«ءتوميريستىڭ» فوتوسى شىققالى، بۇ قازاق − بۇرىنعى قازاقتىڭ ءتۇرى مىناداي بولعان، جوق اناداي بولعان دەپ تالاسىپ كەتتى. بۇرىن − كوك كوزدى، سارى شاشتى بولعانبىز،-دەيتىندەردىڭ قاراسى كوپ ەكەن. ءقازىر نەگە سىعىر كوز، قارا شاشپىز؟ سەبەبى − موڭعولدار جاۋلاپ اپ، ءتۇرىمىزدى بۇزعان، - دەپ جاۋاپ بەرەدى. ياعني، قازىرگى موڭعولويد كەيپىمىزگە قورلانامىز، ۇيالامىز. ءوز ءتۇرىمىزدى قور ساناۋ اسىرەسە تاريحي تۇلعالاردى بەينەلەگەندە قاتتى كورىنەدى. حاندار مەن باتىر، بيلەردىڭ پورترەتتەرىن قاراڭىزشى. بەت-كەلبەتتەرى قازاقتان گورى پارسى نەمەسە كاۆكازدىق كەيىپكە كوبىرەك كەلىڭكىرەيدى. 
ستوپ! شىنىمەن، قازاقتارعا موڭعولويدتىق بەت-پىشىندى اكەلگەن شىڭعىس حان با؟!

شىڭعىس حاندى كىنالاۋ!

ءيا، شىڭعىس حاننىڭ كوزى سىعىر بولاتىن. سوڭىنان ەرگەن جاۋىنگەرلەرىنىڭ دە تۇر-كەلبەتى دە سول شامالاس ەدى. ءبىر قىزىعى، «سىعىر كوزدەر» ارمياسى، ورتا ازياعا كەلگەندە، ولاردى جەرگىلىكتى سىعىر كوزدەر قارسى الدى. سويلەسىپ كوردى. سويتسە، اۋدارماشىسىز-اق تۇسىنىسە الادى ەكەن. ءبىر تىلدە سويلەيدى. مۇنشاما ۇقساستىقتىڭ سەبەبى – حانمەن ەرە كەلگەندەر دە، قارسى العاندار دا تۇرىك ەدى.

تەك، ءتۇرلى سەبەپپەن، ءبىر حالىق التايدىڭ ەكى جاعىندا قاپ قويعان، ارالاسا الماعان. ال، شىڭعىسحان - تۇرىك قاعاناتى قۇلاعاننان كەيىن، الەمگە تارىداي شاشىلىپ كەتكەن، ءتىلى ءبىر، ءتۇرى ءبىر حالىقتى بىرىكتىرمەك بولدى. ورتا ازياعا وسى ميسسيامەن كەلدى!

ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتىپ جاتىرمىز. ايتپاعىمىز، قازاقتىڭ سىعىر كوزدىگىنە شىڭعىسحان كىنالى ەمەس. "موڭعول" شاپقىنشىلىعىنا دەيىن دە شاشىمىز بۇيرا-قارا، جانارىمىز بارىنشا «جيناقى» بولعان دەسەدى.

سوزىمىزگە دالەل بولسىن. مىسىرعا قۇل رەتىندە بارىپ، پاتشا بولعان بەيبارىس سۇلتاننىڭ كەسكىن-كەلبەتى قازىرگى قازاققا ۇقسايدى: ونى اراب تاريحشىلارى بىلاي سۋرەتتەيدى: «سۇلتان بەيبارىس. دەشت-قىپشاق ولكەسىنىڭ تۋماسى. كوزى سىعىرايىڭقى كەلگەن. اراب-پارسىلار سەكىلدى بەت-اۋزىن تۇگەل تۇك باسپاعان. شوقشا ساقالدى، بەتى جالپاق، كەڭ يىقتى».

