جالپى، قازاق ادەبيەتىنىڭ سىنى مەن جۋرناليستيكاسىن، سودان سوڭ فيلولوگياسىن قۇلبەك ەرگوبەكسىز ەش كوز الدىنا ەلەستەتە المايسىڭ. ويتكەنى، ونىڭ اتالعان سالالارداعى ەتكەن ەڭبەكتەرى ۇلتىمىزدىڭ سانا-سەزىمىنە، كوكەي-كوڭىلىنە سىڭگەلى وتىز جىلدان استام ۋاقىت بولدى. وسىناۋ كەزەڭدە ول قالام تارتپاعان جانر كەمدە-كەم. ونىڭ قاي-قايسىسى بولسا دا تولعان، تولىسقان، جان-جاقتى تەوريالىق جانە پراكتيكالىق تۇرعىدان قالىپتاسقان دۇنيەلەر. مىسالى، قۇلبەك ەرگوبەك قازاق پوەزياسى، پروزاسى، جەكە شىعارمانىڭ جازىلۋ تاريحى، جازۋشى شەبەرحاناسى ماسەللەرىنە ارنالعان «جان جىلۋى» (1981 ج.)، «مەيىرىم شۋاعى» (1985 ج.)، «قازاق سوۆەت بالالار جازۋشىلارى» (1987 ج.)، «ءسابيت مۇقانوۆ» (1989 ج.)، «بايانعۇمىر» (1992 ج.)، «جاقسىدان قالعان ءسوز» (1992 ج.)، «وتەباي تۇرمانجانوۆ» (1992 ج.) جانە عالىم سىنشىنىڭ «ارىستار مەن اعىستار» (2004-2007 جج.) اتالاتىن التى تومدىق شىعارمالار جيناعى جوعارىداعى سوزدەرىمىزدىڭ ايعاعى. ول سونىمەن بىرگە 1978-1990 جىلدارى «لەنينشىل جاس» («جاس الاش» جانە «سوسياليستىك قازاقستان» («ەگەمەن قازاقستان) ) گازەتتەرىندە ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقاردى. ونىڭ جۋرناليستيكاداعى قالىپتاسقان كەزەڭىنىڭ ءبىرى – «اقيقات» جۋرنالى. وندا ول ءوزىنىڭ جان-جاقتى قالامگەرلىگىن كورسەتە ءبىلدى. ارىپتەسىمىزدى، 60-جىلدىق مەرەيتويىمەن قۇتتىقتايمىز.

سودان بەرى ارتىق ەمەس، كەم ەمەس، اتتاي جيىرما جىلدىڭ ءجۇزى اۋدارىلعان ەكەن. ونىڭ فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى دارەجەسىن قورعاۋىنا ارنالعان عىلىمي كەڭەس، وزگە ورىن ەمەس، تۇپ-تۋرا ەلىمىزدىڭ باس عىلىم ورداسىندا وتكىزىلگەن ەدى. ءساتى ءتۇسىپ سول القالى جيىندا بولعانىم بار. قىزىق بولعاندا، قازاق عىلىمىنىڭ شاڭىراعىن بيىك ۇستاپ كەلە جاتقان نەبىر عۇلاما عالىمدار زەرتتەۋدىڭ زەرلى زەردەدەن تۋعان دۇنيە ەكەندىگىنە سۇيسىنىستەرىن ءبىلدىرىپ، ۇمىتكەرگە بىردەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عىلىمي اتاعىن بەرۋگە ويىسىپ بارا جاتتى… تەك ءبىر عانا كىسىنىڭ، قۇلبەكتىڭ ءوزىنىڭ سۇيىكتى ۇستازدارىنىڭ ءبىرى، قازاق ادەبيەتىن زەرتتەۋ عىلىمىنىڭ كورنەكتى وكىلى رىمعالي نۇرعالييەۆتىڭ: «بۇلاي ەتسەك، الار اسۋى بيىك تالانتتى توقىراۋعا ۇشىراتامىز. بىردەن دوكتورلىق اتاققا يە بولعان سوڭ، «كوزدەگەن اسۋ الىندى» دەپ، تالانتىنىڭ حاس تۇلپارىن قاڭتارىپ قويۋى مۇمكىن. ءبىز وعان قۇدايدىڭ بەرگەن دارىنىن ءالى دە مولىنان شىعارۋىنا مۇمكىندىك بەرەيىك. دەمەك، تەرەڭىندە التىنى بار ەكەن، ەندەشە ونى الۋ ءۇشىن بەلشەدەن قازدىرايىق»، – دەگەن ءسوزى اۋەلگى دۋ كوتەرىلگەن ۇسىنىس پىكىرلەردى باسىپ-اق تاستادى. تالاپكەردىڭ عىلىمي وپپونەنتى تۇرسىنبەك كاكىشيەۆتىڭ جالعىز ءوزى: «دوكتورلىق دارەجە بەرىلسە، توقىراپ قالادى، ودان ءارى ەڭبەكتەنبەيدى دەگەندى قايدان شىعارىپ وتىرسىزدار؟ وزدەرىڭىز دوكتورلىق اتاق العان سوڭ، قالام-قاعازدارىڭىزدى جيناستىرىپ قويعان با ەدىڭىزدەر؟» – دەپ شىر-پىر بولدى دا قالدى… قۇلبەك ەرگوبەك اراعا ءۇش جىلعا جۋىق ۋاقىت سالىپ، دوكتورلىقتى دا ساتىمەن قورعاپ شىققان بولاتىن. ءوزىم ادەبيەت زەرتتەۋشىسى نەمەسە ونى ساراپتاپ، قولىنا قالام ۇستاعانداردىڭ سىباعاسىن ۇلەستىرىپ جۇرگەن سىنشىلىق ەڭبەكپەن اينالىسىپ جۇرمەگەندىكتەن، بۇل ەكى ارادا قانداي بەلەسكە كوتەرىلگەنىن ايتامىن دەپ ۋاقىت وزدىرماي-اق قويايىن. ءبىر بىلگەنىم – عىلىمي كەڭەس ونى دا اسا جوعارى باعالاپ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى دەگەن عىلىمي اتاقتى الۋىنا ءبىر اۋىزدان داۋىس بەرگەن-دى. وسىناۋ جيىندا ءسوز العان اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ: «ءسوز ساباقتاۋى سۇيكىمدى، زەرتتەۋلەرى ءارى ناقتى، ءارى زاتتى، تەوريالىق تۇيىندەۋلەرى دەن قويعىزارلىق»، – دەسە، پروفەسسور تۇرسىنبەك كاكىشيەۆ جاس تالاپكەردىڭ قادامىن بۇل جولى دا بار ىقىلاس-پەيىلىمەن قۇپتايتىنىن جەتكىزىپ باقتى. ال، قازاق قالامگەرلەرىنىڭ ابىزىنا اينالعان ءابدىلدا تاجىبايەۆ بارىنەن اسىپ ءتۇستى. ءتىپتى قىزدى-قىز­دىمەن: «وسى مەن دە دوكتورمىن. وسى سەندەر دە دوكتورسىڭدار. ءبىراق، وسى دوكتور بولىپ سەندەر نە بىتىردىڭدەر؟ دوكتور بولعانىما كەيدە مەن دە وكىنەمىن. قۇلبەك دوكتور بولماسا دا جازا بەرەدى. ءتىپتى قۇلبەككە دوكتورلىقتىڭ كەرەگى دە جوق»، – دەپ اعىل-تەگىل اقتارىلا سويلەگەن-دى. ءيا، شىن دارىنعا اتاق-دارەجە ات شالدىراتىن مەجە بولمايدى ەكەن. ول – وعان ولشەم ەمەس. ونى قۇلبەكتىڭ دوكتورلىق ديپلومدى العان سوڭ دا ءبىر ساتكە ىركىلمەستەن، تىنىمسىز ەڭبەكتەنىپ، تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ توپىراعىن قۇنارلاندىرا ءتۇسۋ ءۇشىن قالامىنىڭ تۇرەنىن اق قاعازدىڭ بەتىنە بويلاتا سالىپ كەلە جاتقاندىعىنان اڭعارامىز. سونىڭ ناتيجەسى رەتىندە بۇگىندەرى قۇلبەك قالامىنان تۋعان دۇنيەلەر وتىزعا جۋىق جيناق بولىپ، وقىرماندارىنا جول تارتىپتى.. سولاردىڭ ءبىرى – وتىز ەكى باسپا تاباق ەتىپ قۇراستىرىلىپ، وسى تاياۋدا عانا الماتىنىڭ «ەل – شەجىرە» باسپاسىنان جارىق كورگەن «ولەڭسوز» اتالاتىن جيناق. وسى كىتابى ارقىلى قۇس جولى ىسپەتتى ارايلانىپ، قىرىق جىلعا سوزىلىپ جاتقان زەرتتەۋشىلىك، زەرلەۋشىلىك شىعارماشىلىعىنىڭ ولەڭسوزگە ارنالعان سالاسىن بايىپپەن بارلاپ، بار-جوعىن تۇگەندەپ، ءبىر قورىتىندى جاساپ الۋدى ماقسات ەتكەن سياقتى. سول سەبەپتەن دە وعان نازار اۋدارماي قالا المادىق. قۇلبەكتىڭ اتتاي جيىرما جىلدى قامتىپ جاتقان شىعارماشىلىعى كەڭەستىك داۋىردە جازىلعاندىقتان، سول كەزدىڭ تىنىسى ايقىن سەزىلەتىنى، ونىڭ قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك الىپ، بوداندىقتان بوساپ شىققاننان كەيىنگى تالابىنا سايكەس كەلە بەرمەيتىنى بەلگىلى. ەندەشە، سول كەزدە جازىلىپ قالعان دۇنيەنى سۇزگىدەن قايتا وتكىزىپ شىعۋ كەرەك پە ەدى؟ جوق، قۇلبەك كىتاپتى قۇراستىرۋ بارىسىندا ولاي ەتۋدەن باس تارتىپتى. بۇلاي ەتكەندە، كەزىندە ايتىلعان، ءوز قىزمەتىن اتقارعان تالاي ويعا قيانات جاسالادى ەكەن. مەنىڭ ءا دەگەننەن «سول تۇستاردى قايتا قاراۋ كەرەك پە ەدى» دەگەن ويىمنىڭ ءوزى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ تالابىمەن ساناعا ءسىڭىپ قالعان، ونىڭ كەز كەلگەن قاۋلى-قارارلارىن ءاي-شايعا قاراتپاي ۇرلەپ جاندىرىپ، داۋىلداتىپ-جاۋىنداتىپ الىپ كەتكىسى كەپ تۇراتىن باياعى «ءلاپپاي تاقسىرلىق» ەلگەزەكتىكتىڭ اسەرى ەكەن. ءبىزدىڭ قازىرگى كوڭىل كۇيىمىزگە سايكەس كەلسە دە، كەلمەسە دە كەڭەستىك ءداۋىردىڭ قۇزىرىندا وتكەن جەتپىس جىل قايتىپ ورالمايدى. سول جەتپىس جىل بويىنا سوزىلىپ كولبەپ جاتقان تاريحىمىز وتكەن ءداۋىردىڭ ەنشىسىندە. بۇگىن ءسوزىمىزدى قانشا جەردەن قۇبىلتقانىمىزبەن، حالقىمىزدىڭ ۇشتەن بىرىنەن استامىن جۇتىپ جىبەرگەن قاساقانا قولدان جاسالعان سۇراپىل اشتىقتىڭ اراندى اۋزىن، ەلگە ەگەلىك ەتپەك بولعان مارعاسقالارىمىزدى جايپاپ كەتكەن 37 جىلدىڭ سويقاندى سۇمدىقتارىن، ۇلى وتان سوعىسى دەگەن قاسيەتتى ات بەرىلگەن، ءبىراق بوزداقتارىمىز وزگەنىڭ جەرى مەن مۇددەسى ءۇشىن جان بەرگەن قاسيەتسىز سوعىس سالعان زارداپتاردى، پاتشالىق رەسەي ەكى ءجۇز جىل بويى جۇتىپ جىبەرە الماعان جەرىمىزدى «تىڭ كوتەرۋ» ۇرانىمەن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا باسىپ العان كاززاپتىقتى وزگەرتە المايمىز. سولاردى كورە-بىلە تۇرىپ، پارتيانىڭ اتىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ كەلگەن ۇلى ورىس شوۆينيزمىنە قۇلدىق ۇرىپ، سونى شابىتىمىزدى شالقىتا ماراپاتتادىق. «الەمدەگى ەڭ ادىلەتتى، ەڭ باقىتتى ەل بىزدىكى» دەپ بويىمىز بالقىپ، جۇرەگىمىز ەلجىرەدى. ول ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك الىپ، ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەنگە دەيىنگى ءاربىر تىنىسىمىزدان، جۇرەگىمىزدىڭ ءاربىر دۇرسىلىنەن سەزىلىپ تۇردى. ءالسىز سوقپاقتاردان جول جاسادىق، سوسياليزم ءداۋىرىنىڭ تۋىن كوتەردىك، سوسياليزم ەلىنىڭ بۇزىلمايتىن بەرىك ىرگەسىن جاسادىق. ەرلىگىمىز، ەلدىگىمىز ادامزات ءۇشىن ماڭگىلىك ماقتان. لەنين جولىنا يەلىك ەتە الماي الجاسقان، اداسقان شاقتارىمىز ءۇشىن دە جاۋاپتىمىز. ەندى، مىنە، الدىمىزدا ءححى عاسىر تۇر. جاس ۇرپاق بىزدەن بارلىق قاتە-كەمىسىن، تۇزەگەن قيال قاناتىن كەڭ جايعان عىلىمى مەن پوەزياسى قاتار شارىقتاعان سوسياليزم وتانىن قابىلدايدى». ەندەشە، كىتاپقا ەنگىزىلگەن دۇنيەلەردىڭ ءبىر دە ءبىرىنىڭ ۇتىر-نۇكتەسىن وزگەرتپەستەن، سول اۋەل باستاعى جازىلعان كۇيى بەرگەنى ورىندى بولعان. سول ارقىلى وقىرمانىنىڭ كەزەڭ كەلبەتىن سو قالپىندا تانۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن. ميىمىزدىڭ قاتپارلارىندا نە جاتقانى، نەگە ۇمتىلىپ، نەنى قاناعات ەتكەنىمىز، نەنى ارمانداپ، نەدەن جەرىنگەنىمىز بولعان قالپىندا كورىنگەن. تاريحتا ەرتەلى-كەش زەرتتەۋشى نازارىنان تىس قالاتىن كەزەڭ بولمايدى. بۇعان دا كوڭىل كوزى تۇسەرى ءسوزسىز. بارلىق تاريحي قۇبىلىستار سياقتى بۇل كىتاپتاعى تۇجىرىمدار مەن كوزقاراستار دا ءوز كەزەڭىنىڭ شىندىعى. سوندىقتان بۇل كىتاپتا ۇسىنىلعان دۇنيەلەر سول كەزەڭنىڭ ناقتى كورىنىسى بولسىن دەگەن نيەت بولسا كەرەك، ماقالالاردى بەرۋدە اۋەل باستا جازىلعان قالپىن ساقتاعان… قۇلبەكتىڭ ادەبيەت زەرتتەۋشىلىك ءومىربايانى و باستا-اق ءساتتى باستالعان سياقتى. ءوزى ماقالالارىندا زور سۇيىسپەنشىلىككە تولى ساعىنىشپەن ەسكە الىپ وتىراتىنىنداي، وقۋ ىزدەپ الماتىعا تابانى تيگەن العاشقى ساتىنەن-اق اۋىلدىڭ قالا كورمەگەن سارىۇرپەك بالاسى انۋاربەك دۇيسەنبييەۆ، قابدىكارىم ىدىرىسوۆ، ساعي جيەنبايەۆ ءتارىزدى دوستىقتارى بالداي ءتاتتى قازاق ولەڭ-جىرىنىڭ ايتۋلى مارعاسقالارىنىڭ ورتاسىنا تاپ بولدى. ال، ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىن جاساۋشىلار لەگىندە ءوزىنىڭ ايتۋلى ورنى بار، اينالاسىنا پاراسات نۇرىن سەپكەن ۇلى ۇستاز بەيسەنباي كەنجەبايەۆتىڭ تۇراقتى ماحابباتىنا بولەنۋى شە؟ وعان تومەنىرەكتە كەڭىرەك توقتالاتىن بولامىز. قىسقاسى، تەمىرقانات جاس تالاپ وسىنداي ابزال اعالاردىڭ، ۇلاعاتتى ۇستازدىڭ ىقىلاس نۇرىنا شومىلا ءجۇرىپ، ادەبيەت ايدىنىنا ەرتە كەزدەن-اق قايىعىن سالىپ، جەلكەنىن كەردى. قولىمىزعا ۇستاپ وتىرعان كىتاپ ماقالالارىنان ولاردىڭ دا بوي كورسەتىپ قالاتىندىعى سوندىقتان. سويتكەنمەن، سول ەرتەرەك كەزدە جازىلعاندارىنىڭ وزىندە جەڭىل تۇجىرىم، ۇركەك ويلار جوق. ءاربىر ايتقان ءسوزى التىن بالداققا سىڭىرىلگەن كۇمىس شەگەدەي ورنىقتى دا بەرىك. سابىرحان اسانوۆتىڭ سوناۋ 1974 جىلى جارىق كورگەن «شولپان» جيناعىنا جازىلعان پىكىردى بالاڭ جىگىتتىڭ قالامىنان شىققان دۇنيە دەي المايسىز. «تاقىرىپتى سويلەتۋ – تالانتقا سىن دەگەنىمىزبەن، تالانت تاقىرىپ تاڭداۋدان-اق تانىتادى ءوزىن»، – دەگەن تۇجىرىمىندا ويى ورنىققان ساليقالى دا سالماقتى كوڭىلدىڭ سەنىمى بار. «الىس جول العاشقى قادامنان باستالادى» دەمەكشى، ادەبيەت سىنىنا وسىلايشا، العاشقى قادامىنىڭ ءوزىن نىق باسىپ كەلگەن قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ ماقالادان ماقالاعا، زەرتتەۋدەن زەرتتەۋگە وتكەن سايىن تولىسا تۇسكەنى اڭعارىلادى. جانە ول الدەكىمگە ەلىكتەۋ-سولىقتاۋدان ادا، وزىندىك جازۋ ورنەگىن قالىپتاستىرعان. كىم تۋرالى جازسا دا، قالامىن قاي تاقىرىپقا سىلتەسە دە جەرىنە جەتكىزىپ، يلەۋىن قاندىرىپ، وزىنشە تىڭنان جول سالادى. اينالانى كەڭىرەك شولۋ ءۇشىن نەعۇرلىم بيىگىرەك كوتەرىلۋ قاجەت. قۇلبەكتىڭ ول بيىگى – الەمدىك ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىلەرىنەن مولىنان قانىپ ءىشۋى. ءبىراق سول «اينالاداعى» كورىنگەندەردىڭ قانداي ەكەنىن تانۋ ءۇشىن بيىكتەن قاراۋ دا جەتكىلىكسىز، ونى كورەتىن كوز كەرەك. تابيعاتىنان دالتونيك (تاۋىق سوقىر) جان قىزىلدان كوكتى، جاسىلدان قوڭىردى اجىراتا الماي، پۇشايمان بولادى. مىنە، وسى جەردە قياداعىنى قالت جىبەرمەيتىن قىراننىڭ جانارىنداي قىراعى كوز كەرەك، كوڭىل كوزى! اللا تاعالى قۇلبەكتى ەڭ اۋەلى وسىنداي قىراعى كوزبەن جارىلقاپتى. «سۇلتانماحمۇتتىڭ ليريكالارى ءالى تەرەڭ تالدانىپ جەتپەگەن» – دەيدى ق. ەرگوبەك. «ءالى تالدانباعان» دەمەيدى، «ءالى تەرەڭ تالدانىپ جەتپەگەن» دەيدى. دەمەك، وزىنە دەيىنگى زەرتتەۋشىلەردىڭ بۇل سالاداعى ەڭبەكتەرىن كورە-بىلە وتىرىپ، ونى مىسە تۇتپايدى، ايىزى قانبايدى، ۇلى اقىننىڭ ليريكالارىن ودان دا تەرەڭ تالداپ تانۋعا قۇلاش ۇرادى، وسى سوزىمەن الدىنا سولاي ەتۋدى مىندەت ەتىپ قويادى. قۇلبەكتىڭ س. تورايعىر ۇلىنىڭ الەۋمەتتىك كوزقاراسىن پايىمداۋى كىمگە دە بولسا ۇلگى تۇتارلىق. 1917 جىلعى اقپان توڭكەرىسى مەن قازان توڭكەرىسىن ناقتى باعالاپ، جول تابۋ قازاق ءۇشىن قان جۇتىپ جۇرگەن، تۋعان حالقىنىڭ قامىن جەگەن، ءبىراق ءومىر تاجىريبەسى از ساياسي كۇرەسكە ەندى-ەندى عانا قوسىلىپ كەلە جاتقان سۇلتانماحمۇت ءۇشىن جەڭىل بولماعانىن مەيلىنشە دايەكتى تۇجىرىمدارمەن اشىپ كورسەتەدى. «راسىندا س.تورايعىر ۇلى دۇنيەنى، قوعامدى قالاي ءتۇسىندى؟ سوسياليزم يدەياسىنا كەلدى مە؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بۇگىن دە وڭاي ەمەس»، – دەيدى «سۇلتانماحمۇت ءسوسياليزمدى قالاي ءتۇسىندى؟» دەگەن ماقالاسىندا. ماقالا تاقىرىبىنىڭ ءوزىن وسىنداي سۇراۋلى سويلەممەن بەلگىلەگەن قۇلبەك سۇلتانماحمۇتتىڭ ءسوسياليزمدى تۇسىنۋدەگى تانىمىن تامىرشىداي تاپ باسىپ، ءدال ايتىپ بەرە العان. ماقالانى وقىپ وتىرىپ، ومىردەن اسىعىس اتتانعان ۇلى اقىنعا شىر-پىر بولىپ ارا ءتۇسىپ، كەڭەس داۋىرىندە شىعارماشىلىعىن تانىپ بىلۋگە بولاتىن اقىنداردىڭ قاتارىندا الىپ قالۋعا ۇلكەن جىگەر جۇمساعان پروفەسسور بەيسەنباي كەنجەبايەۆتىڭ قاراپايىم تۇلعاسىنا شەكسىز ريزا بولاسىز. «بار سانالى عۇمىرىن سۇلتانماحمۇت تورايعىرۇلىن تانۋعا ب. كەنجەبايەۆتىڭ اقىندى «سوسياليست» ەتىپ، جانۇشىرىپ ايقاسىپ، بەت جىرتىسىپ ءجۇرۋىنىڭ وزىندىك سەبەبى بار. سۇلتانماحمۇتتى «ۇلتشىلدىققا» بەردىڭ-اق اقيىق اقىن مۇراسى جابىلىپ قالادى ول كەزدە»، – دەيدى ول جونىندە زەرتتەۋشى. وقىرمانعا مەكتەپ حرەستوماتياسىنان تانىس اقىننىڭ ءبىرى ءسابيت دونەنتايەۆ شىعارماشىلىعىن تانىتۋدا دا ق. ەرگوبەك وزىندىك جاڭا قىرىنان كەلگەن. ول ماقالانى وقىرماننىڭ كىتاپتان وقۋىنا مۇمكىندىگى بار بولعاندىقتان، وعان كوپ توقتالماستان، ءبىر عانا تۇسىنا نازار اۋدارايىق. ماسەلەن، «بالالىقتى ساعىنۋ» جانە «بالالىق» اتالاتىن ەكى ولەڭدى ءوزارا سالىستىرىپ كورەيىك»، – دەيدى دە تاقىرىبى ۇقساس ەكى ولەڭنىڭ كوتەرىپ وتىرعان جۇگى مۇلدەم ەكى بولەك ەكەنىنە، ول ولەڭدەرگە سونداي جۇك ارتقان اقىن شەبەرلىگىنە نازار اۋدارتادى. ەندى جاڭا عانا سىدىرتىپ وقىپ شىققان ەكى ولەڭگە قايتادان ءۇڭىلىپ، زەردەڭىزگە تۇسكەن سۋرەتتەردى قايتادان سارالاي باستايسىز. بۇل ماقالا اۆتورى زەرتتەۋشىنىڭ ءسىزدىڭ كوڭىل كوزىڭىزدى كەڭىرەك اشىپ، الدىڭىزداعى قوس ولەڭگە ەرەكشە جارىق تۇسىرگەندىگىنىڭ ناتيجەسى بولسا كەرەك. سونداي كەزدە، ومىردەن تىم ەرتە اتتانعان، الدىنان زور ءۇمىت كۇتتىرىپ، ايتارىن تۇگەسە الماي كەتكەن بايماعامبەت ءىزتولين، عۇبايدوللا بالاقادىروۆ، زياش قالاۋوۆا سياقتى ارماندى جاستاردىڭ بالاڭ بەينەلەرى