قازاقستانداعى مەملەكەتتىك ءتىل، ياعني قازاق ءتىلى ماسەلەسىن كەڭىنەن قولدانىسقا ەنگىزۋ ءۇشىن ءتۇرلى باعدارلامالار قابىلداندى. ولاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتiك باعدارلاما. قازاقستان اتتى كەڭ بايتاق جەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءتۇرلى ەتنوستار اراسىندا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا قابىلداعان باعدارلاما ءوز جەمىسىن بەرىپ ۇلگەردى ءارى بولاشاقتا دا ءوز ناتيجەسىن كورسەتەتىنىنە ەش كۇمان جوق.

ايتا كەتەيىك، اتالمىش باعدارلاما 2011 جىلى 29 ماۋسىمدا ەلباسىنىڭ № 110 جارلىعىمەن قابىلدانعان.

باعدارلاما الدىنا تاۋداي ماقساتتاردى قويدى. ونىڭ ىشىندە تەك قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن اسقاقتاتىپ قانا قويماي، قازاقستاندىق قوعامدى تىلگە قاتىستى جان-جاقتى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ماسەلەن، اعىلشىن ءتىلىن دە مەڭگەرۋ.

الىسقا بارماي-اق قازاق ءتىلى مارتەبەسىنىڭ وسكەنىن، قازاق ءتىلدى ورتانىڭ كوبەيگەنىن ب ا ق ارقىلى اڭعارۋعا بولادى. بۇرىندارى تەلەديداردا پرايم-تايمدا قازاق ءتىلدى تەلە ونىمدەر كورسەتىلمەيدى دەپ قىنجىلساق، ءقازىر باسىمدىق قازاقشا باعدارلامالارعا بەرىلىپ وتىر. حالىق تەلەديداردى كوپ كورەتىن ۋاقىتتارى قازاقشا تەلەحيكايا، كينو مەن دەرەكتى فيلمدەردى بەرۋى سوعان دالەل. ياعني سۇرانىس بار. قازاق ءتىلدى اۋديتوريا ءوسىپ جاتىر.

وسىدان بەس جىل بۇرىن وتاندىق كينوتەاترلاردا قازاق تىلىندە دۋبلياجدالعان نەمەسە قازاق تىلىندە تۇسىرىلگەن فيلمدەرگە مۇرنىن ءشۇيىرىپ قاراپ، سەانس ۋاقىتىن كورەرمەنگە ىڭعايسىز ۋاقىتتا قويسا، ءقازىر وتاندىق ونىمدەرگە باراتىنداردىڭ سانى مەن وتاندىق كينوعا دەگەن سۇرانىس پەن قىزىعۋشىلىق ارتقان. سوندىقتان رەجيسسەرلەر دە كوبىنە قازاق تىلىندە كينو تۇسىرەتىن بولعان.

ايتا كەتەيىك، 2011 جىلى پرەزيدەنت جارلىعىمەن قابىلدانعان باعدارلاماعا سايكەس، قازاق ءتىلدى ونىمدەردى 2017 جىلى 60 پايىزعا ءوسىرۋ كوزدەلگەن. ساتى، ساتىسىمەن تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋگە باعىتتالعان باعدارلاما العا قويعان ماقساتتارعا قولجەتكىزىپ كەلەدى.

سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس، مەكتەپ تۇلەكتەرى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستتى قازاق تىلىندە تاپسىراتىنداردىڭ سانى ارتقان. بۇل ءاۋ باستا-اق تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋعا ارنالعان باعدارلامانىڭ كوزدەگەن ماقساتتارىنىڭ ءبىرى ەدى. ياعني، 2017 جىلعا قاراي ەرەسەكتەردىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەندەردىڭ پايىزدىق كورسەتكىشىن 80 پايىزعا جەتكىزۋ.

بۇل رەتتە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى ءتۇرلى سالادا جان-جاقتى دامىپ كەلەدى. وسىدان ون جىل بۇرىن شەتەلدىڭ ءانىن تىڭداۋ ءسان بولسا، ءقازىر قازاق تىلىندەگى ءان مەن ءانشىنىڭ مەرەيى ۇستەم بولعان زامان. قازاق ءتىلى جان-جاقتى دامىپ كەلەدى. بارلىعى ۇتىمدى ويلاستىرىلعان، ماقساتى ايقىن جانە كوزدەلگەن مۇراتقا جەتۋ جولىندا دۇرىس قويىلعان ساتىلاردىڭ ارقاسى.  

تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ەرەكشەلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى، ياعني قازاق ءتىلىن قولدانىسقا ەنگىزە وتىرىپ، ورىس، اعىلشىن ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەندەردىڭ سانىن ارتتىرۋ. «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە» دەمەكشى قازاق تىلىنە باسىمدىق بەرە وتىرىپ، شەت ءتىلىن ۇيرەنۋ. كوپتەگەن عىلىمي جاڭالىقتار، IT سالاسىنداعى جاڭاشىلدىقتاردىڭ كوبى ەڭ الدىمەن اعىلشىن تىلىندە جاريالانادى. سوندىقتان اعىلشىن ءتىلىن – حالىقارالىق ءتىل رەتىندە ۇيرەنۋ، عىلىمعا، جاڭا ءبىلىم كوكجيەگىنە جول اشادى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، باعدارلاما ماقساتتارىنىڭ ءبىرى ساۋاتتى، بىرنەشە ءتىلدىڭ ەركىن مەڭگەرگەن ساۋاتتى قوعام قۇرۋ ەدى. بۇل تۇستا دا باعدارلاما ۇتىمدى ءارى ناتيجەلى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ايتۋىمىز قاجەت. وعان دالەل رەتىندە مىسال كەلتىرە كەتەيىن. قازاقستاندا اعىلشىن ءتىلىن جاقسى بىلەتىندەردىڭ سانى ارتقان. سەبەبى، IELTS تاپسىرۋشىلاردىڭ اراسىندا ورتاق مەجە – 6-عا كوتەرىلگەن. ساراپشىلار مۇنى وتە جاقسى كورسەتكىش ەكەنىن ايتادى.

وسى رەتتە ءتۇرلى باعدارلامالار ارقىلى، ونىڭ ىشىندە «بولاشاق» حالىقارالىق باعدارلاماسىمەن نەگىزگى ءتىلى – اعىلشىن ءتىلىن قولداناتىن ەلدەردە وقىپ جاتقان قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ ارتقانى ساۋاتتى، ءبىلىمدى، اعىلشىن مەن قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەندەردىڭ سانىنىڭ ارتۋىنىڭ ايقىن كورسەتكىشى. بۇل جەردە قازاق ءتىلىنىڭ دەگەنىم – «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا وقۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋىڭ قاجەت. ول ءۇشىن قازاق تىلىنەن تەست تاپسىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيىڭ سىنالادى. تەستتە تەك گرامماتيكا عانا ەمەس، تىڭداۋ، وقۋ سەكىلدى بولىمدەردەن ءساتتى ءوتۋىڭ ءتيىس.

مەملەكەت پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بىلتىرعى جولداۋىندا قازاق، ورىس جانە اعىلشىن ءتىلى تۋراسىندا ايتقان بولاتىن.

«ءۇش ءتىلدى وقۋعا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشۋ ماسەلەسى بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەنسىن. قازاق ءتىلىنىڭ باسىمدىعى ساقتالادى. ونىڭ ءارى قاراي دامۋىنا زور كوڭىل بولىنەدى. سونىمەن قاتار بۇگىندە اعىلشىن ءتىلى – جاڭا تەحنولوگيا، جاڭا يندۋستريا، جاڭا ەكونوميكا ءتىلى. قازىرگى كەزدە 90 پايىز اقپارات اعىلشىن تىلىندە جاريالانادى، 2019 جىلدان باستاپ 10-11 سىنىپتاردا كەيبىر پاندەردى اعىلشىن تىلىندە وقىتاتىن بولامىز. بۇل ماسەلەنى تياناقتى ويلانىپ، اقىلمەن شەشۋ قاجەت»، – دەگەن ەدى ەلباسى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا دا دۇنيەجۇزىندەگى ۇزدىك 100 وقۋلىقتى قازاق تىلىنە اۋدارۋ مىندەتى تۇرعانىن ايتقان.

