ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باعدارلامالىق ماڭىزى بار «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى دەر كەزىندە جاريالانىپ، جۇرتشىلىقتىڭ كوكەيىندەگى ويدى قوزعادى، دەپ جازادى ەگەمەن قازاقستان گازەتى.
ماقالاداعى ايتىلعان ماسەلەلەر وڭىرلەرگە جەتىپ، ءتۇسىندىرىلۋىن ماقسات ەتكەن ۇلت زيالىلارىنىڭ «دەسانتى» قۇرامىندا كەلگەن بەلگىلى قالامگەرلەر، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلەرى، بەيىمبەت مايلين اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى سەرىك اسىلبەك ۇلى مەن «الاش» حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اسقار التاي قوستانايلىق جۇرتشىلىق وكىلدەرىمەن كەزدەستى.
كەزدەسۋدى جۇرگىزگەن اقىن اقىلبەك شاياحمەت باسقوسۋ ماقساتىن ايتا كەلە، جۇرتشىلىقتى جازۋشىلار شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرىپ ءوتتى. كەزدەسۋدە جازۋشىلار بىردەن ماقالادا ايتىلعان ماسەلەلەرگە كوشتى.
ەلباسى ماقالاسىندا حالقىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋ ماسەلەسىن بەكەر كوتەرگەن جوق، ونى عالامدىق وزگەرىستەرمەن بايلانىستى ساباقتادى. جاھاندانۋ مەن قاتىگەز باسەكەدە قاي ۇلتتىڭ بولسىن جىلقىنىڭ جالىنان ۇستاعانداي قولى ىلىنەرى – ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى، ءداستۇرى، سالتى، ونەرى، قىسقاسى، ۇلتتىق كودى بولماق. الدىمەن قازاق ءوز ورنىن بەلگىلەۋى ءتيىس ەكەنىن جازۋشى سەرىك اسىلبەك ۇلى مالىمەتتەرمەن ايشىقتاي ءتۇستى.
– جەر جۇزىندە 6 مىڭداي ەتنوس، ۇلت بار، 193 مەملەكەت بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا مۇشە، سول مەملەكەتتەردىڭ اراسىندا قازاقستان بار. تاعى ءبىر مالىمەت – قازاقتار دۇنيە جۇزىندەگى الگى 6000 ۇلتتىڭ ىشىندە 43 ورىن الادى. حالقىنىڭ سانى 10 ميلليوننان اساتىن ۇلتتار ماكرو، 100 ميلليوننان اساتىن حالىقتار مەگا ۇلتتار بولىپ سانالادى. ءبىز ماكرو ۇلتقا جاتامىز. الەمدە جەر كولەمى جونىنەن 9-ورىن الاتىنىمىز تاعى بار. قازاق حالقىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى ونىڭ سانىنا دا بايلانىستى. ويتكەنى، الەمدىك باسەكەگە سانى كوپ حالىقتار توتەپ بەرەدى، سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا سانى كەمىندە 30 ميلليونعا جەتەتىن ايماقتىق ءىرى ۇلتقا اينالۋ ارمان-ماقساتىمىز بولۋى شارت. حح عاسىردىڭ باسىندا الەمدە 12 مىڭ ۇلت بولعان ەكەن، ءقازىر سونىڭ تەڭ جارتىسى جوق، وزگە ءىرى ۇلتتارعا جۇتىلىپ كەتكەن. ويتكەنى، ولار دىلىنەن، تىلىنەن، ءداستۇر، مادەنيەتىنەن ايىرىلىپ قالدى، ۇلت رەتىندە جوعالدى، –دەدى سەرىك اسىلبەك ۇلى.
ارىپتەسىنىڭ ويىن ساباقتاي تۇسكەن اسقار التاي قازاق حالقى ۋاقىتتىڭ جاھاندىق وزگەرىستەرىنە قالاي دايىن بولۋى كەرەكتىگىن تىلگە تيەك ەتتى.