كوز الدىڭىزعا تارتىلا قالادى. ول كەزدەيسوق كورىنۋ ەمەس، قۇلبەك ولاردى تىنىمسىز ىزدەنىستىڭ جەمىسى رەتىندە اكەپ ساناڭىزدىڭ تانىم اتتى سورەسىنە جايىپ سالادى. ولاردىڭ جوقتاۋشىسى بوپ، سوڭىندا قالعان جىر مۇراسىنا يەلىك جاساپ، وقىرماندارىنا جەتكىزۋدىڭ جولدارىن قاراستىرادى. بۇل باعىتتا قۇلبەكتىڭ الدىنان كەزدەسكەن ءبىر دە ءبىر مۇراعاتتىق دەرەك نازاردان تىس قالمايدى. بايماعامبەت ءىزتوليننىڭ مۇراعاتىنان تابىلعان داپتەرىن شۇقشيا زەرتتەۋشى «جاپىراقتار» كىمنىڭ ولەڭى؟» دەپ جاھانعا جار سالا حالىق جازۋشىسى ديحان ابىليەۆكە حات جازۋى باعاسىن الماعان تالانت قالماسىن، ادەبيەتتە اداسقان دۇنيەلەر يەسىن تاۋىپ، بولاشاق ۇرپاعىنا سەنىم ارتىپ، ارتتارىنا قارايلاي الماي كەتكەن اسىلدارىمىزدىڭ ارۋاقتارى ريزا بولسىن دەگەندىكتە جاتسا كەرەك. باعامداپ قاراساق، مۇندا جاي عانا زەرتتەۋشىلىك ەمەس، مىندەتىنە العان ىسىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىك، ادەبيەت اتتى كيەلى الەمگە ادالدىق جاتقانىن اڭدايمىز. ادالدىق ارالاعان جەردە شىنايى شىندىق جۇرەدى. قۇلبەك كىمنىڭ شىعارماشىلىعىن تالداسا دا وعان وسى تۇرعىدان كەلەدى. «سىرباي ماۋلەنوۆ» اتتى كولەمدى مونوگرافيالىق وچەرككە، وسىلايشا، ءبىلىمى مەن ماحابباتىن قاتار توككەن. كولەمدى دۇنيە بولعاندىقتان، مۇندا زەرتتەۋشى Cىرباي اقىندى ءار قىرىنان كەلىپ ەركىن تانىستىرادى. قاشانعىسىنشا، مۇندا دا سىرتتاي باقىلاۋشى ەمەس، شىعارمانىڭ ءاربىر بۇرىلىس-قالتارىسىنا جەتە ءۇڭىلىپ، جارقىراتا كورسەتەدى. سىرباي اقىننىڭ سوعىس سويقانى جايىندا جازعان جىرلارىنىڭ ءبىرى «سوعىستان قايتقان سولداتتار» دەپ اتالادى. ونىڭ ءان قايىرماسىنداي قايتالانىپ وتىراتىن ءار شۋماعىنىڭ سوڭعى تارماعىنداعى «سوعىستان قايتقان سولداتتار» دەگەن جولدا قانشاما سالماق بار دەسەڭىزشى! حابارسىز ۇلىن سۇراۋعا جولىڭدى توسىپ انا ءجۇر. قانشا ءۇيدىڭ ۇرلاپ ادامىن، قانشا ۇيدە ءسونىپ قالدى وتتار. كوردىڭ بە ۇلىن انانىڭ، سوعىستان قايتقان سولداتتار؟ وسى جولدارعا قوسىمشا تۇسىنىك كەرەك پە؟ ابدەن كەرەك ەكەن! قۇلبەك سول تۇستاردى تاپ باسىپ، وقىرماننىڭ كوڭىل كوزىنە توسادى. «جانىن مايدان دالاسىندا قالدىرىپ، ءتانى عانا ورالعان جاۋىنگەرلەر نە دەپ جاۋاپ بەرسىن؟! ۇنسىزدىك!» دەگەن كۇڭىرەنىستى سوزىنەن جانىڭ مۇزداپ، سوعىستان قايتقان سولداتتاردىڭ جەڭىس قۋانىشىنا شاتتانا الماي، اناۋ ۇلىنان حابار كۇتكەن انانىڭ، جارىن جوعالتقان ارۋدىڭ، اكەسىن ءالى كورمەگەن، كورە دە المايتىن ءسابيدىڭ شەر-شەمەنى ونىڭ ىشىنە بارىپ قاتىپ، جاۋاپ بەرۋگە تىلدەرى بايلانىپ، بارلىعىنىڭ اۋىرتپالىعى جۇرەكتەرىنە ءتۇسىپ، جانشىلىپ بارا جاتقان سولداتتاردىڭ قاسىرەتتى قالپىن تاني تۇسەسىز. مىنە، قۇلبەك سىنشى وسى ساتتە دە قىران كوزدى كورەگەندىگىن تانىتادى. ولەڭنىڭ ءون بويىنا سيقىرشىنىڭ قولىنداعى شام سياقتى ساۋلەلى نۇر شاشىپ جىبەرگەندە، ونىڭ جاڭاشا ءبىر قىرلارى ارايلانىپ شىعا كەلەدى. قاراڭىز: «ولەڭدە بىر-بىرىمەن اشىق سۇحباتتاسىپ، ديالوگكە بارىپ جاتقان ءبىر دە ءبىر جان جوق، الايدا، ولەڭدە اقىن – دالامەن، انامەن، جارمەن، ءسابي بالامەن ىشتەي تىلدەسىپ، «سوعىستان قايتقان سولداتتارمەن» ىشتەي سويلەسىپ»، ءۇنسىز. ءتىلسىز جاۋاپتاسىپ جاتىر» دەگەن سوزدەردەن سوڭ كوز الدىڭىزداعى كورىنىس اۋقىمى ۇلعايا، مولايا، زورايا تۇسەدى. قاي شىعارما بولسا دا دۇنيەگە ءوز مىنەزىمەن، ءوز كەلبەتىمەن كەلەدى. كادىمگى دارا تۇلعا ءتارىزدى. ونى قۇلبەكتىڭ «ءبىر ولەڭ…» توپتاماسىنا ەنگىزگەن تالداۋ ماقالالارىنان ايقىن اڭعارامىز. ءبىرى دۇنيەگە كەلەردە اقىندى تولعاندىرۋ كۇشىمەن ەرەكشەلەنسە، ءبىرى وزگەگە ۇقسامايتىن مىنەز-قۇلقىمەن كوڭىل اۋدارادى، ەندى ءبىرى عاجايىپ قۋاتىمەن، جاي كوزگە شالىنا بەرمەيتىن تەرەڭدىگىمەن تاڭداندىرادى. قۇلبەك جەكە ءبىر ولەڭدى تاڭداعان بەس ماقالانى بەس ءتۇرلى قىرىنان قاراستىرادى، ءسويتىپ، ءوزى دە سىنشى رەتىندەگى ءوزىنىڭ سان قىرلى زەرتتەۋشى ەكەنىن بايقاتادى. تەگى، سىنشىنىڭ جيناققا ەنگىزىلگەن ماقالالارىنىڭ قاتارىندا بۇل سياقتى جەكە ولەڭگە جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرى مەن زەردەلەۋلەرىنە ارنايى توقتالىپ وتكەن ءجون سياقتى. ونىڭ سەبەبى، قۇلبەكتىڭ بىرنەشە ولەڭنىڭ ءارقايسىسىن جەكە-جە­كە الىپ تالداعاندىعىندا عانا ەمەس، ءبىزدىڭ نازارىمىزدى اۋدارعان جاي – الەم ادەبيەتىندە بار مۇنداي ءۇردىستى قۇلبەكتىڭ ءتول توپىراعىمىزدا وندىرۋگە ۇمتىلۋى. ول جايىندا جەكە ولەڭدەردى تالداۋعا ارنالعان ماقالالارىنا كىرىسپە لەبىزىندە: «ءبىر ولەڭ تالداۋ – ورىس ادەبيەتىندە ەرتەدەن بار ءۇردىس»، – دەي وتىرىپ، ا. س. پۋشكيننىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە تالداۋ جاسالعانىن، ي.ل.