرىس ەمەستىگى ەسىمە ءتۇسىپ، ويىمنان اينىدىم. ءتۇپتىڭ تۇبىنلە بايسىڭ، كەدەيسىڭ، ءتىلشىسىڭ، قويشىسىڭ دەمەي قارا قىلدى قاق جاراتىن ءبىزدىڭ ادىلەتتى سوتتىڭ الدىندا تىك تۇرىپ جاۋاپ بەرەتىنىمدى بىلەمىن (جاقىندا عانا سوتقا قاتىسقانمىن، اسەردەن ءالى شىعا الماي ءجۇرمىن-اۆت).  سەمبينوۆپەن بايلانىسقا ءتۇستىم. ۇيالىعا ەمەس، ءجۇمىس تەلەفونىنا زۆونداڭىز دەگەن ەرجان التايۇلىمەن ارادا ءتورت ساعات وتكەننەن كەيىن عانا تىلدەسۋ باقىتى بۇيىردى (حاتشىسىنا راقمەت!-اۆت.). ۇيالىسىنا جىبەرىلگەن حابارلامانى وقىپ ۇلگەرگەن ول اڭگىمە اۋانىن سەزىپ تۇردى. "تانىسقانىما قۋانىشتىمىن" دەپ جارقىن داۋىسپەن ايتقاندا ەت جۇرەگىم ەزىلىپ كەتتى (قايتەيىك، نازىكتىگىمىز-وسالدىعىمىز).

-اعا، شقو اكىمياتىندا ءبىر وقيعا ورىن الىپتى.. قابىلداۋعا كەلگەن ازاماتپەن ءسىزدىڭ اڭگىمەڭىز جاراسپاي، اقىر اياعى توبەلەسىپ تىنىپسىزدار. ءسىز ءتىپتى پۋلت لاقتىرىپسىز. بۇل راس پا؟ ول سوتقا شاعىمدانعان ەكەن.

-جوق. ول نەگىزى ءوزى ءبىرتۇرلى جىگىت. اكىمياتقا ءجيى باس سۇعادى. ءبىز وعان كومەكتەسۋگە تىرىستىق.

ء-بىرتۇرلى دەيسىز بە؟  قانداي ماعىنادا؟ پسيحيكالىق اۋىتقۋى بار ما؟ انىقتاماسىن كورگەنسىز بە؟

-انىقتاماسى جوق. ايتتىم عوي ءبىز وعان كومەكتەسۋگە تىرىسىپ ءجۇرمىز.

-دەمەك ءسىز وعان قول كوتەرگەن جوقسىز؟

-البەتتە، جوق. ونداي ادام بولاتىن بولسام، ىشكى ساياسات باسقارماسىن باسقاراتىن با ەدىم؟! ول جىگىت ءوزى كەلىپ كەشىرىم سۇرادى. شاعىمدارىن دا قايتارىپ الدى ءوز ەركىمەن.

-رۋسلان دەگەن جىگىت. ءوزى زاڭ كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتى. ال، اتا-اناسى شە، ولار كەلىپ شۋ كوتەرمەدى مە؟  (ەستۋىمشە، رۋسلان اتا-انانىڭ قامقورلىعىنسىز ەكەن. ءبىراق وزىنەن بۇل اقپاراتتى تەكسەرۋگە ىڭعايسىزداندىم. سەمبينوۆ مىرزا نە دەيدى ەكەن دەگەن وي، 2 جىلداي رۋسلاندى بىلەدى ەكەن..-اۆت.).

-جوق، كەلمەدى. جالپى مۇنىڭ ءبارىن قايدان ەستىدىڭىز؟

-وڭىرلىك تىلشىلەردەن. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ادەپ نورماسىن قانشالىقتى ساقتايتىنى تۋرالى ماقالا جازا باستاعانمىن. سوسىن وسى وقيعا جايلى ەستىدىم. ءوزىڭىز بىلەسىز عوي، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر دەگەن حالىققا قىزمەت ەتەتىن ادام. ال حالىق بولسا، مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى باستىقتان قورقادى.

ء-يا. رۋسلان كەلدى، كەشىرىم سۇرادى. سونىمەن ماسەلە شەشىلدى.

تۇتقانى قويدىم دا كىم كىمدى كەشىرگەنىن تۇسىنبەي دال بولدىم. رۋسلانعا قايتادان قوڭىراۋ شالىپ، بايان ەتۋدى ءجون كورمەدىم.

قايسىسىنا سەنەتىنىن وقىرمان ءوزى شەشەر. "نەگىزى جاقسى ادام دەسەدى، سول كۇنى كوڭىل حوشى بولماعان شىعار، باستىعىنان ۇرىس ەستىگەن شىعار" دەگەن رۋسلانعا دا ماسەلە سەمبينوۆتە ەمەس، ماسەلە قوعامداعى سەمبينوۆشىلار جايىندا ەكەندىگىن ايتقانمىن. سۋ ءىشىپ وتىرعان قۇدىعىنا تۇكىرەتىن شەنەۋنىكتەردى رۋسلاندار (بۇل جەردە قازاق دەگەن ماعىنادا-اۆت.)تالاي رەت كەشىرگەن، تاعى كەشىرەر. دەگەنمەن مۇنداي جاعدايلار جابۋلى قازان كۇيىندە قالماۋى شارت.

استىڭا تاي، شپەكبايەۆ!

كومەك سۇراپ، باعىت-باعدار سۇراپ كەلگەن ادامعا قيت ەتسە پۋلت لاقتىراتىن شەندىلەر بىزگە قانشالىقتى قاجەت؟ بيلىكتە جۇرگەن باسشىلار حالىقتى مەنسىنبەۋلەرىن، كوزگە ىلمەۋلەرىن قاشان قويادى؟ ولاردى سايلاپ وتىرعان مىنا ءبىز بە؟ سەنىمدىسىز بە؟ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ادەپ نورماسىنا بايلانىستى زاڭدىق وزگەرتۋلەر قاشان كۇشىنە ەنبەك؟ قاشانعى كوز جۇما قارايمىز؟ قاشانعى كەشىرەمىز؟ ەندى ءبىر جەرگە قابىلداۋعا بارساڭىز، ۇيالىڭىزداعى ديكتوفوندى الدىن-الا قوسىپ قويىڭىز. ساقتانعاندى ساقتايدى دەيدى عوي. شپەكبايەۆتىڭ ءوزى داريعا نازاربايەۆاعا «ديكتوفون بار، كامەرا بار، جازىپ السىن، زاڭ بۇزۋشىلىق بولعانىن دالەلدەسىن، وعان تىيىم سالىنباعان» دەپ اعىنان جارىلعانى ءالى ەستە. جالپى، سول كۇنى اليك مىرزا كوپ نارسەنى ايتتى... ىسكە ءسات دەيىك!

كوشىرىپ باسۋ ءۇشىن رەداكسيا رۇقساتىن الۋ قاجەت!

قامشىگەر: جازيرا بايدالى