– ءبىز حالقىمىزدىڭ تاريحىنان ەشقاشان ۇيالمايمىز. قازاق – ەجەلدەن كەلە جاتقان حالىق، ونىڭ ازايۋىنا وتكەن عاسىرلاردا بەلگىلى سەبەپتەر بولدى. ال ءححى عاسىردا ول قانداي كۇيگە تۇسەدى؟ ەلباسى ماقالاسى حالقىمىز ۇلت رەتىندە جۇتىلماۋى ءۇشىن اداسپاس باعدار بەرەدى. تاۋەلسىزدىك العان 25 جىلدا ءبىز مەملەكەت رەتىندە ەكونوميكالىق جاعىنان نىعايۋعا كوبىرەك كوڭىل بولدىك. ەندى رۋحاني جاڭعىرۋ كەزەڭى كەلدى، ۋاقىت سونى تالاپ ەتىپ وتىر. قازاقستانداعى مەملەكەت قۇراۋشى حالىق – قازاق حالقى. سوندىقتان قازاق حالقى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا دا، جەتىستىگىنە دە جاۋاپتى بولىپ تابىلادى. بىزبەن بىرگە كەڭ دالامىزدى جۇزدەن اسا ەتنوس مەكەندەپ، قازاقستاندى ءوزىنىڭ وتانىنا بالاپ وتىر، ولار ءۇشىن دە جاۋاپكەرشىلىكتى ءبىز، قازاقتار الۋىمىز كەرەك. ەتنوستاردىڭ كەمشىلىگىنە كەشىرىممەن قاراپ، جەتىستىگىن ايتۋ پارىز، – دەدى اسقار قۇمار ۇلى.
جازۋشى سەرىك اسىلبەك ۇلى «جاھاندىق باسەكەگە حالقىنىڭ سانى كوپ ۇلتتار توتەپ بەرەدى» دەگەن پىكىرىن زالدان قويىلعان «باسەكەگە حالقىمىز ساپا جاعىنان دايىن با؟ ول ءۇشىن نە ىستەلۋى ءتيىس؟» دەگەن سۇراقتان كەيىن ودان ءارى جالعادى.
– سان ساپاعا اينالۋى ءتيىس. مەن وسى جونىندە الاش قايراتكەرلەرى ايتىپ كەتكەن جاپون حالقىنىڭ مىسالىن كەلتىرگىم كەلەدى. ءبىر كەزدە ارتتا قالىڭقىراپ كەلگەن جاپون حالقى قاي جاعىنان الساڭ دا بۇگىن دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ الدىڭعى قاتارداعى حالىق، مەملەكەت. وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنان اۋا ولار ەلەكترونيكا، ماشينا جاساۋ، تاعى باسقا سالالاردان دۇنيە جۇزىندە كوشباستاۋشى مەملەكەتتىڭ بىرىنە اينالدى. جاپون كەرەمەتى نەدە ەدى؟ ولار ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتىلىن، ءدىلىن، ءدىنىن، مادەنيەتى مەن ونەرىن ساقتاي وتىرىپ، باتىستىڭ تەحنولوگياسىن الدى، دامىتتى، – دەدى سەرىك اسىلبەك ۇلى.
كەزدەسۋدە بۇگىنگى جاس بۋىندى تاربيەلەۋدە بالالار ادەبيەتىنىڭ ىقپالى، ونىڭ دامۋى ماسەلەسى كوتەرىلدى. جازۋشى سەرىك اسىلبەك ۇلى دا بالالار ادەبيەتىنە قالام تارتادى، بىرنەشە بايقاۋدىڭ لاۋرەاتى دا اتاندى. الايدا، جازۋشى بالالار ادەبيەتىنىڭ دامۋىنا ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ وتىرعان جۇمىستاردىڭ جەتكىلىكسىز ەكەنىن ايتتى. ونى اقىن اقىلبەك شاياحمەت تە قولدادى.
