وكىلەتتىلىك مەرزىمى ىشىندە ءبىرقاتار ماسەلەلەردى تالقىلاۋ جوسپاردا بار دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى egemen.kz-كە سىلتەمە جاساپ. بۇل – ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانداعى جاعدايعا، يادرولىق قارۋدىڭ زيانىنا حالىقارالىق قوعامداستىق نازارىن اۋدارۋعا بەرىلگەن ەرەكشە مۇمكىندىك.

ءتوراعالىق قىزمەتىنىڭ ال­عاش­قى كۇنى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قاڭتار ايىنداعى قىزمەتىنىڭ باع­دارلاماسى ۇسىنىلدى. جيىن­دا جۇمىس جوسپارىنىڭ باستى تارماقتارى تالقىلاندى. ءىس-شا­راعا قاتىسقان ديپلوماتتار قازاقستان باعدارلاماسىنىڭ ساپالى دايىندالعانىنا نازار اۋداردى. رەسەيدىڭ تۇراقتى وكىلى ۆاسيليي نەبەنزيا تاريحي فاكتور مەن ءداستۇرلى قازاق­ستاندىق-رەسەيلىك ءوزارا تىعىز قا­تىناستاردى ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستاندىق دەلەگاسيانىڭ كەڭەس ءتوراعاسى رەتىندەگى جۇ­مىسى ءساتتى وتەتىنىنە سەنىم ءبىل­ءدىردى. ۆ.نەبەنزيا 18 قاڭتاردا قا­زاق­ستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتە­ءتىن «جاپپاي قىرىپ-جويۋ قا­رۋىن تاراتپاۋ: سەنىم شارالارى» تاقىرىبىنداعى جوعارى دەڭ­گەيلى بريفينگكە رەسەي سىرت­قى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆ­روۆ قاتىساتىنىن حابارلادى. اقش-تىڭ تۇراقتى وكىلى نيككي حەيلي مەن كەڭەسكە مۇشە باسقا ەلدەردىڭ ەلشىلەرى ەلىمىز ازىرلەگەن باعدارلامانىڭ مازمۇندىلىعىن اتاپ ءوتتى.

 ودان كەيىن قاڭتارداعى باعدارلاما رەسمي تۇردە قك مۇشەلەرىنىڭ وتىرىسىندا بەكىتىلدى. ەلىمىزدىڭ بۇۇ-داعى تۇراقتى وكىلى قايرات وماروۆ ءتوراعالىق مەرزىمىنىڭ باس­تالۋىنا وراي ارنايى بريفينگ وتكىزىپ، قازاقستاننىڭ باستامالارى مەن جۇمىس جوسپارىن تانىستىردى. كىرىسپە ءسوزىن كەڭەسكە جاڭا تاعايىندالعان ەلدەردى قۇتتىقتاۋدان باستاعان ق.وماروۆ قازاقستاننىڭ ءۇش ماسەلەگە با­سا نازار اۋداراتىنىن اتاپ ءوتتى. ەلىمىز ۇستانعان العاشقى باسىمدىق – قىرىپ-جويۋ قارۋ­لارىن تاراتپاۋ. كەزدەسۋگە قاتىسقان بۇۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ دەلەگاسيا­لارى قازاقستاندى قك ءتوراعاسى قىزمەتىنە كىرىسۋىمەن قۇتتىقتاپ، ەلىمىز ۇسىنعان باعدارلامانىڭ وزەكتىلىگىن ءسوز ەتتى. ق.وماروۆ مۇشە ەلدەردىڭ كوپتەگەن سۇراق­تارىنا ناقتى جاۋاپ بەردى.

قاڭتارداعى ەڭ اۋقىمدى ءىس-شارا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتە­ءتىن جيىن بولماق. نيۋ-يوركتە ەل­باسىنىڭ توراعالىعىمەن «جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋدى تارات­پاۋ: سەنىم شارالارى» تاقى­رى­بىندا جوعارى دەڭگەيدەگى پىكىرتالاس ۇيىمداستىرىلادى. بري­فينگتە مەملەكەت باسشىسى ءسوز سويلەيدى. ق.وماروۆتىڭ ايتۋىن­شا، ءىس-شاراعا ءبىرقاتار ەلدىڭ باس­شىلارى، مينيسترلەرى جانە حا­لىقارالىق ۇيىم ءتوراعالارى قاتىسادى دەپ جوسپارلانعان. 

«پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازار­بايەۆ­تىڭ الداعى جيىنعا قاتىسۋى ونىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتىپ، ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە دەگەن قۇرمەتىن بىلدىرەدى. تاقىرىپ­تىق بريفينگتە جاپپاي قى­رىپ-جويۋ قارۋلارىن تاراتپاۋ جونىندەگى ماڭىزدى ماسەلە­لەرگە نازار اۋدارىلىپ، سەنىم شارالارىنىڭ ورناۋىنا كوڭىل بولىنەدى. بۇل جايتتى قوزعاۋعا نەلىكتەن شەشىم قابىلدادىق؟ قازىرگى تاڭدا ساياسي كوشباسشىلار مەن ەلدەر اراسىندا سەنىمدى قارىم-قاتىناس قۇرۋعا ءمان بەرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. ونسىز تۇيتكىلدەردى شەشۋ مۇمكىن ەمەس»، دەدى ق.وماروۆ.

قازاقستان جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىن سىناۋ سالدارىنان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن مەملەكەت رەتىندە اتوم بومباسىن قولدانۋعا تۇبەگەيلى قارسى. ەلباسى ن.نازاربايەۆ «الەم. XXI عاسىر» مانيفەسىندە بۇۇ-نىڭ 100 جىلدىق مەرەي­تويى­نا وراي يادرولىق قارۋدان ازات الەم قۇرۋ تۋرالى حالىق­ارالىق قوعامداستىققا ۇندەۋ تاس­تا­عانى بەلگىلى. بۇل ماسەلە ‒ ەلى­ءمىز­ءدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى جۇ­مىسىنىڭ باستى باسىمدىق­تارىنىڭ ءبىرى. وسى ورايدا سەنىم شاراسىنىڭ ماڭىزى زور. يادرولىق قارۋعا زاڭدى جانە زاڭسىز يە بولعان تاراپتار وزدەرىنە قو­يىل­عان مىندەتتەمەلەردى قاتاڭ ۇستان­سا، قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋگە، ءوزارا سەنىم ورناتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى. 

2015 جىلعى جەلتوقساندا بۇۇ باس اسسامبلەياسى يادرولىق قارۋ­دان ازات الەمگە قول جەتكىزۋ تۋرالى جالپىعا بىردەي دەكلا­را­سيا قابىلداعانى ءمالىم. سو­نىڭ جالعاسى ىسپەتتى بىلتىر ياد­رولىق قارۋعا تىيىم سالۋ شارتى ماقۇلداندى. بۇل حالىقارالىق كەلىسىمگە قول جەتكىزۋگە قازاقستان تاراپىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. ەلىمىز قۇجاتتىڭ ازىرلەنۋىنە بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ، بۇۇ دەكلاراسياسىن ءاردايىم قولداپ وتىردى. ءبىزدىڭ مەملەكەت اتالعان شارتقا ەلباسىنىڭ نيۋ-يورك قالاسىنا ساپارى كەزىندە قول قويۋعا نيەتتى. 

ءتوراعالىق كەزىندە ورتالىق ازياداعى تۇيتكىلدەرگە باسا نازار اۋدارىلادى. سىرتقى ىستەر مي­ءنيسترى ق.ءابدىراحمانوۆتىڭ توراعالىعىمەن «قاۋىپسىزدىك پەن دامۋدىڭ ءوزارا تاۋەلدىلىگىنىڭ ۇلگىسى رەتىندە اۋعانستان مەن ور­تالىق ازياداعى ايماقتىق سەرىكتەستىكتى قۇرۋ» تاقىرىبىندا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءجارىسسوزى وتپەك. شاراعا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ جانە اۋعانستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى قاتىسادى. سونداي-اق بۇۇ باس حاتشىسى انتونيو گۋتەرريش تە جيىندا ءسوز سويلەمەك. ءجارىسسوزدىڭ ناتيجەسى بويىنشا قورىتىندى قۇجات ازىرلەنەدى. اتالعان ءىس-شارا 19 قاڭتارعا جوسپارلانىپ وتىر. 

ق.وماروۆ اۋعانستانعا كوڭىل ءبولۋدىڭ باستى سەبەبى رەتىندە شيە­لەنىس ايماقتارىنا وزگەشە قىرى­نان قاراۋدى اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىن­شا، ەلدەگى جاعدايدى تۇراق­تاندى­رۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىك پەن دامۋ قا­تار ءجۇرۋى كەرەك. كيكىلجىڭ ەلدىڭ تۇ­تاس­تىعىنا ىشتەي سىزات ءتۇسى­ءرىپ قانا قويماي، كورشى مەملەكەتتەرگە دە اسەر ەتەتىنى ءسوز بولدى. سون­دىقتان تۇراقتى وكىل اۋ­­عان­ستان­داعى احۋالدى جاقسار­تۋ ءۇشىن اي­ماقتاعى ەلدەر بىرلە­سە كۇش جۇ­مىلدىرۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. 

