ءار ەلدىڭ ءوزىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن باسشىسى بار. راسى كەرەك، كوپ جاعدايدا ەلدىڭ دامۋى مەن حالىقارالىق ارەناداعى ابىرويى سول مەملەكەتتى باسقارىپ وتىرعان پرەزيدەنتىنە دە قاتىستى بولارى ءسوزسىز. ءبىر ەلدىڭ باسشىلارى ىشكى تۇيتكىلدى شەشۋگە نيەتتى بولسا، ال ەكىنشىلەرى بۇكىل مەملەكەتتىڭ دامۋىن عالامدىق پروبلەمالارمەن قاتار الىپ جۇرەدى. مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ ءبىز قازاقستاننىڭ جاھاندىق باستامالارى تۋرالى ءسوز ەتكەندە، ونى ەڭ الدىمەن ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەسىمىمەن دە تىكەلەي بايلانىستىراتىنىمىز اقايقات. راس، الەم مويىندايتىن عالامدىق ماسەلەنى كوتەرۋ ءۇشىن دە الدىمەن ادام سوعان ساي بولۋى كەرەك. بۇل تۇرعىدان العاندا، قازاقستان عالامدىق وركەنيەتتەن تىس قالا المايدى. بۇگىنگى تاڭدا حالىقارالىق جاعداي شيەلەنىسىپ، ەل مەن ەل اراسىندا ءدۇردارازدىق ءورشىپ تۇرعان شاقتا اراعايىندىق جاساپ، داۋلاسۋشى جاقتى ءبىتىستىرىپ جاتقان تۇلعالار وتە از. ءبىر عانا مىسال، سيريادا سوڭعى تورت-بەس جىلدان بەرى سوزىلىپ كەلە جاتقان جانجالدى توقتاتۋدا قازاقستاننىڭ ورنى ەرەكشە بولىپ وتىر. اقش پەن ونىڭ ەۋروپاداعى وداقتاستارى باشار اسادتى مەملەكەت باسىنان تايدىرۋ ءۇشىن اراب جەرىندە ىلاڭ سالدى، سوعىس اشتى، سول ەلدەگى وپپوزيسيالىق كۇشتەردى قولدادى، ءسويتىپ ەلدە ازامات سوعىسى باستالىپ كەتتى. تارازىنىڭ ءبىر جاعىندا رەسەي، يران مەن تۇركيا بولسا، ەكىنشى تاراپتا سيريانىڭ ىشكى توپتارىن قولداعان اقش پەن ونىڭ جاقتاستارى تۇردى. سيريا سوعىس الاڭىنا اينالدى. اۋەدەن بەرىلگەن سوققىنىڭ سالدارىنان ەلدەگى بۇكىل عيمارات قيرادى. سيريا حالقى اۋا كوشتى. ەۋروپادان پانا ىزدەدى. «قارت قۇرلىق» بوسقىندار پانالاعان ەلگە اينالدى. قايتپەك كەرەك؟ سوعىستى توقتاتپاسا، بولمايدى. سيريادا سىرتقى كۇشتەردىڭ مۇددەسىن كوزدەگەن وپپوزيسيالىق وكىلدەر مەن ۇكىمەت اسكەرىن ءبىر ستولدىڭ باسىنا جيناۋ كەرەك بولدى. ءسويتىپ، قازاق پرەزيدەنتى نازاربايەۆ ۇسىنعان «استانا پروسەسى» دۇنيەگە كەلدى.
ءقازىر قۇدايعا شۇكىر، سيريادا باستالعان سوعىس بۇرىنعىداي ەمەس، سايابىرسىپ كەلەدى. دەمەك، بولاشاقتا اراب ەلىندە تۇراقتىلىق ورناۋىنا قازاقستاننىڭ ۇلەسى ۇلكەن بولارى ءسوزسىز. بۇعان استانادا وتكەن حالىقارالىق كەزدەسۋلەر كۋا. ءدال وسى سيريا داعدارىسىن رەتتەۋگە قاتىستى استانادا الەمنىڭ نازارىن اۋدارعان سەگىز كەزدەسۋ بولىپ ءوتتى. ارينە، جاۋلاسۋشى، بىر-بىرىنە قىرعي-قاباق بولىپ وتىرعان جاقتاردى ءبىر ستولدىڭ باسىنا وتىرعىزۋ مۇمكىن ەمەس. مۇنى جاھاندىق باستامالاردىڭ قولداۋشىسى جانە ۇيىمداستىرۋشىسى بولىپ جۇرگەن قازاقستان ديپلوماتتارى عانا ىستەي الدى.
تاياۋ شىعىستاعى دۇربەلەڭ بۇرىنعىداي ەمەس، ءقازىر باسىلدى. جاۋلاسۋشى تاراپتار ەلگە بەيبىتشىلىكتىڭ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندى جانە بۇل باعىتتاعى قازاقستاننىڭ ۇلكەن ۇلەسىن باعالاپ تا وتىر. الەم قارسىلاس تاراپتاردىڭ كەلىسىمگە كەلۋگە دەگەن نيەتىن كوردى. مۇنىڭ بارلىعى دا ناقتى ايتقاندا، استانا پروسەسىنىڭ بارعان سايىن وڭ ناتيجە بەرىپ كەلە جاتقانىن اڭعارتادى.
تۇركيا پرەزيدەنتى ەردوعان رەسەي باسشىسىمەن كەزدەسۋ كەزىندە استانا كەزدەسۋىنىڭ زور ماڭىزىن اتاپ ءوتتى.
