الماتى ىرگەسىندەگى مەدەۋ اۋدانىنا قاراستى «دۋمان» ىقشاماۋدانىنىڭ قازىعى 1991 جىلى قاعىلعان. مەكتەبى، ەمحاناسى، بالاباقشاسى، مەشىتى، ت.ب. كوپشىلىككە قىزمەت ەتەتىن ورىندارى بار. بۇگىندە 25 مىڭعا جۋىق حالىق تۇرادى قاعاز جۇزىندە، ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە 45 مىڭعا جەتىپ، ارتىلادى. ويتكەنى، ءوز جەرىندە تەك قازاقتارعا عانا جالدامالى پاتەردە تۇرۋ ءناسىپ ەتىلگەن. جان-جاقتان كەلگەن بالالى-شاعالى وتباسىلار، اۋىلدان جۇمىس تاپپاي قالاعا اعىلعان اعا-اپكەلەرىمىز بەن بويداقتار – وسى جالدامالى پاتەرلەردىڭ تۇرعىندارى. ءقايسىبىرى جەتىسىپ كەلدى دەيسىڭ قالاعا، سول قۋ تىرشىلىكتىڭ قامى. ونىڭ ۇستىنە قالانىڭ كەيبىر اۋداندارىندا شارىقتاپ تۇرعان پاتەراقىسى «دۋماندا» ارزان، ءبىر بولمەلى پاتەردى كەم دەگەندە 15 مىڭعا تابۋعا بولادى. اقشا تابۋدىڭ سارا جولىن بىلەتىندەر اۋلالارىنا كەمىندە ءۇش-تورت اۋىزدى پاتەرلەر سالىپ تاستاعان. كۇنكورىس وسى...
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جەرسىز، ءۇيسىز جۇرگەن “تۇرعىلىقتى كۆارتيرانتتار" تۋرا ءبىرىنشى مامىر كۇنى تالعار كۇرە جولىنداعى بوس جاتقان جەرلەردى تايلى-تۇياعى قالماي، بالا-شاعاسىمەن باسىپ الدى. اشىنعان جۇرت وزدەرى قالاعان جەرلەرگە قازىق قاعىپ، جاتىپ الدى. قارا جەرگە زار بولعان قايران قازاق سول كۇنى ءبىر عايىپتان تايىپ ۇلتاراقتاي جەرگە قارىق بولىپ قالعان ەدى-اۋ. وتباسىما قايتسەم دە باسپانا سالىپ بەرەم دەگەن قارۋلى جىگىتتەر كۇرەكتەرىن ارقالاي دا بارعان. قۋانىش جاسى تەز قۇرعادى، ويتكەنى ول جەرلەردىڭ يەسى قازاق ەمەس، تۇرىكتەر بولىپ شىقتى. بيلىكتى شۋلاتىپ، بىرلىك مەيرامىنىڭ شىرقىن بۇزعان قازاقتاردى قامادى، بالا-شاعا، ايەلىنە قاراماي كۇش كورسەتىپ قۋىپ شىقتى. دارمەنسىز حالىقتى جارىلقايتىن ءتىرى پەندە تابىلمادى. قاراشا حالىق جالدامالى پاتەردە تۇرسا دا، "دۋمان" دەگەن كيەلى جەردى حالقىنا سىيعا تارتقان ءبىرتۋار ازاماتتىڭ ەسىمىن ەسكە الىپ، شۇكىرشىلىك ەتىپ تاراسقان ەدى، امالسىزدان، شاراسىزدان...
كەزىندە بۇل جەرلەرگە قازاقتار وڭاي قول جەتكىزگەن جوق، الماتى شاھارىنا اكىم بولىپ تۇرعانداعى ءبىرتۋار ازاماتتىڭ مارتتىگى ەدى. "شاڭىراق"، "تاۋگۇل"، "باقاي"، "دۋمان"، ت.ب. قالانىڭ شەتىندەگى جەرلەردى قالىڭ قازاقتىڭ قامىنا بەرگەن – قايران زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ ەدى. ول كىسىنىڭ ەلىنە دەگەن جاناشىرلىق قاسيەتىن كوزدەرى كورگەن قاريالار "قالا شەتىندەگى جەرلەرگە يە بولا بەرىڭدەر، ءوزىم زاڭداستىرىپ بەرەمىن" دەگەن ءسوزىن ءالى كۇنگە اۋىزدارىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەدى. بۇگىندە قامقور ازاماتتىڭ ۇمىتىلماس جاقسىلىعىن ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەيدى. نەگە ءبىز "قازاعىم" دەپ ەڭىرەگەن ەردىڭ اتىن ۇمىتتىق!؟ جوق، ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس، ۇمىتىلمايدى دا... بولاشاقتا ول كىسىنىڭ ەسىمى التىن ارىپتەرمەن قازاق ەلىنىڭ، ۇرپاقتىڭ جۇرەگىندە ساقتالماق.