– كاسىپكەر باۋىرجان وسپانوۆ قۇرىلتايشى بولعان «التىن قالام» بايقاۋى بالالار ادەبيەتىنىڭ سەرپىلۋىنە ىقپال ەتكەن ەدى. وعان تەك قازاق تىلىندە عانا ەمەس، ورىس، باسقا دا تىلدەردە بالالار تاقىرىبىنا جازاتىن جازۋشىلار قاتىساتىن. وتكەن جىلى مەن دە وسى بايقاۋدا ەكىنشى ورىنعا يە بولدىم. ءبىراق بۇل بايقاۋ بيىل جاريالانعان جوق. ال جالپى قازاق ادەبيەتى، قازاق فولكلورى وتە باي. وكىنىشكە قاراي، قازاق بالالار ادەبيەتى، باسقا شىعارمالار دا ورىس تىلىنە از اۋدارىلادى، بۇل جونىنەن مەملەكەتتىك قولداۋدى سەزىنە قويمايمىز. ال ءقازىر بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردى شىعاراتىن باسپالار كىتاپتى تارتىمدى ەتىپ، سۋرەتىمەن شىعارمايدى. قوستاناي قالاسىنىڭ ورتالىعىنداعى «اتامۇرا» كىتاپ دۇكەنىنە كىرسەڭىز، ورىس تىلىندەگى بالالار كىتاپتارى تولىپ تۇرادى، ال قازاق تىلىندە سول دارەجەدەگى جاقسى كىتاپتاردى تاپپايسىز، – دەدى اقىلبەك قوجا ۇلى.
كەزدەسۋدە جازۋشىلار لاتىن قارپىنە كوشۋ، ونوماستيكا، كوشى-قون، شەت ەلدەگى قازاقتارعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ، ولاردىڭ جاستارىن اتامەكەنگە تارتۋ، دۇنيە جۇزىندەگى قازاقتاردىڭ بىرلىگىن، رۋحاني ساپاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى سۇراقتارعا دا جاۋاپ بەردى.
– قازاقتىڭ بىرلىگى دەگەندە سىرتتاعى قانداستارىمىزدىڭ اتامەكەنگە ورالۋى، ولاردى ورنالاستىرۋ ماسەلەلەرى ايرىقشا زەرتتەۋدى، زەردەلەۋدى قاجەت ەتەدى. جاسىراتىنى جوق، وسى 25 جىل ىشىندە قانداستاردىڭ ەلگە كەلۋىن ۇيىمداستىرۋدا دورەكى قاتەلىكتەر كەتكەنى ايقىن. كوشى-قون تۋرالى زاڭنامانى قايتا قارايتىن كەز كەلدى. «ورالمان» ءسوزىنىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس، سىرتتاعى قازاقتاردى «قانداستار» دەپ ايتۋىمىز قاجەت. بۇل ورايدا، گەرمانيا سياقتى اسا دامىعان ەلدىڭ تاجىريبەسىن ۇيرەنەتىن كەز كەلدى، – دەگەن اسقار التايدىڭ پىكىرىن كەزدەسۋگە كەلگەندەر اسا ىقىلاسپەن قولدادى.
ءبىر ايتا كەتەرلىگى، جازۋشىلارمەن كەزدەسۋ ءۇشىن دوستىق ۇيىنە وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى دە كوپ جينالدى. كەزدەسۋ نەگىزىنەن مەملەكەتتىك تىلدە وتكەنىمەن، ورىس تىلىندە دە جاۋاپتار ايتىلدى. رۋحاني جاڭعىرۋ تۋرالى ەلباسى ماقالاسىنداعى ماسەلەلەر بارلىق قازاقستاندىقتاردى تولعانتقانى ءمالىم. كەزدەسۋ قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەتىن، ىنتىماعىن ارتتىراتىن قازاق ءتىلى بولۋى كەرەك دەگەن ەلباسى ءسوزى ءومىر شىندىعىنا اينالاتىنىن مەڭزەگەندەي بولدى.
پىكىر قالدىرۋ