 «ءبىز الداعى بىرنەشە جىلدا گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا الەمدەگى ەڭ جاقسى 100 وقۋلىقتى ءارتۇرلى تىلدەردەن قازاق تىلىنە اۋدارىپ، جاستارعا دۇنيەجۇزىندەگى تاڭداۋلى ۇلگىلەردىڭ نەگىزىندە ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك جاسايمىز. 2018-2019 وقۋ جىلىنىڭ وزىندە ستۋدەنتتەردى وسى وقۋلىقتارمەن وقىتا باستاۋعا ءتيىسپىز»، – دەدى ەلباسى.

ەندى اڭگىمە اۋانىن قازاق مەكتەپتەرى مەن بالاباقشاسىنا قاراي ويىستىرساق. مۇندا دا سۇرانىس ءوسىپ جاتىر دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولادى. ياعني قازاق تىلىندە وقيتىن جانە بالانىڭ قولدانىس ءتىلىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قازاق ءتىلدى بالاباقشالاردى تاڭدايتىن اتا-انالاردىڭ قاتارى ارتقان. سەبەبى، ستاتيستيكالىق مالىمەتكە سايكەس، ءتۇرلى حالىقارالىق وليمپيادا دا، ۇقت ناتيجەسى بويىنشا دا قازاق ءتىلدى ورتا ءبىلىم وشاقتارى وق بويى وزىپ تۇرعانىن ەسكەرىپ وتىر.

ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن ساندار سويلەسىن. بيىل ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستتەن ەڭ جوعارى بالل جيناعان تۇلەك قازاق مەكتەبىندە وقىعان. سوڭعى ەكى، ءۇش جىلدى قاراستىرساق تا قازاق ءتىلدى مەكتەپتە وقىيتىن وقۋشىلار تەستتە وتە جاقسى ناتيجە كورسەتكەن. ماسەلەن، 2016 جىلى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستتە بىردە-بىر قاتە جىبەرمەگەن 19 وقۋشىنىڭ بارلىعى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ تۇلەكتەرى. ءدال سول جىلى ەل بويىنشا جاقسى ناتيجە كورسەتكەن 10 مەكتەپتىڭ 8ء-ى قازاق ءتىلدى ءبىلىم وشاقتاردى. بىلتىر 139 بالل جيناپ، ەلدى تاڭعالدىرعان وقۋشى دا قازاق مەكتەبىندە وقىعان.

وسىدان جەتى جىل بۇرىن قابىلدانعان باعدارلامانىڭ العا قويعان مىندەتتەرى مەن ماقساتتارى ورىندالىپ جاتقانىن وسىنداي كەرەمەت ناتيجەدەن كورۋگە بولادى. قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى كەڭىپ جاتىر ما؟ كەڭىپ جاتىر. قازاق ءتىلدى اۋديتوريانىڭ سانى جىلدان جىلعا ارتىپ جاتىر ما؟ ارتىپ جاتىر.

جوو-عا بولىنەتىن گرانتتار قازاق ءتىلدى ابيتۋرەنتتەرگە كوپ بولىنەتىن بولدى. سوڭعى ءتورت جىلدى قاراساق، 2014 جىلدان بەرى ءبىلىم گرانتتارىنىڭ 65 پايىزى قازاق تىلدىلەرگە ارنالسا، 35 پايىزى ورىس بولىمىنە بولىنگەن. ال 2016 جىلى قازاق توپتارىنىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى – 75 پايىزعا جەتكەن.

مەملەكەتتىك باعدارلاما ەل اراسىندا جاقسى ناسيحاتتالىپ، قازاق ءتىلىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن جەتىك ءتۇسىندىرۋدىڭ ارقاسىندا قازاق مەكتەپتەرىنە باراتىنداردىڭ سانى 80 پايىزعا جەتكەن.

ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ تا ادەبيەت وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدە قازاقستاندا تۇرۋعا نيەتتى، وسكەلەڭ ۇرپاققا تاربيەلەۋدى ماقسات ەتكەندەر بالالارىن قازا ءتىلدى مەكتەپتەر مەن بالاباقشاعا بەرەتىنىن ايتىپ وتكەن ەدى.

قورىتا كەلگەندە قازاقستانداعى ءتىل ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا قابىلدانعان 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما ءساتتى جۇمىس ىستەپ، كوپ كۇتتىرتپەي-اق جاقسى ناتيجەسىن بەرىپ جاتقانىنا كۋا بولىپ وتىرمىز.

التىنگۇل ءومىرزاقوۆا