بۇل دەرەك از بوپ جاتسا، وندا بەيبارىس بابامىزدان دا بۇرىنعى ەدىل پاتشانى الايىق. ەگەر ۇمىتپاساڭىز، بۇل كىسى شىڭعىسحاننان 9 عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن. ەندى وسى ەدىل تۋرالى رۇم دەرەكتەرى نە دەيدى؟! مىسالى، تاريحشى يوردان ونى ءوز ەڭبەگىندە بىلاي سيپاتتايدى:

«ول ورتا بويلى كەلگەن. بەت-پىشىنى سوپاقتاۋ. سىعىر كوزى سونداي وتكىر. جالت قاراعان كەزدە، جانارىنا تىكە قاراپ تۇرۋعا ادام بالاسىنىڭ باتىلى بارمايدى، تەرىسىنىڭ ءتۇسى ءبىرتۇرلى ۇسقىنسىز».

قازاق نەگە ءوز تۇرىنەن ءوزى قورلانادى؟

جانارىنىڭ ءبىر سىزىق بولۋىنا شىڭعىس حاننىڭ ەش كىناسى جوق ەكەن. ەندەشە، كىلتيپان - ىشكى سەنىمسىزدىككە كەپ تىرەلەدى. مۇنى رەسەيدىڭ بودانى بولعان كولەڭكەلى كەزەڭدەردە قالىپتاسقان كەمباعال سانا دەيمىز بە، الدە، ەۋروپالىقتاردى ادامزاتتىڭ وزىق ۇلگىسى رەتىندە سانامىزعا سىڭىرگەن ەۋروسەنتريستىك كينوسى، كىتاپتارىنىڭ اسەرى مە، ايتەۋىر ءبىر كىلتيپان بارى انىق.

ايتپاقشى، ەڭ ءبىرىنشى بۇل دەرتتى قوزدىرعان ءوزىمىزدىڭ تاريحشىلار. ويباي، ساقتار اق سارى كەلگەن، كوزدەرى ولاردىڭ ءداۋ، ءداۋ، ءداۋ دەدى ەمەس پە؟! ءيا، جەتىسۋ مەن قاراتاۋ وڭىرىندەگى ساقتاردىڭ كوزدەرى ءداۋ بولسا، ءداۋ بولعان شىعار؟ ءقازىر دە، سول وڭتۇستىك ماڭدا وتىرعان قازاقتاردىڭ كوزى ءداۋ عوي. ءبىراق، نەگىزگى ءتۇرىمىز - جالپاق بەت، سىعىر كوز. تۋرا سول سياقتى، ساقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى - سىعىر بولعان. ارقادا ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جاساعان عالىمدار مۇنى دالەلدەپ بەرە الادى. 
كوردىڭىز بە؟ ساقتاردىڭ ءوزى --- تۇگەل دەردىك ەۋروپويد بولماپتى. وندا نەگە، بۇرىنعى تۇرىمىزدەن كوك كوز، سارى شاش ىزدەپ اۋرەلەنىپ ءجۇرمىز؟ سەبەبى، ۇيالامىز. نە ءۇشىن؟ سەبەبى، ورىس يمپەرياسى ودان كەيىنگى كسرو كەزىندە، 
- ازياتتىق ءتۇردى سوراقىلىق، قورلىق دەپ، تىقپالادى. سول زاماننىڭ ادەبيەتتەرىن قاراپ شىعىڭىزشى! بارلىق باسقارۋ جۇيەسى، «ۋرادنيك» پەن «ناشاندىكتەن» باستاپ، كادىمگى تەحنيكانىڭ قۇلاعىنا ۇستاعان مامانداردىڭ ەسىم-سويى يۆان-ولەگ بولاتىن. ال قازاقتار ەتتى قولمەن جەيتىن داراقى، بەيپىلاۋىز، قورقاق-ساتقىن ءھام سۇمىراي ارىزقوي رەتىندە تانىتىلدى، ءسىڭىرىلدى. ءبىر عانا «قان مەن تەردى» الىڭىز. ەڭ باي، بيلىگى بار ادام - فەدوروۆ. ەڭ ەپتى ساۋداگەرى، "كوزى اشىق" تاتار بايى تەمىركە. ەڭ قورقاق ادام - سۋدىر احمەت. ەڭ ارىزقوي ءتىلماش - تورشولاق بالا. ولاردىڭ وسى وزبىر قاسيەتتەرىن سۋرەتتەگەندە، اۆتور مىندەتتى تۇردە: سىعىر كوزىن جۇمىپ-اشىپ، دومالاق باسىن دىر-دىر قاسىپ،-دەپ باياندايدى. اۆتوماتتى تۇردە، اناۋ كىتاپتى وقىپ وتىرىپ، ازياتتىق ءتۇردى قورقاق، سۇمىراي سانايتىن ستەرەوتيپ سىڭىرەسىز. وسىدان كەيىن عوي، كوپ قازاق قازىرگى ءتۇرىن مويىنداماي، بۇرىنعىىى "جوق" ءتۇرىن ارمانداپ ءجۇر.