ورتالىق ازيا مەن اۋعانستاندا بەيبىتشىلىك، ىنتىماقتاستىق جانە قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ ‒ قازاق­ستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى. ەلىمىز اتالعان جۇمىستى ءتيىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن ۇيىمنىڭ الەۋەتىن بارىنشا پايدالانۋعا تىرىسادى. مىسالى، 2017 جىلعى 17 ناۋرىزدا كەڭەس اۋعانستانعا جاردەم كورسەتۋ ميسسياسىنىڭ مانداتىن ۇزارتۋ تۋرالى قارار قابىلدادى. قازاقستاننىڭ تۇراقتى وكىلدىگى اتالعان قۇجاتقا ءبىرقاتار وزگەرتۋلەر ەنگىزگەن بولاتىن.

 سونداي-اق ورتالىق ازيا­داعى الدىن الۋ ديپلوماتياسى ءجو­نىندەگى بۇۇ وڭىرلىك ورتالىعىنىڭ جارتى جىل سايىنعى بريفينگى وتەدى. بۇۇ قك مالىمەتىنە ساي، ورتا­لىقتىڭ ارنايى وكىلى ناتاليا گەر­مان كەڭەس مۇشەلەرىنە تەرروريزم، ەكسترەميزم، اۋعانستانداعى جاع­دايدىڭ اسەرى، ەسىرتكى تاسىما­لى، شەكارالىق سۋدى باسقارۋ جانە شەكاراعا قاتىستى كيكىل­ءجىڭ­دەر سەكىلدى ءبىرقاتار ماسەلەلەر جونىندە كونسۋلتاسيا جاسايدى. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ‒ ن.گەر­ماننىڭ ورتالىقتىڭ ارنايى وكىلى رەتىندە وتكىزەتىن العاشقى جيىنى. ول 2017 جىلعى قىركۇيەكتە ءوز قىزمەتىنە كىرىسكەن بولاتىن.

قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قاڭ­تار­داعى كۇن تارتىبىندە تۇرعان ءۇشىنشى ماڭىزدى تاقىرىپ تاياۋ شىعىسقا، سونىڭ ىشىندە پا­لەس­تيناعا ارنالادى. ق.وماروۆتىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، سيرياداعى احۋال كەڭىنەن تالقىلانادى. 2017 جىلعى جەلتوقساندا قاۋىپسىزدىك كەڭەسى سيرياعا گۋمانيتارلىق كو­مەك بەرۋدى جالعاستىرۋ ءجو­نىندە قارار قابىلداعانى بەلگىلى. وسىعان سايكەس، كەڭەس مىنبەرىندە ەل­دەگى ساياسي جانە الەۋمەتتىك جاع­داي، حيميالىق قارۋ تۋرالى اي سا­يىنعى مالىمدەمە جاسالادى. تۇ­راقتى وكىل سيرياداعى شيەلەنىستى شەشۋ ماقساتىندا استانا كە­ءلىس­سوزدەرى ءوتىپ جاتقانىن ەسكە سالىپ ءوتتى.

بۇۇ تاراپى اتالعان جيىننىڭ جۇمىسىن جوعارى باعالاعان بولاتىن. بۇدان بولەك، كەيىنگى كەزدە حالىقارالىق قوعامداستىق نازارىن وزىنە قايتا اۋدارعان يزرايل-پالەستينا شيەلەنىسىنە قاتىستى توقساندىق اشىق ءجارىسسوز وتەدى.  بۇۇ قك جۇمىسىنىڭ باسىم بولىگى افريكا ەلدەرىنە جانە ونداعى جاعدايعا باعىتتالعان. سوندىقتان قازاقستان ءتوراعالىق ەتەتىن مەرزىم ىشىندە قۇرلىقتاعى ءبىرقاتار ماسەلەلەر تالقىلانادى. مىسالى، كونگوداعى قالپىنا كەلۋ باعىتىن كەڭەس مۇشەلەرى نازارىندا ۇستاماق. بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى جان-پەر لاكرۋا بىتىمگەرلىك ميس­سياسىنىڭ جۇمىسى جونىندە بايان­داما جاساپ، ارنايى كونسۋلتاسيا وتكىزەدى. سونىمەن قاتار سو­مالي، وڭتۇستىك سۋدان، مالي، لي­ۆياداعى جانە باتىس افريكا مەن ساحەلدەگى احۋالعا ارنالعان ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كونسۋلتاسيالار ۇيىمداستىرىلادى. 

ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستان افريكادا بەيبىتشىلىك پەن ءقاۋىپ­سىزدىككە قول جەتكىزۋدى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى قىزمەتىنىڭ باستى با­سىمدىقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ۇستانادى. قازىرگى تاڭدا قازاق­ستان افريكا وداعىنا بايقاۋشى مەملەكەت رەتىندە قاتىسىپ، قك-نىڭ سومالي/ەريترەيا بويىن­شا كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە قۇر­لىقتاعى تاتۋلىق پەن بەيبىت­شىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ ماق­ساتىندا حالىقارالىق ءىس-قيمىلدارعا ۇلەس قوسىپ وتىر. وتكەن جىلى قازاقستاندىق دەلەگاسيا افريكا ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەستىڭ قوسالقى ورگاندارىنىڭ، سومالي/ەريترەيا كوميتەتىنىڭ شەڭبەرىندە بەلسەندى جۇمىس اتقاردى. اتالعان تاقىرىپ بويىنشا ءبىرقاتار قارارلاردى ازىرلەۋ مەن كەلىسۋ جۇمىسىنا قاتىسىپ، بارلىق كەزدەسۋلەر مەن كونسۋلتاسيالاردا ءسوز سويلەدى.

قازاقستان تاراپى افري­كا­داعى داۋ-جانجالداردىڭ وڭ شەشىمىن تابۋى ءۇشىن بەلسەندى ارەكەت ەتىپ كەلەدى. ەلىمىز «قارا قۇرلىقتاعى» ءتۇرلى تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ ءۇشىن افريكا وداعىنىڭ باستامالارىن قولدايدى. ەلىمىز جۇمىسسىزدىق پەن ساۋاتسىزدىقتى جويۋ، ينفرا­قۇرىلىمدى دامىتۋ جوبا­لار­ىنا بەلسەنە اتسالىسىپ وتىر. قا­زاق­ستاندىق اسكەري باقىلاۋشىلار بۇۇ-نىڭ «باتىس ساحاراداعى رەفەرەندۋمدى باقىلاۋ ارقىلى بەيبىتشىلىكتى قولداۋ» جونىندەگى (MINURSO) ميسسياسىندا قىزمەت ەتەدى. 

قاڭتاردا كولۋمبياداعى بۇۇ ميسسياسىنىڭ جۇمىسى ءجو­ءنىن­دە، كيپردەگى بىتىمگەرلىك شارا­لارى توڭىرەگىندە بايانداما تىڭ­دا­لادى. بىلتىر شارتاراپتى ءدۇر سىلكىندىرگەن ميانماداعى، يەمەن­دەگى جاعداي، سولتۇستىك كورەيا­نىڭ ارەكەتى جانە ۋكراينا ماسەلە­لە­رىنە ارنالعان ءىس-شارالار وتەدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. 

جيىن سوڭىندا Al-Ara­biya، The Huffington Post، The Asso­ciated Press، Agence France Presse، CBS، FOX News، Nikkei، Mai­nichi، Fiji TV، Tokyo Shimbun، NHK ءجا­نە باسقا دا الەمنىڭ جەتەكشى بۇ­قا­رالىق اقپارات قۇرالدارى­نىڭ ءتىل­شىلەرى وزدەرىن تولعان­دىرعان ساۋالدارىن قويدى. ولار­دىڭ سۇراقتارىندا سولتۇستىك كورەياداعى، يرانداعى، پالەس­تي­ناداعى احۋال، يەرۋساليم مارتەبەسى، ميان­ما­د­اعى جاعداي، سيرياعا، يەمەن­گە گۋمانيتارلىق كومەك كورسە­تۋ، كليماتتىڭ ءوز­گەرۋى، قازاق­ستان­نىڭ «جاسىل تەح­نو­لو­گيا­لار» سالاسىنداعى باستاما­لارى جانە باسقا دا وزەكتى ماسە­لە­لەر قامتىلدى. تۇراقتى وكىل ق.وماروۆ جاھاندىق كۇن ءتارتى­ءبىن­دەگى باستى ماسەلەلەر ءجونىن­دە، ەل­با­سىنىڭ باستامالارى ايا­سىنداعى قازاقستاننىڭ ۇستا­نىمى بويىنشا ناقتى  جاۋاپ بەردى.

اباي اسانكەلدى ۇلى، «ەگەمەن قازاقستان»