اندروننيكوۆتىڭ، م. يۋ. لەرمونتوۆتىڭ ءاربىر ولەڭىن ات سابىلتىپ ىزدەپ، ونى تاپقان سوڭ، ءاربىر ليريكالىق كەيىپكەردىڭ اتا-تەگىن ءتۇپ-تۇقيانىنا دەيىن زەرتتەپ جازعانىن ايتادى. سويتە تۇرا زەرتتەۋشى قازاق ادەبيەتىندە قوندىما ءداستۇر جاساعالى وتىرعان جوق. ونداي قادامدار ابايدىڭ ءاربىر ولەڭىنىڭ شىعارماشىلىق پسيحولوگياسىنا زەر سالعان ۇلى مۇحتار اۋەزوۆتەن باستاپ، بەيسەنباي كەنجەباي ۇلىنىڭ دا عىلىمي تالدامالارىندا جالعاسىن تاپقاندىعىنا كوزىمىزدى جەتكىزەدى. ودان بەرىدە بۇل قاتارعا جاراسقان ابدىراشيەۆتىڭ ءبىر ولەڭىن تالداعان تاكەن ءالىمقۇلوۆ، ونىمەن پىكىر سايىستىرعان مۇزافار الىمبايەۆ قوسىلىپتى. ادەبيەت سىنىنىڭ شاڭىراعىنا ءوز ۋىعىن قاداعان قۇلبەك ەرگوبەك ەندىگى جەردە ءارى قىزىقتى، ءارى قۇنى سالماقتى وسى ۇردىسكە ۇلەس قوسىپ قانا قويماي، ونى ادەبيەتىمىزگە ءبىرجولا ورنىقتىرۋدى مەجەلەپتى. كوز الدىندا كولبەپ جاتقاندى كورىپ قانا قويۋمەن قاناعاتتانباي، ودان ارىعا زەر سالاتىن جان ءۇشىن اياق جەتكەنمەن، كوز كورگەنمەن تىزگىن تارتۋ مۇرات ەمەس. بىلسەم، انىقتاسام، سىرىن اشسام دەگەن ۇمتىلىس وعان ەشقاشان تىنىم بەرمەيدى. «جاپىراقتار» كىمنىڭ ولەڭى؟» دەپ قارت قالامگەر ديحان ابىليەۆكە حات تۇرىندە جولداعان تولعانىسى سونىڭ كورىنىسى. ادەبيەت زەرتتەۋشىسىنىڭ تىنىمسىز كوڭىلى ءبىر ولەڭ بولسا دا ونى ءوز يەسىنە تابىستاۋ ءۇشىن شارق ۇرادى. ءسويتىپ، ونىڭ شىن اۆتورى بولۋى مۇمكىن دەگەن ۇلى سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ شىعارماشىلىق قولتاڭباسىنا، ءومىربايانىنىڭ كەيبىر قالتارىستارىنا، كىمدەرمەن ارالاس-قۇرالاس بولعانىنا زەر سالادى، سالىستىرۋلار جاساپ، تالاي دەرەكتەردى وي ەلەگىنەن وتكىزەدى. ونىمەن تىنباي، زور ۇمىتپەن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ ومىرىنەن تريلوگيا جازعان ديحان ابىليەۆ اقساقالعا سۇراۋ سالادى. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ اتاقتى «مايعا سالەم» ولەڭىن قاراستىرۋدا ونى جازار كەزدەگى اقىن تولعانىسىنان سىر شەرتەدى. ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان زەرگەردىڭ قولىنان شىققان اسىل بۇيىمداي، بۇل ماقالاسى دا ەرىكسىز قىزىقتىرادى. وقىرمان ودان «مايعا سالەم» جازىلار كەزدەگى اقىننىڭ دۇنيەتانىمىن، رۋحاني كەمەلدەنۋىمەن سۋارىلعان شىعارماشىلىق قۋات كۇشىن، پوەزياعا دەگەن تالاپ-تالعامىن، تولعانىس-تەبىرەنىسىن ايقىن اڭعارادى. ال، ونى كوز الدىڭىزعا اكەپ تارتۋ ءۇشىن ولەڭ جازۋعا قويىلاتىن تەوريالىق تالاپتى ءبىلۋ جەتكىلىكسىز، اۆتوردىڭ جان دۇنيەسىن، جۇرەك ءلۇپىلىن، نەمەن تىنىستاعانىن قالتقىسىز ءبىلۋ قاجەت. قۇلبەك زەرتتەۋشى وسىنداي اسا جاۋاپتى مىندەتتى ابىرويمەن اتقارىپ شىققان. قۇلبەكتىڭ وسىنداي زەردەلى زەرتتەۋى كەلەسى ءبىر ولەڭدى تالداۋىندا دا ماقسات بيىگىنە جەتكىزگەن. ول قاي تاقىرىپقا قالام تارتسا دا بولعان وقيعانى سيداڭ، جەكە-دارا المايدى. قىلتيىپ كورىنگەن جاۋقازىن ويدىڭ تامىرىنا نۇقسان كەلتىرمەۋ ءۇشىن ونى كەرە قارىس اۋماعىمەن ويىپ الىپ ۇسىنادى. «سابيتكە» قالاي تۋعان؟» ماقالاسى سونىڭ ايقىن كورىنىسى. مۇندا ادەبيەت زەرتتەۋشىسى قان مايداندا جۇرگەن دارىندى اقىن قاسىم امانجولوۆتىڭ ءسابيت اعاسىنا حات جازىپ وتىرىپ، شابىتتىڭ اساۋ ارعىماعىنا قالاي قارعىپ مىنگەنىن سەزبەي قاپ، وتتى جىردى توگىپ-توگىپ جىبەرگەن اقىندىق قۋاتىنان پايدا بولعان جىرى تۋرالى سىر ايتادى. قاسىمنىڭ حات سوڭىنا جالعاعان جيىرما جولدىق سول ولەڭىن مايداننان كەلگەننەن كەيىن ءسابيت اعاسىنان ارنايى بارىپ الىپ، قايتا قاراپ، سەگىز جولدىق شىمىر دۇنيە ەتىپ شىعارعانىن ايتۋى جىر جالىنا قول ارتپاق بولعانداردىڭ قايسىسىنا بولسا دا ۇلگى الار ونەگە. سىنشى جازىلعان شىعارمانىڭ جەتىستىگى مەن كەمشىلىگىن كورسەتۋمەن شەكتەلەر بولسا، ودان ادەبيەتكە مىسقالداي دا پايدا بولمايدى. ونىڭ قۇدىرەتى اۆتوردىڭ ءوزى بايقاماعان سىرلارىن ايقىنداپ، جالتىراتىپ، ءۇزىلدىرىپ كورسەتۋىندە بولسا كەرەك. «تال بەسىكتەن جەر بەسىككە دەيىن» ماقالاسىن وقىعاندا، كوزىمىز سوعان جەتتى. مۇندا كوزى تىرىسىندە ءتيىستى سىباعاسىن تاتا الماي، مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «بەسىك باسىندا» ولەڭىن سويلەتەدى. ءيا، «سويلەتەدى» دەگەن ءسوزدى بايقاماي ايتىپ وتىرعان جوقپىز. سويلەمەك تۇگىلى، ءوزى جىرلاپ تۇرعان ۇزدىك شىعارمانى بۇلاي دەگەندە، ونىڭ تۇل­پار شابىستى تىنىسىنا قاناعاتتانباي وتىرعان جوقپىز. سول «سىڭعىراپ وڭكەي كەلىسىممەن» ادىپتەلگەن تاماشا ولەڭنىڭ ءون بويىنداعى جاي كوزگە شالىنا بەرمەۋى مۇمكىن جاقۇتتاردى زەرگەرلىك زەردەسىمەن جارقىراتىپ جىبەرگەن قۇلبەكتىڭ زەرەكتىگىنە ريزا بولماسقا شاراڭىز جوق. بىرەۋلەر ءبىر پوەماعا قىرىق روماننىڭ مىندەتىن ارتىپ جىبەرگەنىن ايتقان ەكەن، سول سياقتى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ بەس شۋماقتىق بۇل ولەڭى قانشا روماننىڭ مىندەتىن اتقارىپ تۇرعانىن ءبىر اللانىڭ ءوزى بىلەر. ال بەسىكتەگى ءسابيدىڭ بال شىرىن ۇيقىسىنا بايلانعان بۇكىل الەم تاعدىرىمەن شەندەسكەن جىردىڭ قۇلپىن التىن كىلتپەن اشىپ، عاجايىپ دۇنيەگە ەنگىزىپ جىبەرگەن قۇلبەك شەبەرلىگى قالاي قۇپتاساڭىز دا تۇرارلىق! مۇندا كولەمدى تۇتاس ماقالانى باس-اياعى جيىرما جولدان تۇراتىن ءبىر عانا ولەڭگە ارناعان. ونداعى ءاربىر ءسوزدى ءتۇرتىپ وياتىپ، زەرتتەۋشىلىك