جۇڭگو مەن رەسەي كسرو-نىڭ كەيپىن كيەدى. ماسەلەن، جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنى باياۋلاپ كەلەدى. ەگەر دە 1979 جىلدان باستاپ قىتايدىڭ جىلما جىل ەكونوميكالىق ءوسۋ قارقىنى 10% اسسا، 2018 جىلدان باستاپ 6%-كە دەيىن تومەندەدى. قالاي بولسا دا وسى جىلدارى جۇڭگو وتە بيىك كورسەتكىشتەر مەن ناتيجەلەرگە جەتتى. بۇگىنگى كۇندە جۇڭگو الەمدەگى ەڭ ەكونوميكاسى قۋاتتى ەكى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ءبىراق قىتايدىڭ جەدەل دامۋى كوممۋنيستىك قۇقىقتىق-ساياسي جۇيەدە ءجۇردى. سوندىقتان قىتايدىڭ كوممۋنيستىك قۇقىقتىق-ساياسي جۇيەسى ونىڭ دامۋ بارىسىن تەجەي باستادى. ەگەردە 1980-90 جىلدارداعى دامۋ كورسەتكىشتەر قارقىنى راس بولسا، ال 2014 جىلداردان باستاپ ەكونوميكالىق قارقىنداۋ ءۇردىسى كۇمان تۋعىزادى، سەبەبى “قوسىپ جازۋ – پريپيسكي” كوپ تارايتىن بولدى. ياعني گۋبەرنيالار مەن جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى دامۋ كورسەتكىشتەرىن “قوسىپ جازۋ- پريپيسكي” جاسايتىن بولدى، سەبەبى لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەر پەكيندەگى باسشىلارعا ەسەپ بەرۋ كەرەك ەدى. سوندىقتان قىزمەت قۇزىرىنان ايىرىلماس ءۇشىن ازدى-كوپتى جالعان اقپارات بەرەتىن ايلا شارعى كوپ تارادى. ەگەردە شىعىس پروۆينسيالاردا تۇرمىس 1980-90 جىلداردا ەسەلەپ جاقسارسا جانە 2018 جىلعا تامان ولار جاقسى تۇرمىستىق ستاندارتقا جەتتى، ال باتىس ولكەلەردە دە ويداعىداي بيىك كولەمدە تاۋىرلەسە دە ، مىسالى شىڭجان-ۇيعىر (سينسزيان )– ولكەسى سالىستىرمالى تۇردە قارقىنداۋ تومەنىرەك بولدى، سوندىقتان بۇل ولكەدەگى حان ۇلتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرازى اتامەكەندەرىنە كوشە بەردى، ال ۇكىمەت ىشكى قىتايدان قوماقتى قارجىمەن حانداردى شىڭجانعا تاسۋمەن الەك. بولاشاقتا بۇل ميگراسيالىق پروەكتەن پەكين باس تارتۋعا ءماجبىر بولادى، سەبەبى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تىم قىمبات تۇسەتىن بولادى. جۇڭگو حاندارىنىڭ بىلەتىنى شىعىس قىتايداعى تۇرمىس ءتورت ەسەدەي ارتىق، ال باتىس ولكەلەردە تۇرمىس اناعىرلىم تومەن. بۇنداي جاعداي كسرو-دا بولدى. پەكيندەگى كومپارتيا باسشىلىعى شىڭجاندا ۇيعىردىڭ ۇلەسىن 28% (قازاقستانداعى قازاقتىڭ كەزىندەگى ۇلەسى) جەتكىزە المايدى.1 970 جىلدان باستاپ ماسكەۋدىڭ وتارلاۋ ساياساتى تىم پارمەنسىزدىگىن كورسەتتى: كوشىرىپ اكەلگەندەردەن كوشىپ كەتكەندەردىڭ سانى ارتىق بولدى. قازاقستان مەن ورتا ازياداعى دەكولونيزاسيا ءۇردىسى 1970 جىلدان باستالىپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءجۇرىپ كەلەدى. قازاقستان بۇگىن oرىس جۇرتشىلىعى 18% ، ياعني 3.3 ميلليون كولەمىندە.
رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنى باياۋلاپ كەلەدى. سوڭعى ون جىلدا رەسەيدە ەكونوميكالىق ستاگناسيا. ەكونوميكالىق ستاگناسيا مۇناي باعاسىنىڭ وسۋىنە قاراماستان ورىن الدى، ال سوڭعى ءتورت جىلدا- 2014 جىلدان باستاپ تۇرمىس دەنگەيى تومەندەپ كەلەدى. رەسەي قاتارىنان ەكى سوعىس جۇرگىزۋدە: سيريا مەن ۋكراينادا.
تۇجىرىمدار :
1.قىتايدىڭ ەكونوميكالىق دامۋى باياۋلاۋ كەزەڭىنە تىرەلدى. قىتايلىق حاندار ودان ءارى شىعىس ولكەلەگە ودان ارى ۇمتىلاتىن بولادى. سونىمەن بىرگە دەموگرافيالىق ديسپروپورسيالار ءوز اسەرىن بىلدىرەدى. بۇل جاعداي شىعىس ولكەلەرگە حانداردىڭ ۇمتىلىسىن كۇشەيتەدى. شىڭجاندى وتارلاۋ مۇمكىندىگى تومەندەيدى. قىتايدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنىڭ باياۋلاۋ سەبەبى كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ نارىقتىق ەكونوميكانىڭ تەجەۋ اسەرىنەن. ال جۇڭگو بيلەۋشىلەرى ساياسي جۇيەسىن وزگەرتۋگە قۇلىق كورسەتپەي كەلەدى.
