-اكىم اسەت ورەنتاي ۇلى استانا تۋرالى جازباڭدى بەردى. ەلوردانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىنا ادەمى دەرەكتى فيلم شىعا ما، سويلەس دەگەن سوڭ ارنايى شاقىردىم، - دەگەن ورىنباسارى ەرمەك امانشايەۆ.
-ادەمى فيلمگە ادەمى بيۋدجەت قاجەت بولار،- دەدىم.
ول ءبىر اپتا بۇرىن “كازپراۆدا” گازەتىندە جاريالانعان ماقالام ەدى.
ء-بىر اپتاعا كومانديروۆكاعا جۇرەمىن. كەلگەسىن ءوزىم حابارلاسام، سەناريىڭىزدى پىسىقتاي بەرىڭىز، - دەگەن ەرمەك زامانداس.
جاقسى ءسوز جان جادىراتادى.
ەرمەك ءامىرحان ۇلى مەملەكەتتىك قىزمەتكەر عانا ەمەس، تالانتتى جازۋشى، دراماتۋرگ، ەسسەيست. كابينەتىندە ءشاي الا وتىرىپ شىعارماشىلىق تۋرالى اڭگىمە قوزعادىق. ورىس جانە امەريكان اقىنى، دراماتۋرگ، ەسسەيست يوسيف برودسكييدى زەرتتەپ، ۇلكەن دۇنيە جازىپ جۇرگەنىن ايتتى. نوبەلدىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى برودسكيي مەنىڭ دە سۇيىكتى اقىنىم. ماسكەۋدە وتەتىن پوەزيا كەشتەرىندە، ونىڭ جەڭىس مارشالى جۋكوۆقا ارناعان بەس شۋماق ولەڭىن ورىس مادەنيەتىنىڭ اتاقتى تۇلعالارىنىڭ اتاقتىلارى تالاسىپ وقىعانىن كورگەنىم بار. بۇل ولەڭى ۇلى وتان سوعىسىنداعى ۇلى جەڭىستىڭ قۇنى قانشالىقتى اۋىر ەكەندىگى ولەڭمەن ورنەكتەلگەن كلاسسيكا، سۇمدىق پوەزيا ۇلگىسى.
ەرەكەڭ برودسكييدى جازىپ، ونى تەاترلار قويىپ جاتسا، وعان الدىمەن جاس اقىندارىمىزدىڭ بارىپ كورۋى پارىز...
يوسيف برودسكيي لەنينگرادتا تۋىپ، 1975 جىلدارى اقش-قا جەر اۋدارىلعان ليريك اقىن. سوۆەت پوەزياسىنىڭ رۋحاني جاڭعىرىعى. ەسسەيست ءارى اۋدارماشى. ۇزاق جىلدار امەريكانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ادەبيەتتانۋدان لەكسيا وقىعان. قازىرگى زامانعى پوەزيانىڭ قانداي باعىتتا داميتىندىعى تۋرالى جازبالارى كەرەمەت. “الەمدە پوەزيانى ءسۇيىپ وقيتىندار 1%. سول ءبىر پايىزدى تومەندەتىپ الماۋ اقىنداردىڭ مىندەتى” دەيدى.
برودسكييدىڭ شىعارماشىق جولىمەن تانىسقاندا ءبىزدىڭ دە جاس اقىندار ەسسە جازىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى شەتەلدىڭ ۇلى اقىندارىن اۋدارىپ، تاجىريبە جيناسا دەگەن وي كەلەدى. برودسكييدىڭ “ەلۋدەن اسقاندا عانا ادام فيلوسوفيانى تۇسىنە باستايدى” دەگەن قاعيدالارى بار.
قازاق راديوسىن باسقارىپ جۇرگەندە، اقىن نەسىپبەك ايت ۇلىنىڭ قايتا-قايتا ەسكەرتۋىمەن “جىلاۋىق” اندەر مەن ولەڭدەردەن ەفيردى تازارتقانداي بولعانبىز. اياعى الەۋمەتتىك جەلىلەردە اتىمىزعا “تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا”، كەلسىن-كەلمەسىن ۇر دا جىق تيىسۋلەر قاپتاعان سوڭ قارقىندى باسەڭدەتكەنبىز. سول تۋرالى نەسىپبەك اعامىزبەن سويلەسكەنىمدە “مەن فەيسبۋكتەگى پاراقشامدى جاۋىپ، كوزىم اشىلىپ، قۇلاعىم تىنىشتالدى” دەگەن.
