وكىلەتتىلىك مەرزىمى ىشىندە ءبىرقاتار ماسەلەلەردى تالقىلاۋ جوسپاردا بار دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى egemen.kz-كە سىلتەمە جاساپ. بۇل – ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانداعى جاعدايعا، يادرولىق قارۋدىڭ زيانىنا حالىقارالىق قوعامداستىق نازارىن اۋدارۋعا بەرىلگەن ەرەكشە مۇمكىندىك.
ءتوراعالىق قىزمەتىنىڭ العاشقى كۇنى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قاڭتار ايىنداعى قىزمەتىنىڭ باعدارلاماسى ۇسىنىلدى. جيىندا جۇمىس جوسپارىنىڭ باستى تارماقتارى تالقىلاندى. ءىس-شاراعا قاتىسقان ديپلوماتتار قازاقستان باعدارلاماسىنىڭ ساپالى دايىندالعانىنا نازار اۋداردى. رەسەيدىڭ تۇراقتى وكىلى ۆاسيليي نەبەنزيا تاريحي فاكتور مەن ءداستۇرلى قازاقستاندىق-رەسەيلىك ءوزارا تىعىز قاتىناستاردى ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستاندىق دەلەگاسيانىڭ كەڭەس ءتوراعاسى رەتىندەگى جۇمىسى ءساتتى وتەتىنىنە سەنىم ءبىلءدىردى. ۆ.نەبەنزيا 18 قاڭتاردا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتەءتىن «جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىن تاراتپاۋ: سەنىم شارالارى» تاقىرىبىنداعى جوعارى دەڭگەيلى بريفينگكە رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ قاتىساتىنىن حابارلادى. اقش-تىڭ تۇراقتى وكىلى نيككي حەيلي مەن كەڭەسكە مۇشە باسقا ەلدەردىڭ ەلشىلەرى ەلىمىز ازىرلەگەن باعدارلامانىڭ مازمۇندىلىعىن اتاپ ءوتتى.
ودان كەيىن قاڭتارداعى باعدارلاما رەسمي تۇردە قك مۇشەلەرىنىڭ وتىرىسىندا بەكىتىلدى. ەلىمىزدىڭ بۇۇ-داعى تۇراقتى وكىلى قايرات وماروۆ ءتوراعالىق مەرزىمىنىڭ باستالۋىنا وراي ارنايى بريفينگ وتكىزىپ، قازاقستاننىڭ باستامالارى مەن جۇمىس جوسپارىن تانىستىردى. كىرىسپە ءسوزىن كەڭەسكە جاڭا تاعايىندالعان ەلدەردى قۇتتىقتاۋدان باستاعان ق.وماروۆ قازاقستاننىڭ ءۇش ماسەلەگە باسا نازار اۋداراتىنىن اتاپ ءوتتى. ەلىمىز ۇستانعان العاشقى باسىمدىق – قىرىپ-جويۋ قارۋلارىن تاراتپاۋ. كەزدەسۋگە قاتىسقان بۇۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ دەلەگاسيالارى قازاقستاندى قك ءتوراعاسى قىزمەتىنە كىرىسۋىمەن قۇتتىقتاپ، ەلىمىز ۇسىنعان باعدارلامانىڭ وزەكتىلىگىن ءسوز ەتتى. ق.وماروۆ مۇشە ەلدەردىڭ كوپتەگەن سۇراقتارىنا ناقتى جاۋاپ بەردى.
قاڭتارداعى ەڭ اۋقىمدى ءىس-شارا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتەءتىن جيىن بولماق. نيۋ-يوركتە ەلباسىنىڭ توراعالىعىمەن «جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋدى تاراتپاۋ: سەنىم شارالارى» تاقىرىبىندا جوعارى دەڭگەيدەگى پىكىرتالاس ۇيىمداستىرىلادى. بريفينگتە مەملەكەت باسشىسى ءسوز سويلەيدى. ق.وماروۆتىڭ ايتۋىنشا، ءىس-شاراعا ءبىرقاتار ەلدىڭ باسشىلارى، مينيسترلەرى جانە حالىقارالىق ۇيىم ءتوراعالارى قاتىسادى دەپ جوسپارلانعان.
«پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ الداعى جيىنعا قاتىسۋى ونىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتىپ، ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە دەگەن قۇرمەتىن بىلدىرەدى. تاقىرىپتىق بريفينگتە جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارىن تاراتپاۋ جونىندەگى ماڭىزدى ماسەلەلەرگە نازار اۋدارىلىپ، سەنىم شارالارىنىڭ ورناۋىنا كوڭىل بولىنەدى. بۇل جايتتى قوزعاۋعا نەلىكتەن شەشىم قابىلدادىق؟ قازىرگى تاڭدا ساياسي كوشباسشىلار مەن ەلدەر اراسىندا سەنىمدى قارىم-قاتىناس قۇرۋعا ءمان بەرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. ونسىز تۇيتكىلدەردى شەشۋ مۇمكىن ەمەس»، دەدى ق.وماروۆ.
قازاقستان جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىن سىناۋ سالدارىنان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن مەملەكەت رەتىندە اتوم بومباسىن قولدانۋعا تۇبەگەيلى قارسى. ەلباسى ن.نازاربايەۆ «الەم. XXI عاسىر» مانيفەسىندە بۇۇ-نىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي يادرولىق قارۋدان ازات الەم قۇرۋ تۋرالى حالىقارالىق قوعامداستىققا ۇندەۋ تاستاعانى بەلگىلى. بۇل ماسەلە ‒ ەلىءمىزءدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى جۇمىسىنىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى. وسى ورايدا سەنىم شاراسىنىڭ ماڭىزى زور. يادرولىق قارۋعا زاڭدى جانە زاڭسىز يە بولعان تاراپتار وزدەرىنە قويىلعان مىندەتتەمەلەردى قاتاڭ ۇستانسا، قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋگە، ءوزارا سەنىم ورناتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى.
2015 جىلعى جەلتوقساندا بۇۇ باس اسسامبلەياسى يادرولىق قارۋدان ازات الەمگە قول جەتكىزۋ تۋرالى جالپىعا بىردەي دەكلاراسيا قابىلداعانى ءمالىم. سونىڭ جالعاسى ىسپەتتى بىلتىر يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ شارتى ماقۇلداندى. بۇل حالىقارالىق كەلىسىمگە قول جەتكىزۋگە قازاقستان تاراپىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. ەلىمىز قۇجاتتىڭ ازىرلەنۋىنە بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ، بۇۇ دەكلاراسياسىن ءاردايىم قولداپ وتىردى. ءبىزدىڭ مەملەكەت اتالعان شارتقا ەلباسىنىڭ نيۋ-يورك قالاسىنا ساپارى كەزىندە قول قويۋعا نيەتتى.
ءتوراعالىق كەزىندە ورتالىق ازياداعى تۇيتكىلدەرگە باسا نازار اۋدارىلادى. سىرتقى ىستەر ميءنيسترى ق.ءابدىراحمانوۆتىڭ توراعالىعىمەن «قاۋىپسىزدىك پەن دامۋدىڭ ءوزارا تاۋەلدىلىگىنىڭ ۇلگىسى رەتىندە اۋعانستان مەن ورتالىق ازياداعى ايماقتىق سەرىكتەستىكتى قۇرۋ» تاقىرىبىندا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءجارىسسوزى وتپەك. شاراعا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ جانە اۋعانستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى قاتىسادى. سونداي-اق بۇۇ باس حاتشىسى انتونيو گۋتەرريش تە جيىندا ءسوز سويلەمەك. ءجارىسسوزدىڭ ناتيجەسى بويىنشا قورىتىندى قۇجات ازىرلەنەدى. اتالعان ءىس-شارا 19 قاڭتارعا جوسپارلانىپ وتىر.
ق.وماروۆ اۋعانستانعا كوڭىل ءبولۋدىڭ باستى سەبەبى رەتىندە شيەلەنىس ايماقتارىنا وزگەشە قىرىنان قاراۋدى اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلدەگى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىك پەن دامۋ قاتار ءجۇرۋى كەرەك. كيكىلجىڭ ەلدىڭ تۇتاستىعىنا ىشتەي سىزات ءتۇسىءرىپ قانا قويماي، كورشى مەملەكەتتەرگە دە اسەر ەتەتىنى ءسوز بولدى. سوندىقتان تۇراقتى وكىل اۋعانستانداعى احۋالدى جاقسارتۋ ءۇشىن ايماقتاعى ەلدەر بىرلەسە كۇش جۇمىلدىرۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى.