2.جۇڭگو نەگىزىنەن مونوۇلتتىق مەملەكەت، ءبىراق ولاردا ولكەلىك-مادەني مەنتالدىق وزگەشىلىك تىم وراسان. سوندىقتان قىتايدى بىرتەكتى مەملەكەت دەۋگە كەلمەيدى.
- جۇڭگو مەن رەسەي اقش پەن ەۆروپالىق وداقتىڭ بەلگىلى شەكتەۋىنە كەزىكتى، بۇل دا قىتايدىڭ قارقىنىن تەجەيدى. رەسەي اقش پەن ەۋروپالىق وداق سانكسيالارىنان زارداپ شەگۋدە. رەسەي وزىق تەحنولوگيالاردان تىس قالىپ وتىر.
4.جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ اۋقىن-اۋقىن ءوز ساياساتىن قايتا قاراستىرۋ ساياسي ءداستۇرى بار. پۋتين مەن سي سزينپين كەتە قالسا ءوز ساياساتىن ءارتاراپتا وزگەرتۋى ابدەن ىقتيمال. سوندىقتان جاڭا بيلەۋشىلەردىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى مەن از ۇلتتار ساياساتىن وزگەرتۋى ىقتيمال. سول كەزدە قازەكەڭ قىتايدان ساۋ ەتكەنى ءجون. ءبىرازدان كەيىن قىتايدىڭ ءوزى قازاقتى جانشۋدى باسەڭدەتىپ ولارعا بەلگىلى ەركىندىك بەرەدى. جۇڭگو ۇيعىرلارى ۇلتتىق ەرەكشىلىكتەرى ۇلتتىق ساناسىنا ايرىلمايدى. ءبىراق جۇڭگو تىلىنە بەيىم ۇيعىرلار ۇلەسى ولاردىڭ جارتىسىنا جۋىق بولىگىنە جەتۋى ىقتيمال.
5.بولاشاقتا جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ ەلەۋلى جاقىنداسۋى مەن وداقتاسى بولمايدى. قىتايدىڭ باتىس ەلدەرىنىڭ قىسپاعىنا ءتۇسۋى ولاردىڭ بىزگە دەگەن ساياساتىنىڭ وزگەرۋىنە اكەلەدى. قىتايدىڭ قازاقستانعا دەگەن ساياساتى ودان ارى جۇمسارادى: وسىعان بايلانىستى قازاق ماسەلەسىن كوتەرۋ ورىندى.
6.جۇڭگو مەن رەسەي برەجنيەۆتىڭ تۇسىنداعى كسرو سياقتى بولادى. سىرتى جىلتىر، ءىشى ەكونوميكالىق پارمەنسىز. جۇڭگو مەن رەسەيدە حالىق جاقسى تۇرمىستى قاتتى قالايدى. سوندىقتان حالىقتىڭ بۇل تالابىن بيلىك نازاردان شىعارمايدى.
7.جۇڭگو مەن رەسەي يمپەريالىق پيعىلداعى حالىقتار، سوندىقتان ولاردا اسكەري-جاۋگەرشىلىك بيلىك توپتارى كورشى مەملەكەتتەرىمەن سوعىسقا يتەرمەلەيدى. جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ قولدارى قىشىپ كىمگە تيىسەرىن ۇدايى جوسپارلاپ وتىرادى. رەسەيدىڭ ۋكراينا مەن سيرياعا سوقتىعۋى سونىڭ كۋاسى. جۇڭگو ءوزىنىڭ ءداستۇرلى وزىمدىكى دەگەن ولكەلەرگە تيىسەدى. ەكونوميكالىق جانە فينانستىق ەكسپانسيا الۋعا قۇشتار تاجىكستان مەن قىرعىزستان العاشقى تاۋقىمەتتەرمەن كەزدەسەدى. ءبىر جاقسىسى، جۇڭگو مەن رەسەي مۇسىلمان ەلدەرگە سوقتىققاندى جاقسى كورمەي، ولاردى ەكونوميكالىق جولمەن تاۋەلدى قىلۋ جولىن قاراستىرادى.
8.رەسەيدە بيلىكتى، اسىرەسە، ءپۋتيندى سىناۋ كوبەيدى. سانسىز يۋتۋب شىعارۋشىلار ءپۋتيندى كۇندىز-تۇنى سىناۋدا. قىتايدا ينتەرنەت شەكتەۋلى، ءبىراق قىتايدا دا جەرگىلىكتى بىلىكتى سىناۋ كوپ. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، الدىمەن رەسەيدىڭ باس بيلىگى حالىق نارازىلىعىنىڭ ورشۋىنەن وزگەرۋى مۇمكىن، جۇڭگو بيلىگى تياناقتى. ولاردىڭ قىزىعى الدا.
ءازىمباي عالي