...دانىشپان ابايدىڭ:
شورتانباي، دۋلات پەنەن بۇقار جىراۋ،
ولەڭى – ءبىرى جاماۋ، ءبىرى – قۇراۋ.
اتتەڭ دۇنيە-اي، ءسوز تانىر كىسى بولسا،
كەمشىلىگى ءار جەردە كورىنىپ تۇر-اۋ!- دەگەن ايگىلى جولدارى تۋرالى مىقتى ادەبيەتشىلەرىمىز ءارتۇرلى ءپالساپا جازدى.
ماقساتتارى: «ابايدىڭ ويى، استارلاپ ايتپاعى باسقا بولاتىن.
شورتانباي، دۋلات پەنەن بۇقار جىراۋ قازاقتىڭ «وسيەتنامالىق پوەزيانىڭ شىڭى» دەپ، عالامدى شارلاپ فيلوسوفيالىق تراكتاتتاردان مىسال كەلتىرىپ، جوقتان بار جاساۋعا تىرىسادى. باسقا امال قايسى.
ويتكەنى، ابايدىڭ ءسوزى تاسقا قاشالعان اقيقات، ءۇش جىراۋىمىزدىڭ پوەزياسى عالامات. ارى تارتسا اربا سىنادى، بەرى تارتسا وگىز ولەدىنىڭ كەرى.
ونىڭ جۇمباعى مەنىڭشە بىرەۋ.
اباي اتامىز شورتانباي، دۋلات پەنەن بۇقار جىراۋ مىقتى اقىن ەكەندىكتەرىنە شاك كەلتىرمەيدى. سىناعانى - ونسىز دا ىنجىق، ايتقانعا كونىپ، ايداعانعا جۇرگەن:
«قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم،
ۇستاراسىز اۋزىڭا ءتۇستى مۇرتىڭ.
جاقسى مەنەن جاماندى ايىرمادىڭ،
ءبىرى قان، ءبىرى ماي بوپ ەندى ەكى ۇرتىڭ»،- دەپ، ەلىنىڭ ەڭسەسىن ەزىپ، تەك زار زامان زاپىرانىن ۇيىپ-توگەتىن ءۇش جىراۋدىڭ نيگيليستىك باعىتتاعى “جىلاۋىق” جىرلارىنا عانا كەلىسپەگەن.
عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ: “جەر جۇزىندە قازاق ايەلدەرىنەن باسقا ءبىر ايەل قۇدايىن قارعاي المايدى»،- دەپ جازعانىنداي، ءۇش جىراۋدىڭ كەي جىرلارى سول شارشاعان ايەلدىڭ شاراسىزدىقتان شىققان شىڭعىرعان زارىنىڭ ادەبي وڭدەلگەن ۆاريانتىنا كەلەدى. Cول كەزدەگى جىل بويى سوزىلاتىن جوقتاۋ جىلاۋلارىن ەسكە تۇسىرەدى.
اباي «ءبىرى جاماۋ، ءبىرى – قۇراۋ» دەپ نەگە شورت كەستى دەگەنگە كەلسەك، ۇلى اقىن «ادامنىڭ كەيبىر كەزدەرىندە»:
ىزالى جۇرەك، دولى قول.
ۋلى سيا، اششى ءتىل
نە جازىپ كەتسە، جايى سول،
جەك كورسەڭدەر، ءوزىڭ ءبىل، -دەپ ءوزى جاۋابىن جازىپ كەتكەن…
قازىرگى جاستار پوەزياسى دا نەگىزىنەن “جىلاۋىق” ولەڭدەردەن قۇرالاتىندىعىن ءبارىمىز ايتامىز، ءبارىمىز سىنايمىز.