ورتالىق ازيا مەن اۋعانستاندا بەيبىتشىلىك، ىنتىماقتاستىق جانە قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ ‒ قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى. ەلىمىز اتالعان جۇمىستى ءتيىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن ۇيىمنىڭ الەۋەتىن بارىنشا پايدالانۋعا تىرىسادى. مىسالى، 2017 جىلعى 17 ناۋرىزدا كەڭەس اۋعانستانعا جاردەم كورسەتۋ ميسسياسىنىڭ مانداتىن ۇزارتۋ تۋرالى قارار قابىلدادى. قازاقستاننىڭ تۇراقتى وكىلدىگى اتالعان قۇجاتقا ءبىرقاتار وزگەرتۋلەر ەنگىزگەن بولاتىن.
سونداي-اق ورتالىق ازياداعى الدىن الۋ ديپلوماتياسى ءجونىندەگى بۇۇ وڭىرلىك ورتالىعىنىڭ جارتى جىل سايىنعى بريفينگى وتەدى. بۇۇ قك مالىمەتىنە ساي، ورتالىقتىڭ ارنايى وكىلى ناتاليا گەرمان كەڭەس مۇشەلەرىنە تەرروريزم، ەكسترەميزم، اۋعانستانداعى جاعدايدىڭ اسەرى، ەسىرتكى تاسىمالى، شەكارالىق سۋدى باسقارۋ جانە شەكاراعا قاتىستى كيكىلءجىڭدەر سەكىلدى ءبىرقاتار ماسەلەلەر جونىندە كونسۋلتاسيا جاسايدى. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ‒ ن.گەرماننىڭ ورتالىقتىڭ ارنايى وكىلى رەتىندە وتكىزەتىن العاشقى جيىنى. ول 2017 جىلعى قىركۇيەكتە ءوز قىزمەتىنە كىرىسكەن بولاتىن.
قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قاڭتارداعى كۇن تارتىبىندە تۇرعان ءۇشىنشى ماڭىزدى تاقىرىپ تاياۋ شىعىسقا، سونىڭ ىشىندە پالەستيناعا ارنالادى. ق.وماروۆتىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، سيرياداعى احۋال كەڭىنەن تالقىلانادى. 2017 جىلعى جەلتوقساندا قاۋىپسىزدىك كەڭەسى سيرياعا گۋمانيتارلىق كومەك بەرۋدى جالعاستىرۋ ءجونىندە قارار قابىلداعانى بەلگىلى. وسىعان سايكەس، كەڭەس مىنبەرىندە ەلدەگى ساياسي جانە الەۋمەتتىك جاعداي، حيميالىق قارۋ تۋرالى اي سايىنعى مالىمدەمە جاسالادى. تۇراقتى وكىل سيرياداعى شيەلەنىستى شەشۋ ماقساتىندا استانا كەءلىسسوزدەرى ءوتىپ جاتقانىن ەسكە سالىپ ءوتتى.
بۇۇ تاراپى اتالعان جيىننىڭ جۇمىسىن جوعارى باعالاعان بولاتىن. بۇدان بولەك، كەيىنگى كەزدە حالىقارالىق قوعامداستىق نازارىن وزىنە قايتا اۋدارعان يزرايل-پالەستينا شيەلەنىسىنە قاتىستى توقساندىق اشىق ءجارىسسوز وتەدى. بۇۇ قك جۇمىسىنىڭ باسىم بولىگى افريكا ەلدەرىنە جانە ونداعى جاعدايعا باعىتتالعان. سوندىقتان قازاقستان ءتوراعالىق ەتەتىن مەرزىم ىشىندە قۇرلىقتاعى ءبىرقاتار ماسەلەلەر تالقىلانادى. مىسالى، كونگوداعى قالپىنا كەلۋ باعىتىن كەڭەس مۇشەلەرى نازارىندا ۇستاماق. بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى جان-پەر لاكرۋا بىتىمگەرلىك ميسسياسىنىڭ جۇمىسى جونىندە بايانداما جاساپ، ارنايى كونسۋلتاسيا وتكىزەدى. سونىمەن قاتار سومالي، وڭتۇستىك سۋدان، مالي، ليۆياداعى جانە باتىس افريكا مەن ساحەلدەگى احۋالعا ارنالعان ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كونسۋلتاسيالار ۇيىمداستىرىلادى.
ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستان افريكادا بەيبىتشىلىك پەن ءقاۋىپسىزدىككە قول جەتكىزۋدى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى قىزمەتىنىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ۇستانادى. قازىرگى تاڭدا قازاقستان افريكا وداعىنا بايقاۋشى مەملەكەت رەتىندە قاتىسىپ، قك-نىڭ سومالي/ەريترەيا بويىنشا كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە قۇرلىقتاعى تاتۋلىق پەن بەيبىتشىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا حالىقارالىق ءىس-قيمىلدارعا ۇلەس قوسىپ وتىر. وتكەن جىلى قازاقستاندىق دەلەگاسيا افريكا ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەستىڭ قوسالقى ورگاندارىنىڭ، سومالي/ەريترەيا كوميتەتىنىڭ شەڭبەرىندە بەلسەندى جۇمىس اتقاردى. اتالعان تاقىرىپ بويىنشا ءبىرقاتار قارارلاردى ازىرلەۋ مەن كەلىسۋ جۇمىسىنا قاتىسىپ، بارلىق كەزدەسۋلەر مەن كونسۋلتاسيالاردا ءسوز سويلەدى.
قازاقستان تاراپى افريكاداعى داۋ-جانجالداردىڭ وڭ شەشىمىن تابۋى ءۇشىن بەلسەندى ارەكەت ەتىپ كەلەدى. ەلىمىز «قارا قۇرلىقتاعى» ءتۇرلى تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ ءۇشىن افريكا وداعىنىڭ باستامالارىن قولدايدى. ەلىمىز جۇمىسسىزدىق پەن ساۋاتسىزدىقتى جويۋ، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جوبالارىنا بەلسەنە اتسالىسىپ وتىر. قازاقستاندىق اسكەري باقىلاۋشىلار بۇۇ-نىڭ «باتىس ساحاراداعى رەفەرەندۋمدى باقىلاۋ ارقىلى بەيبىتشىلىكتى قولداۋ» جونىندەگى (MINURSO) ميسسياسىندا قىزمەت ەتەدى.
قاڭتاردا كولۋمبياداعى بۇۇ ميسسياسىنىڭ جۇمىسى ءجوءنىندە، كيپردەگى بىتىمگەرلىك شارالارى توڭىرەگىندە بايانداما تىڭدالادى. بىلتىر شارتاراپتى ءدۇر سىلكىندىرگەن ميانماداعى، يەمەندەگى جاعداي، سولتۇستىك كورەيانىڭ ارەكەتى جانە ۋكراينا ماسەلەلەرىنە ارنالعان ءىس-شارالار وتەدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.
جيىن سوڭىندا Al-Arabiya، The Huffington Post، The Associated Press، Agence France Presse، CBS، FOX News، Nikkei، Mainichi، Fiji TV، Tokyo Shimbun، NHK ءجانە باسقا دا الەمنىڭ جەتەكشى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءتىلشىلەرى وزدەرىن تولعاندىرعان ساۋالدارىن قويدى. ولاردىڭ سۇراقتارىندا سولتۇستىك كورەياداعى، يرانداعى، پالەستيناداعى احۋال، يەرۋساليم مارتەبەسى، ميانماداعى جاعداي، سيرياعا، يەمەنگە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋ، كليماتتىڭ ءوزگەرۋى، قازاقستاننىڭ «جاسىل تەحنولوگيالار» سالاسىنداعى باستامالارى جانە باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەر قامتىلدى. تۇراقتى وكىل ق.وماروۆ جاھاندىق كۇن ءتارتىءبىندەگى باستى ماسەلەلەر ءجونىندە، ەلباسىنىڭ باستامالارى اياسىنداعى قازاقستاننىڭ ۇستانىمى بويىنشا ناقتى جاۋاپ بەردى.
اباي اسانكەلدى ۇلى، «ەگەمەن قازاقستان»
پىكىر قالدىرۋ