–وسى پروسەسكە قاتىسۋشىلارعا استانا الاڭىن ۇسىنعانى ءۇشىن قازاقستانعا جانە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا العىسىمدى بىلدىرەمىن. قازاقستان جاي عانا باس قوساتىن جەر ەمەس، ول وتە قولايلى الاڭ. مەن مۇندا قازاقستاننىڭ بەيتاراپ پوزيسياسىن، قانداي دا ءبىر شيەلەنىستەرگە ەشقاشان ارالاسپاعانىن، كەرىسىنشە، بەدەلدى بىتىمگەر بولىپ ەسەپتەلەتىنىن ايتىپ وتىرمىن. ايتا كەتەيىن، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بارلىق شيەلەنىسۋشى جانە بىتىمگە كەلىسۋشى تاراپتاردى كەلىسسوز ۇستەلىنىڭ باسىندا ۇستاپ قالۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا العان كەزدەر دە بولعان. سول ءۇشىن العىسىمىز شەكسىز، – دەپ ۆلاديمير پۋتين ناقتى اقيقاتتى ايتتى. دەمەك، قازاقستان قازىرگى ۋاقىتتا الەمدەگى جاۋلاسۋشى تاراپتاردىڭ بىتىمگەرلىك الاڭىنا اينالىپ وتىر.
وسى ۋاقىتتا دەيىن «سيريا داعدارىسىنا» قاتىستى سەگىزدەن اسا كەزدەسۋ ۇيىمداستىرعان قازاقستان ءالى دە بۇل جولدا بەيبىتسۇيگىش ۇستانىمىن جالعاستىرا بەرەدى. راسىن ايتۋ كەرەك، سيريا ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن وسىعان دەيىن دە جەنيەۆادا ونعا جۋىق باسقوسۋلار وتكەنى بەلگىلى. الايدا ول جەمىسىن بەرگەن جوق. ال «استانا پروسەسىنىڭ» ناتيجەسى كوزگە كورىنە باستادى. تاعى ءبىر دەرەك، 2016 جىلى جەلتوقسان ايىندا جەنيەۆادا سيرياداعى اتىستى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعانى بەلگىلى. ءبىراق ەجەلگى اراب جەرىندە تىنىشتىق ورناعان جوق. سوندىقتان رەسەي، يران، تۇركيانىڭ ارالاسۋىمەن سيريا ۇكىمەتى مەن قارۋلى وپپوزيسيا وكىلدەرى استانادا تاعى دا باس قوستى. سونىڭ ناتيجەسىندە كەپىلگەر بولعان مەملەكەتتەر تۇركيا، يران، رەسەي اتىستى توقتاتىپ، باقىلاۋعا الۋ ءۇشىن سوعىس بولعان اۋماقتا ءۇشجاقتى تەتىك قۇرۋعا ۋاعدالاستى. وسىعان بايلانىستى ولار استانا الاڭىندا بۇدان كەيىنگى ناقتى ماسەلەلەر بويىنشا كەزدەسۋلەر وتكىزۋ تۋرالى مامىلەگە كەلدى. جاۋلاسۋشى جاقتاردىڭ قازاقستاندا وتكەن ءاربىر كەزدەسۋىنىڭ ماڭىزى بار. ونى جوققا شىعارا المايمىز. مىسالى، ءتورتىنشى كەزدەسۋدە كەپىلگەر مەملەكەتتەر سيريادا قاۋىپسىزدىك ايماعىن قۇرۋ تۋرالى مەموراندۋمدى بەكىتتى. زورلىق-زومبىلىقتى تەز ارادا توقتاتۋ، گۋمانيتارلىق جاعدايدى جاقسارتۋ جانە قاقتىعىستاردى ساياسي رەتتەۋگە قولايلى جاعدايلار جاساۋ ءۇشىن يدليب، حومس، شىعىس گۋتا، دەراا جانە كۋنەيترا پروۆينسيالارىندا قاۋىپسىزدىك ايماقتارى قۇرىلاتىنى دا وسى قۇجاتتا قاراستىرىلدى. استانا پروسەسىنىڭ 5- كەزەڭى بويىنشا ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتۋ تۋرالى وڭ ناتيجەگە قول جەتتى.
سيرياداعى جانجال اۋقىمى ءبىرشاما ازايدى، گۋمانيتارلىق كومەك جەتكىزۋ ءۇشىن ءتيىستى جاعدايلار جاسالىندى. دەەسكالاسيا ايماقتارى بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىس توبى قۇرىلدى جانە ونىڭ ەرەجەسى بەكىتىلدى.
استانا پروسەسىنىڭ 2017 جىلدىڭ 14-15 قىركۇيەگىندە جانە 30-31 قازاندا وتكەن 6-7-كەزدەسۋىندە دە بىرلەسكەن مالىمدەمە قابىلداندى. تۇتقىندار بوساتىلدى، قازا تاپقانداردىڭ دەنەلەرىن بەرۋ جانە ءىز-تۇزسىز جوعالعانداردى ىزدەستىرۋ بويىنشا جۇمىس توبى قۇرىلدى. وسى باسقوسۋلاردان كەيىن سيرياداعى جاعداي جاقساردى. ارينە، مۇنىڭ بارلىعى دا قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قوعامداستىقتاعى بەيبىتسۇيگىش ەل ەكەندىگىن جانە پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ جولىنداعى سالماقتى ساياساتىن كورسەتتى. بۇل پروسەسس قازاق پرەزيدەنتىنىڭ الەمدە دە ىقپالى ۇلكەن ەكەنىن دالەلدەدى. سوندىقتان استانا پروسەسى تاريحتا قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بىتىمگەرگەرلىك كۇشى مەن اتقارعان شارۋالارىنىڭ اۋقىمدى ءارى بىرەگەيى بولىپ قالا بەرەدى. اقيقاتىندا، استانا پروسەسى قازاقستانعا سەنىمدى نىعايتتى.
ەركىن قالدان