دا، سكيفى - مى! دا، ازياتى - مى، س راسكوسىمي ي جادنىمي وچامي!

حح عاسىرعا دەيىن، ءبىز وسى سىعىر كوزىمىزدى برەند ساناۋشى ەك. وزگە جۇرتتا، سىقسي بولماعانىنا ىشتەي رەنجۋشى ەدى. كوزى كوكپەڭبەك بلوكتىڭ ءوزى - وت جانعان، وتكىر سىعىر كوزگە قىزىقتى ەمەس پە؟! ماعجاننىڭ مىناۋ ءبىر ولەڭىن وقىپ كورىڭىزشى: 
وتتى گۋننەن وت بوپ ويناپ مەن تۋعام.
ءجۇزiمدi دە، قىسىق قارا كوزiمدi،
تۋا سالا جالىنمەنەن مەن جۋعام.

قايتا وقىشى! مىناۋ ولەڭىنەن كەيىن، سىعىر كوز،-دەسە --
جاۋىنگەر، باتىر وبرازى كەلە قالادى. انە، ادامزات بالاسى نەگە سىعىر كوزدەردى قۇرمەت تۇتقانى تۇسىنىكتى بولعان شىعار؟! نەگىزى، كۇنى كەشەگە دەيىن - سىعىر كوز، قارا شاش دەسە، الەم جۇرتى قورىققاننان قالتىراپ قويا بەرەتىن ەدى. حريستيان ىلىمىندەگى گوگ-ماگوگ، يسلام دىنىندەگى ءياجۇج-ماجۇز تۋرالى حاديستەر ەستەرىڭىزدە بولار. مىسالى ءۇشىن، گوگ ماگوگتىڭ سيپاتتاماسى «كوزى سىعىر، شاشى قارا. ورتا بويلى. بۇل حالىققا قارسى ەشكىم توتەپ بەرە المايدى. بۇكىل جاراتىلىستىڭ تۇبىنە وسىلار جەتەدى» دەپ كەلەدى. ايتپاقشى، ءياجۇج-ماجۇج تۋرالى حاديستەردى جاتتاپ وسكەن اراب جۇرتى شىڭعىس حاننىڭ اسكەرىن حاديستەگى كەيىپكەرلەرگە بالاپ، اشىق شايقاستان قاتتى جۇرەكسىنگەن ەكەن. كەيبىرى سوعىسسىز بەرىلگەن دەگەن دە دەرەكتەر بار.

سان عاسىرلار بويىنا، باتىرلىقتىڭ نىشانى بولعان سىعىر كوز، قارا شاش اينالدىرعان بىرەر جىلداردا قالاي عانا قورقاق، ۇسقىنسىزدىقتىڭ سيپاتىنا اينالعانىنا قايران بولاسىز. ءوز تۇرىمىزدەن جەرىنبەيىك، سوپاق باس، سارى ءوڭدى دە جەك كورمەيىك.

نۇربەك بەكباۋدىڭ Fاcebook پاراقشاسىنان الىندى