تۇرعىدان ءمانىن اشقاندا، عاجايىپ ولجاعا كەنەلىپ، كوكجيەگىڭىز كەڭىپ، رۋحاني بايىپ شىعاسىز. «پۋبليسيستيكالىق لەپتى، پوەتيكالىق اۋەزگە بولەنىپ، توگىلىپ تۇرعان شۋماق بالا مىنەزىن بەرۋىمەن دە باۋراپ الادى. بالا مىنەزىن سۋرەتتەۋمەن دە ادامزات بالاسى تىرشىلىگىنىڭ ءمانىن ۇعىندىراتىنداي. شىندىعىنا كەلگەندە، بۇل جىردىڭ ءبىر قاناتى عانا. شۋماققا، شۋماق استارىندا قاتتالىپ جاتقان ويلارعا تەرەڭىرەك زەر سالايىق»، – دەپ كوز الدىڭىزعا كوڭىل دۇربىسىمەن اكەپ قوندىرادى. ودان ءارى ولەڭدەگى قات-قابات جاقۇت وي ەردەڭىزگە سامالا ساۋلەسىمەن جارىق بەرىپ، قابىلداۋ مۇمكىندىگىڭىزدىڭ اياسى كەڭي تۇسەدى، جىردىڭ ءتىل ۇيىرەر مايەگىنىڭ ءدامىن الاسىز تامسانىپ. ياپىر-اي، سولاي ەكەن-اۋ، دەپ جاڭا عانا جەلدىرتە وقىپ وتكەن جولدارعا قايتادان قىزىعا دەن قوياسىز. مىنە، تالانتتى تالانتتىڭ تانۋ، تانىتۋ قۇدىرەتى بۇل! قۇلبەك «ءبىر ولەڭ» ماسەلەسىنە جايدان جاي نازار اۋدارماعان ەكەن. الەمدىك ادەبيەتتەن لايىقتى ورىن العان بۇل ءۇردىستىڭ قازاق توپىراعىندا دا جايقالىپ وسۋىنە قاجەتتى جاعدايدىڭ ءبارى جەتكىلىكتى سياقتى. سولاردىڭ قاتارىندا قۇلبەكتىڭ زەرتتەۋشىلىك زەردەسىن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تۇرىك حالىقتارىنىڭ گيمنى» ولەڭىنە اۋدارۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس. كەرەك دەسەڭىز، ونى، ءتىپتى، قاجەتتىلىك دارەجەسىنە كوتەرگەن. ءيا، تاپ سولاي! سول ارقىلى قۇلبەك ءوزىنىڭ جاي عانا ادەبيەت زەرتتەۋشىسى ەمەس، سونىمەن بىرگە بۇل كۇندەرى كەشەگى العىر ويلى، باتىل پىكىرلى بالاڭ جىگىتتەن تۇتاس ەلىنىڭ مارتەبەسىن بيىكتەتە ءتۇسۋدى ويلاعان ەل قامقورى، قوعام قايراتكەرى دارەجەسىنە كوتەرىلگەنىن تانىتقان. ماقالاعا «ماعجان جۇماباي ۇلىنىڭ «تۇركىستان» ولەڭى جانە ودان تۋىنداعان وي» دەپ قوسىمشا ات قويىپ، ونى تۇركىستان اكىمى ق. مولداسەيىتوۆكە حات رەتىندە جازۋىن وسىنداي تولىسقان كەمەڭگەرلىك ويدان تۋعان دەۋىمىز قاجەت. ولاي دەپ وتىرعان سەبەبىمىز، قۇلبەكتىڭ بۇل تاقىرىپقا جاي ادەبيەت زەرتتەۋشىسى رەتىندە عانا نازار سالىپ وتىرماعاندىعىندا. «وتكەن جىلى «تاۋەلسىزدىك داستارحانى» باسىندا، ودان بەرىدە ءبىر اڭگىمەلەسىپ قالعان كەزدە دە مەن ءبىر ماسەلەگە نازار اۋدارۋىڭدى ءوتىندىم. ول – تۇركىستانداي قالادا قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ماعجان جۇمابايۇلىنا كىسى بويى ەسكەرتكىش سوعۋ! سول ويىمدى اۋىزشا ايتىپ قانا قويماي، ارنايى وزىڭە حات رايىندا جازۋدى ءجون كورىپ، قولىما قالام الىپ وتىرمىن. بۇل – ۇلكەن ەلدىك ماسەلە»، – دەيدى. ودان ءارى تۋعان حالقىنىڭ تاريحتان ويىپ العان ابىرويلى مارتەبەسىن تانىتا ءتۇسۋدى ماقسات ەتكەن زەرتتەۋشى وسىناۋ ولەڭنىڭ جازىلۋىنا سەبەپ بولعان ۋاقىت شىندىعىنا زەر سالىپ: «ماعجان ولەڭىندە بارشا تۇرىك تايپالارى بىر-بىرىنەن ەنشى الىپ تاراسقاندا، تۇركىستان قارا شاڭىراق رەتىندە قازاقتاردا قالعانى ادەمى ايتىلادى. ول ءۇشىن «تۇركىستان» ولەڭىن وقىساق جەتىپ جاتىر. بار تاريح ءبىر ولەڭگە سيعان». «…ءبىر كەزدە كيەلى تۇرىك تايپالارى توقايلاسا كەلە، شوعىلىسا كەلە ەنشى الىسقان جەر رەتىندە تۇركىستان كۇللى تۇرىك حالقىنا ورتاق. ولاي بولسا، وسىنداي قالادا تۇرىك ىنتىماعىن ويلاعان، جىرلاعان ماعجان جۇمابايۇلىنا ەسكەرتكىشتىڭ بولماۋى ۇيات-اق. قالا اكىمى رەتىندە بۇل سەنىڭ قابىرعاڭا باتۋعا ءتيىس»، – دەپ كەلىپ، نازارىمىزعا جيىرما جەتى شۋماقتان تۇراتىن ولەڭدى تۇتاسىمەن ۇسىنادى. ويتكەنى، ماعجانداي ۇلى اقىننىڭ ول ولەڭىنىڭ ءبىر دە ءبىر ءارپىن قالدىرماي تۇتاسىمەن وقۋ قاجەت. ول – سول كۇيىنشە تۇتاسىمەن ساف التىن! تۇرىك تايپالارىنان تاراعان بارشا تۋىستاس حالىق وكىلدەرى بەي-جاي قاراي المايتىن تۇركىستان تۋرالى ودان ارتىق جەتكىزە ايتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ولەڭ بويىندا تۇرىك قانى اعىپ جاتقان كىم-كىمدى دە تەبىرەنتپەي قويمايدى. وسىنى پايىمداعان قۇلبەك: «قانشاما تۇرىك تاريحى قوزعالىپ، نەشەمە استارلى وي ايتىلىپ جاتىر. «تۇركىستان» تۇرىك دۇنيەسىن ىنتىماققا شاقىرعان ولەڭ». «…ماعجان جۇماباي ۇلىنىڭ «تۇركىستان» ولەڭى مىنا ءبىزدىڭ – تۇركىستاننىڭ گيمنى دەر ەدىم»، – دەپ ءوز پايىمداۋىن ءبىلدىرىپ اعىنان جارىلادى. – «ماعجان جۇمابايۇلىنا تۇركىستان قالاسىندا ەسكەرتكىش ورناتىلسا، ونىڭ تۇعىرىنا ما، بولماسا قاسىنا مراموردان پاننو جاساپ، سوعان با، ۇلى اقىننىڭ «تۇركىستان» اتالاتىن ولەڭىن تاسقا قاشاپ جازىپ قويساق ورىندى-اق ەمەس پە؟ قۇلبەكتى وزگەگە ۇقساتپاي دارالاي تۇسەتىن ەرەكشەلىگىنىڭ ءبىرى – ونىڭ سىني نەمەسە زەرتتەۋ ماقالالارىنىڭ قايسىسى بولسىن، كوركەم شىعارما ءتارىزدى ءومىردىڭ بوياۋى قانىق ءبىر بولىگىن ويىپ كورسەتە وتىرىپ، سول قىزىقتى سيۋجەتىنە ەلىكتىرگەن كۇيى نازارىڭىزعا ۇسىنباق ويلارىڭىزعا قىزىقتىرا جەتەلەپ اكەتەتىندىگى بولسا كەرەك. «جاقىندا الماتىدا بولدىم. قازاقتىڭ ءمايىن مىنەز ۋىلجىعان ليريك اقىنى ورازاقىن اسقار قولىنان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «جالىن» باسپاسىنان جاڭادان شىعىپ جاتقان شىعارمالار جيناعىنىڭ 3 كىتابىن الدىم»، – دەپ باستالىپتى «بالدىرعان» جورنالىندا تۋعان ولەڭ…» دەپ اتالاتىن ماقالاسى. كىتاپقۇمار جاننىڭ جاڭا كىتاپتى قولىنا ءتۇسىرۋى جاڭا دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشقانمەن بارابار ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى دەسەك، قۇلبەكتىڭ ونداي ولجاعا كەنەلۋىنىڭ ءجونى بولەك ەكەنى ءسوزسىز. بولماسا، ونى ارنايى ءسوز ەتۋدىڭ قيسىنى بار ما؟ دەسە، دەگەندەي! ادەبيەت زەرتتەۋشىسى ونى جايدان-جاي ايتىپ وتىرعان جوق ەكەن. ولجاعا كەنەلىپتى! ول قانداي ولجا دەيسىز عوي؟! ول – ولەڭ! ەكى شۋماق ولەڭ. مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ەكى شۋماق ولەڭى! ءبىر قىزىعى ول ولەڭ قولىنا ۇستاپ، سىرلى تەرەڭىنە سۇڭگىپ كەتكەن ءۇش تومدىقتىڭ ىشىندە ەمەس. سول ءشارباتتان سۋسىنداپ وتىرعاندا، ويدان وي تۋىپ، ول ولەڭدى قۇلبەك ءوز مۇراعاتىنان ىزدەپ تابادى دا سونىڭ جايىن ايتۋعا كوشەدى. ءسويتىپ، تاعى دا ءبىر ولەڭگە زەردەسىنىڭ زەرىن سالۋعا مۇمكىندىك الىپتى. بايقاپ وتىرساڭىز، ونىڭ دۇنيەگە كەلۋىنىڭ ءوزى ءبىر قىزىق حيكايا! مۇزاعاڭا مىنەزىم بار سەكىلدى قۇيماق-ولەڭ، انام ماعان «ۇلكەندى سىيلا» – دەگەن. ۇلكەندەردەن اۋىسقان كىشىلىكتى ۇلكەندەردىڭ وزىنە سىيعا بەرەم. قالعان مۇرا اتامنان – ىزەتتىلىك. ارىمدى سوعان قويدىم كۇزەتتىرىپ. ادالدىق – مەنىڭ ءسابي ايبارىم عوي، ماڭدايىنان جۇرگەنى ءجۇز ءوپتىرىپ. م.ماقاتايەۆ 14 اۆگۋست، 65 جىل. «بالدىرعان» ولەڭنىڭ بار بولعانى وسى. ءبىر سەبەپتەرمەن قۇلبەكتىڭ قولىنا تۇسكەن دە، ونىڭ مۇراعاتىندا ساقتالىپ قالعان. ەندى، مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ءۇش تومدىعىن وقىپ وتىرعاندا، سول ەسىنە تۇسەدى دە جارتى عاسىرعا جۋىق وقىرمان نازارىنان تىس قالعان سول دۇنيەنى يەسىنە (وقىرمانعا) تابىستاۋ ءۇشىن سوعان بايلانىستى نەبىر قىزىقتى جايلاردى جايىپ سالادى. مىنە، قۇلبەكتىڭ ءسوز زەرگەرلەرىنىڭ مۇراسىنا دەگەن ماحابباتى، وعان دەگەن جاۋاپكەرشىلىگى وسىنداي. قازاق ادەبيەتى اتالاتىن ساۋلەتتى عيماراتتىڭ قابىرعاسىنا قالانۋعا ءتيىس ءبىر دە ءبىر كىرپىش ونىڭ نازارىنان تىس قالمايدى. ونى قالايدا ءوز ورنىنا قالاۋعا تىرىسادى. بۇل ورايدا قۇلبەكتىڭ ءوزى: «بىزدىكى… قازاق ادەبيەتىندەگى تاعى ءبىر ارداقتىمىز مۇزافار الىمبايەۆقا ارناعان ولەڭىن «ۇيىرىنە» قوسۋ عانا!» – دەگەن ەكەن. قۇلبەك «اقىننىڭ وزىنە ەسكەرتكىشى» اتالاتىن ماقالاسىندا دا موينىنا وسىنداي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەگەن. «قىزىلوردا وبلىستىق «سىر بويى» گازەتىنىڭ كەزەكتى نومەرىن وقىپ وتىر ەدىم. تانىس بەينەگە كوزىم ءتۇستى. ءۇڭىلىپ قارادىم. قازي دانابايەۆ! تاياۋدا عانا ومىردەن وتكەن ازامات، اقىن». كوردىڭىز بە قۇلبەكتىڭ قىراعى جانارى وزگە وبلىستىڭ ادەبي تىنىس-تىرشىلىگىن دە قالت جىبەرمەيدى. وعان قوسا ماقالا سالعاننان تاپ وسى سويلەمدەرمەن باستالعان. قالاي عانا سەلت ەتپەيسىز، سەلت ەتپەك تۇرماق، ارنايى بۇرىلىپ قارايسىز. وسىناۋ قاراپايىم سويلەمدەردىڭ ارجاعىنان قۇلاعىمىزعا تۇلپار شابىستىڭ ءدۇبىرى كەلگەندەي بولىپ، ەندى ءبىرجولا ماقالاعا دەن قوياسىز. قۇلبەك وزگە وبلىس گازەتىندەگى جاريالانىمعا بەكەر نازار اۋدارماپتى، قازاق جىر دارياسىنا ءبىر تامشى بوپ قوسىلاتىن دۇنيەنى بايقاپ قالىپتى. وندا دا ومىردەن مەزگىلسىز اتتانعان اقىن ازاماتتىڭ گازەتكە بەرىلگەن تۇگەل توپتاماسى ەمەس، ونىڭ ىقىلاسىن سونىڭ ىشىندەگى بىرەۋى عانا ايرىقشا اۋدارعان. سويتكەن دە قاشانعى داعدىسىنشا، قالامىن سياعا مالىپ الىپ، ولجا-جىردىڭ قىر-سىرىن اشىپ، بەت بەينەسىن بەدەرلەۋگە بىلەك سىبانا كىرىسىپ كەتكەن! «زامانداس اقىننىڭ وسى ولەڭىنە مەنىڭ ىقىلاسىم نەگە اۋدى؟» – دەپ وزىنە ءوزى سۇراق قويىپ الادى دا: «بۇل – ەڭ الدىمەن شىنايى پوەزيا. تاقىرىبى – وتانشىلدىق»، – دەپ جاۋاپ بەرىپ، ونىڭ كەڭەستىك داۋىردەگى وسى تاقىلەتتەس جىرلاردان ءتۇبىرلى ارتىقشىلىعىن، شىنشىلدىعىن، شىنايىلىعىن جان-جاقتى دالەلدەرمەن كەستەلەپ، كوز الدىڭىزعا ءدىڭى بەرىك، ۇستىنى بيىك كوركەم دۇنيەنى اكەپ كولدەنەڭ تارتادى. وسىدان سوڭ، جاڭا عانا سىدىرتىپ شىققان ولەڭنىڭ ءاربىر تارماعى مەن سوزىنە بۇكىل زەردەڭىزدى جۇمىلدىرىپ، قايتادان ۇڭىلەسىز. وسى «ءبىر ولەڭ…» توپتاماسىنىڭ ەڭ سوڭىنا «قۇلاعان – «قازاق»، قۇلاتقان – قازاق!» اتالاتىن ماقالا تىركەلگەن ەكەن. قۇلبەك مۇندا دا ءبىر ولەڭنىڭ تاعدىرىن ءسوز ەتەدى. سويتكەنمەن، ونىڭ اتقارىپ تۇرعان قىزمەتى وزگەلەرىنەن مۇلدەم الابوتەن ەرەكشە سياقتى. كەۋدە تۇسىمىز الدەقانداي ۋ جالاتقان پىشاقپەن ءتىلىپ جىبەرگەندەي دۋىلداي اشىپ كەتتى مە، قالاي ءوزى؟! ول جايىنداعى پايىمداۋىمىزدى ايتۋعا كىرىسپەس بۇرىن قۇلبەكتىڭ جازۋىنداعى ءوزىن سالعاننان ايقىنداپ تۇراتىن تاعى ءبىر ەرەكشەلىگىن ايتپاي كەتپەسكە بولمايتىن سياقتى. ول زەرتتەۋ ەڭبەك جازۋعا وتىرسا دا، ادەبي سىنعا كىرىسسە دە ونى قايناعان ءومىردىڭ وزىمەن استاستىرىپ، كۇندەلىكتى ءومىردىڭ كورىنىسىندەي جاندى دۇنيەگە اينالدىرا وتىرىپ، وقىرمانىن سول اعىستىڭ ارناسىنا ءتۇسىرىپ الىپ، ءبىر كەزدە، ءوزىنىڭ كوزدەگەن نىساناسىنا قاراي اعىزىپ الىپ كەتەدى. ءبىراق ول اعىس ءسىزدى تەرەڭىنە باتىرىپ تۇنشىقتىراتىن دۇلەي كۇش ەمەس، ءبىر كەزدە سول ارنامەن بارىپ، كەۋدەڭىزدى بۇيرا تولقىندارعا شايعىزىپ، ايدىندى تەڭىزدىڭ بەتىندە ءجۇزىپ بارا جاتقانداي سەزىنەسىز. «تۇسىمدە كوردىم ابەكەڭدى. الدى – كوكمۇنار. ءارى قاراپ وتىر. ويانىپ ويعا بەرىلدىم. ويىما ول شەككەن قاسىرەت ءتۇستى…» قالاي، بىردەن جاندى تىرشىلىككە قويىپ كەتتىڭىز بە؟ ءيا، ءدال سولاي! قۇلبەك وقىرمانىن ءا دەگەننەن وسىلاي باۋراپ الادى. ودان ءارى «ءارى قاراي نە بولار ەكەن» دەپ، بۇيدالى بوتاداي، جەتەككە ەرىپ جۇرە بەرگەنىڭىزدى سەزبەي قالاسىز. بۇل جولى دا سولاي بولدى. قۇلبەكتىڭ كيگىزگەن نوقتاسىنان باسىمىزدى شىعارماعان كۇيى ءارى قاراي بوكەكتەي جونەلدىك. ابەكەڭ – ءابدىلدا تاجىبايەۆ – ونىڭ تۇسىنە بەكەر ەنبەگەن ەكەن. ونىڭ ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ تۇسىنە ەنىپ، ونىمەن قويماي، تۇرتكىلەپ وياتىپ جۇرگەنى – ادەبيەت ماسەلەسى ەكەن! قۇلبەكتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – ول قاي ماقالاسىن جازسا دا تەرەڭدەتە، ىندەتە كەلىپ، شىعارمانىڭ شىنايى بولمىسىن كورسەتۋگە كۇش سالادى. كەيدە ول جازۋشى شىعارماشىلىعى تۋرالى جازىپ وتىرعانىن ۇمىتىپ كەتكەندەي، ولاردىڭ ادامدىق، ادامگەرشىلىك بولمىسىن سيپاتتاۋعا ويىسىپ، ولارعا دەگەن ساعىنىشتى ماحابباتىن (بەيسەنباي كەنجەبايەۆ، انۋاربەك دۇيسەنبييەۆ، سابىرحان اسانوۆ، قابدىكارىم ىدىرىسوۆ، ساعي جيەنبايەۆ) توگىپ-توگىپ الادى. ادەبيەت سىنىن قاۋزاپ وتىرعان قۇلبەكتى جوعالتىپ العانداي بولامىز. ونى ءوزى دە اڭعارىپ: «اقىن جايلى ءسوزدى ونىڭ وتباسىنا، ادەبيەت جايلى اڭگىمەنى تىرشىلىك تۇيتكىلدەرىنە اۋدارىپ جىبەردىك پە، قايدام»، دەپ ءبىر كەزدە سەلت ەتە قالادى. سويتەدى دە: «ونەر ومىردەن باستاۋ الادى. ادەبيەت ادەپتەن باستالادى. قالامگەر وتباسى ازاماتتىق تۇلعاسىمەن قىمبات. ادەبيەتتىڭ ايتارى – ادەپ، شاشارى – ونەگە» – دەپ، قالامگەردە ادەبيەتتەن بولەك تىرشىلىك بولمايتىنىن ايتىپ، وسى ازىن-اۋلاق بۇرىلىسىنىڭ ءوزىن ادەبيەت مۇددەسىنە اكەپ تىرەيدى. دەسە دەگەندەي، وقىرمان جازۋشىنىڭ جەكە ءتۇلعاسىنىڭ شەبەرلىك ۇلگىسىن كورگەندەي عيبرات الادى. ارينە، كىتاپقا ەنگىزىلگەن ماقالالاردىڭ بارلىعىنىڭ قالاي جازىلعانىنا جەكە-جەكە توقتالىپ جاتۋ مىندەت تە، قاجەت تە ەمەس. ءبىز تەك ادەبيەت زەرتتەۋشى قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ كەيبىر ماقالالارىن مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ، ونىڭ زەرتتەۋشىلىك، عالىمدىق، سىنشىلىق بولمىسىنان شاما-شارقىمىزدىڭ كەلگەنىندە حابار بەرۋدى ماقسات ەتتىك. بۇل كۇندەرى ءوزىنىڭ قاسقا جولىن سالعان كورنەكتى ادەبيەتشى-عالىمنىڭ شىعارماشىلىق، ازاماتتىق بولمىسى ۇلتتىق ادەبيەت دەڭگەيىنەن الدەقاشان شىعىپ كەتكەن. ونىڭ قالام قۋاتى جايىندا وزىمەن قاتار جۇرگەن ارىپتەستەرىنەن باستاپ ادامزاتتىڭ ايتماتوۆى اتانعان شىڭعىس ايتماتوۆقا دەيىن تالاي ءسوز زەرگەرلەرى جۇرەكجاردى ريزاشىلىقتارىن سان رەت ايتقان، ايتىپ تا كەلەدى. قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ءابىش كەكىلباي ۇلى: «ەرگوبەكوۆتى ەرگوبەكوۆتەي باقايشاعىنا دەيىن جىلىكتەي شاعىپ، جىلىكتەي زەرتتەپ، جىلىكتەي ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن تاعى ءبىر ەرگوبەكوۆ كەرەك. …تاڭعالدىرا بىلەدى. تامساندىرا بىلەدى» دەسە، گەرا-اعاڭىز (گەرولد بەلگەر): «اناليز ودنوگو ستيحوتۆورەنيا» – نا موي ۆزگلياد پرينسيپيالنو نوۆوە ياۆلەنيە ۆ كازاحسكوي كريتيكە. كنيگا كۋلبەكا ەرگوبەكا، پوسۆياششەننوە كازاحسكوي پوەزيي، داەت نە تولكو ۋگلۋبلەننوە پرەدستاۆلەنيە و ناسيونالنوي پوەزيي، نو ي وپرەدەلياەت گوريزونت ەە پەرسپەكتيۆ»، دەپ جازدى. ال، سەمەن دانيلوۆ قۇلبەك تۋرالى: «قازاق پوەزياسىن زەرتتەۋدە تۇرىك دۇنيەسى الەمىنىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلدى» دەسە، شىڭعىس ايتماتوۆ: «…تى نيكوگدا نە زامىكالسيا ودنوي ليش رودنوي ليتەراتۋروي، ا ۆىستۋپاەش كاك تونكيي زناتوك ي اربيتر ۆسەح ليتەراتۋر ناشەي سەنترالنوي ازيي» دەپ ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. ءبىز جارقىن تالانتىمەن، وسىلايشا، زامانىمىزدىڭ اسا ءىرى ءسوز زەرگەرلەرىنىڭ دە ىقىلاسىنا بولەنگەن قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ كولەمدى مونوگرافياعا وزەك بولارلىق زەرتتەۋشىلىك، سىنشىلىق ەڭبەگىنىڭ ۇستىڭگى قاباتىن عانا قالقىپ وتكەن بولدىق. قىسقاسى، كورنەكتى ادەبيەت زەرتتەۋشى، زەردەسى بيىك بىلگىر سىنشى، تالانتتى عالىم قۇلبەك سارسەن ۇلى ەرگوبەك الپىس اتتى تال تۇسىنە قويىن-قونىشىن قۇت مەكەندەگەن قازىنالى قالامگەر رەتىندە كەلىپ وتىر. ادەبيەت الەمى ودان ءالى تالاي شىرايلى ءھام شۇرايلى شىعارمالار كۇتەدى. ول، ايتۋلى ادەبيەت سىنشىسى، سىن سايگۇلىگى! كەمەلبەك شاماتاي "اقيقات"  جۋرنالى