قازاقتارعا جەر بەرۋ ماسەلەسىندە زامانبەكپەن بىرگە قىزمەتتەس بولعان جانە سول ۇلكەن تاريحي وقيعانىڭ كۋاگەرى ساپۋرا ءجۇسىپوۆانىڭ ەستەلىگىنەن: "الماتىنىڭ اينالاسىنداعى شاعىن اۋداندار مەن ەلدىمەكەندەرگە قازاقتاردىڭ قونىستانۋىنا بىردەن-بىر سەبەپكەر بولعان ادام – ءنۇرقادىلوۆ. قالا سىرتىنداعى "دۋمان"، "شاڭىراق"، "باقاي"، "تاۋگۇل" اۋداندارىن، رىسقۇلوۆ كوشەلەرىنىڭ تومەنگى جاعىنداعى، ءال-فارابيدىڭ جوعارعى جاعىنداعى يەن جەرلەردىڭ بارىنە قازاقتاردىڭ قونىستانۋى ءنۇرقادىلوۆتىڭ كەزىندە باستالدى. بىردە ول مەنى شاقىرىپ الىپ، باسپاناسىز جۇرگەن قازاقتاردى قالا سىرتىنا قونىستاندىرۋعا جاعداي جاسايتىن شەشىم دايىنداۋدى تاپسىردى. ءبىز شۇعىل ارادا ون جەتى شەشىم دايىنداپ، 15 مىڭ قازاققا جەر بەرۋگە نەگىزى بار قۇجاتتى زاكەڭنىڭ الدىنا قويدىق. ول مەنەن: "ءبارى دۇرىس پا؟-"دەپ سۇرادى. مەن: "ارينە، دۇرىس!"- دەيمىن. زاكەڭ: "دۇرىس ەكەنىن ءبىلىپ وتىرمىن، ءبارى قازاق پا دەگەنىم عوي؟.."- دەپ، ماعان جىميا قارادى دا شەشىمنىڭ شەكەسىنە "بەكىتەمىن" دەپ، كوكسيتە قول قويدى. سونداعى زاكەڭنىڭ راحاتتانا قول قويعان بەينەسى ءالى كۇنگە كوز الدىمنان كەتپەيدى. وسى كۇنگە دەيىن الماتىنى باسقارعان قاي باسشى قازاققا ءنۇرقادىلوۆ جاساعان جاقسىلىقتىڭ تىم قۇرىعاندا جۇرناعىن جاسادى ەكەن؟" ("دات"10 قاراشا، 2010 ج.).
ساپۋرا حانىمنىڭ جازباسىن وقىپ، ەرىكسىز كوزىمە جاس الدىم. قاڭعىپ جۇرگەن مىڭداعان قازاقتىڭ جەرگە يە بولعانى ءۇشىن قۋانىشتان شىققان جاس بولسا، ءبىر شەتىنەن ارامىزدان ارماندا كەتكەن نار تۇلعانىڭ ەلىنە بەرەرى كوپ ەدى، ماڭدايىمىزعا سىيماي كەتتى، وكىنىش جاسى ەدى... ءيا، ول كىسىدەي ەشكىم قاراشا حالقىن جارىلقاي العان جوق!
زامانبەك اعا ءوز ۇلتىن شەكسىز جاقسى كوردى، توپىرلاعان جەگىش توبىردان حالقىن اراشالاپ العىسى كەلدى، اتتەڭ... ءومىرى قىسقا بولدى.
بۇگىندە زامانبەك اعا سىيعا تارتقان الماتىنىڭ شەتىندەگى جەرلەر قالانىڭ كوركىن اشاتىن ىقشاماۋداندارعا اينالدى. ءبىر وكىنىشتىسى، ول كىسىنىڭ اتىندا بىردە-بىر كوشە، ەلدىمەكەن نەمەسە مەكتەپ جوق ەكەن. باتىر تۇلعانىڭ اسقاق بيىك ەسكەرتكىشى دە بوي كوتەرمەپتى. ءىشىمىز اشيدى، جانىمىز جابىرقايدى، سونداي ءمارت تۇلعانىڭ ەسىمىن ەسىركەي الماي ءجۇرمىز. مىنە، قايسار ازاماتقا كورسەتكەن سىي-قۇرمەتىمىز.
ءبىز «دۋمان» ىقشاماۋدانىنىڭ حالقى ءبىر اۋىزدان قاراشاسىنا قامقور بولعان، جوعىن تۇگەندەپ، بارىن باعالاي بىلگەن، جۇرەگى ماڭگىلىك قازاق دەپ سوققان ۇلتجاندى، نامىسقوي، ءبىرتۋار زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ ەسىمىن وسى اۋدانداعى ءنومىرى 172 مەكتەپ-گيمنازياسىنا بەرۋدى جوعارىدان ءوتىنىپ سۇرايدى. ءارى مەكتەپتىڭ اۋلاسىنا باتىر تۇلعالى اعامىزدىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتساق، ول كىسىنىڭ حالقىنا جاساعان جاقسىلىعىنىڭ وتەۋى بولار ەدى. بۇل مەكتەپتە بۇگىندە ەكى جارىم مىڭ بالا وقيدى، سول بولاشاق ۇرپاق زامانبەك اعاداي ۇلتجاندى، ەلىنە شىن جانى اشيتىن ناعىز پاريوتتار بولىپ تاربيەلەنسە، باقىتتى ەل بولاتىنىمىز ءسوزسىز.
سالتانات باكەيەۆا
پىكىر قالدىرۋ