شورتانباي، دۋلات پەنەن بۇقار جىراۋدى تۇسىنۋگە بولادى. جىرلارى بودان ەلى بوساعادا بوسىپ جۇرگەن كەزىندە جازىلعان. كوز الدىنداعى كورىنىستەر. زامانا زارىنىڭ شەجىرەسى مەن كورىنىسى.
ال، تاۋەلسىز قازاقستان، ۇلى دالا ەلىنىڭ «جىلاۋىق» جاس اقىندارىنا نە جورىق؟!
«جىلاۋىق» ولەڭدەر كوبەيگەن سايىن ەفير دە «جىلاۋىق» اندەرگە تولادى.
ءبىرازى ەگەمەندىك العان سوڭ ومىرگە كەلگەن. بالكىم ولار اباي اتامىزدىڭ «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تاپ تا، بار قالان» دەگەن سوزىنە ءمان بەرمەي، ءوز كەتىگىن تابا الماي جۇرگەن شىعار…
اڭگىمەمىزدىڭ ءالقيساسى بولعان يوسيف برودسكيي دە تولىقتاي اقىندىق جولدى تاڭداعانشا ون كاسىپتى يگەرىپ، ءار سالادا جۇمىس ىستەگەن. سودان كەيىن عانا تاڭىردەن اقىن بولىپ تۋعان ەكەنمىن دەپ پوەزياعا بەت بۇرعان.
ناتيجەسى – قازىرگى 21 عاسىردىڭ جۇرت مويىنداعان ەڭ ۇلى اقىنى. ادەبيەتشىلەرگە بەرىلەتىن دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ مىقتى، سىياقىسى ءبىر ميلليون دوللار بولاتىن نوبەلدىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى.
تىلىمىزگە تيەك بولعان يوسيف برودسكييدىڭ مىنا ولەڭىن جەتەسىنە جەتكىزىپ اۋدارعان جاس اقىنعا ارنايى سىيلىق بار ەكەنىن ەسكەرتەمىن.
«نا سمەرت جۋكوۆا»
ۆيجۋ كولوننى زامەرشيح زۆۋكوۆ،
گروب نا لافەتە، لوشادي كرۋپ.
ۆەتەر سيۋدا نە دونوسيت منە زۆۋكوۆ
رۋسسكيح ۆوەننىح پلاچۋششيح ترۋب.
ۆيجۋ ۆ رەگالياح ۋبراننىي ترۋپ:
ۆ سمەرت ۋەزجاەت پلامەننىي جۋكوۆ.
ۆوين، پرەد كويم منوگيە پالي
ستەنى، حوت مەچ بىل ۆراجيح تۋپەي،
بلەسكوم مانيەۆرا و گاننيبالە
ناپوميناۆشيي سرەد ۆولجسكيح ستەپەي.
كونچيۆشيي دني سۆوي گلۋحو ۆ وپالە،
كاك ۆەليزاريي يلي پومپەي.
سكولكو ون پروليل كروۆي سولداتسكوي
ۆ زەمليۋ چۋجۋيۋ! چتو ج، گوريەۆال؟
ۆسپومنيل لي يح، ۋميرايۋششيي ۆ شتاتسكوي
بەلوي كروۆاتي؟ پولنىي پروۆال.
چتو ون وتۆەتيت، ۆسترەتيۆشيس ۆ ادسكوي
وبلاستي س نيمي؟ «يا ۆويەۆال».
ك پراۆومۋ دەلۋ جۋكوۆ دەسنيسى
بولشە ۋجە نە پريلوجيت ۆ بويۋ.
سپي! ۋ يستوريي رۋسسكوي سترانيسى
حۆاتيت دليا تەح، كتو ۆ پەحوتنوم سترويۋ
سمەلو ۆحوديلي ۆ چۋجيە ستوليسى،
نو ۆوزۆراششاليس ۆ ستراحە ۆ سۆويۋ.
مارشال! پوگلوتيت الچنايا لەتا
ەتي سلوۆا ي تۆوي پراحوريا.
ۆسە جە، پريمي يح — جالكايا لەپتا
رودينۋ سپاسشەمۋ، ۆسلۋح گوۆوريا.
بەي، بارابان، ي ۆوەننايا فلەيتا،
گرومكو سۆيستي نا مانەر سنەگيريا.