كەشە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا ساياسي قايراتكەر جاكۋلا كۇشىكوۆتىڭ (1863-1933) تۋعانىنا 150 جىل تولۋىنا وراي جارىق كورگەن «جاكۋلا بولىس» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتءى.
بۇل كىتاپتا ج.كۇشىكوۆتىڭ دالا گەنەرال-گۋبەرناتورلىعىنىڭ ورتالىعى ومبى قالاسىندا ەۋروپالىق دەڭگەيدە مەديسينالىق ءبىلىم الۋى (1881-85 ج.ج.)، جەتىسۋ جەرىندەگى دارىگەرلىك (1885-1909 ج.ج.)، سەمەي وڭىرىندەگى بولىستىق قىزمەتى (1909-1920 ج.ج.)، ساياسي تۇلعا رەتىندە ۇلت-ازاتتىق كۇرەسكە ارالاسىپ، «ۇلتتىق پارتيا قۇرۋىمىز كەرەك» دەگەنى ءۇشىن (1913 ج.) رەسەي يمپەرياسى تاراپىنان، «الاشقا نيەتتەس» بولعانى ءۇشىن بولشيەۆيكتەر تاراپىنان كامپەسكەگە ۇشىراپ، قۋعىن-سۇرگىن كورگەنى تاريحي دەرەكتەرمەن ايعاقتالعان. بۇعان قوسا، ۆارشاۆا ۋنيۆەرسيتەتىن 1917 جىلى بىتىرگەن ءىنىسى ءابىلماجىن كۇشىكوۆتىڭ «قاپلانبەك الاشورداسى» ۇيىمىن قۇرعانى ءۇشىن 1937-دە اتىلعانى، ۇلدارى ماعاۋيا جانە ءانۋار جاكۋليننىڭ قىتايداعى «ءۇش ايماق» ۇلتتىق قۇرىلىمىندا ەكى ايماقتىڭ ءۋاليى بولعانى ءۇشىن رەپرەسسياعا ۇشىراعانى مۇراعات ماتەريالدارى نەگىزىندە جازىلعان.
ءبىز قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «جاكۋلانىڭ قىزىل تاسى» اتتى ماقالاسىن نازارالارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز. الداعى كۇندەردە ەلىمىزگە تانىمال تاريحشىلار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ جاكۋلا بولىس تۋرالى زەرتتەۋلەرىن دە وقي الاسىزدار.
اياگوزدەن اتتانىپ، اقسۋاتقا قاراي ساپار شەككەندە، ورتا جولدان اۋا بەرە الدىڭىزدان «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسى» مەن مۇندالاپ كورىنىس بەرەدى. سول سۋرەت موردەي باسىلىپ، كوڭىلدە قالىپ قويعان. ولاي بولاتىنى، مەن بۇل كۇرە جولمەن ولاي دا، بۇلاي دا كوپ جۇرگەنمىن. سول تۇستان ءوتىپ، «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسىنا» كوزىم تۇسكەن سايىن، مەن قازاق جەرىنىڭ ءبىر كيەلى قاسيەتىنە قايران قالۋشى ەدىم. قازاق ءوز تاريحىن قاعازعا تۇسىرمەسە دە، تۋعان جەردىڭ ساي-سالا، تاۋ-تاسىنا جازىپ كەتكەن سەكىلدى. ال، جەردىڭ جادى (پامياتى) دەگەن كەرەمەت! تاريحتاعى كەيبىر ەسىمدەردى ەسەڭگىرەگەن قازاقتىڭ ەلى ۇمىتسا دا، جەرى ۇمىتپايدى.
«جاكۋلانىڭ قىزىلتاسى». بۇل ءسوزدى وسى جولمەن ارى-بەرى وتكەن جولاۋشى ەش ويلانباستان، ەمىن-ەركىن ايتا سالادى. «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسىنان وتكەندە»، نەمەسە «مالشى اۋىل جاكۋلانىڭ قىزىلتاسىندا وتىر» دەيدى ءوزارا سويلەسكەندە. ال، وسى ءسوزدى ءجيى ايتاتىن جاستار جاكۋلانىڭ كىم ەكەنىن بىلمەۋى دە مۇمكىن. ءبىراق جەر اتى حالىقتىڭ سوزدىك قورىنا مىقتاپ ەنىپ كەتكەن.
جالپى، اقسۋات ءوڭىرى وسىنداي تاريحي ەسكەرتكىش-ەسىمدەرگە وتە باي. «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسىنان» ارى ءسال جۇرسەڭىز، الدىڭىزدا «قۋباستىڭ كەزەڭى» تۇر. قۋباس ات – قولباسى قابانبايدىڭ جانسەرىك تۇلپارى عوي. جەكپە-جەكتە استىنداعى كەرىگى جاتا كەتىپ، اتقا جارىماي جۇرگەن باتىر قۋباستى دونەن كەزىندە وسىنداعى مۇرىن جىلقىسىنان تاپقان دەسەدى... ودان بىر-ەكى كەزەڭ اسساڭىز، «مايلى شات» شىعادى الدىڭىزدان. قابانباي باستاعان قازاق اسكەرى شىعىس ولكەنى جوڭعاردان ازات ەتىپ بولعان سوڭ، 1754-جىلى كۇزدە وسى القاپتا اعىل-تەگىل توي جاساعان دەسەدى. قىمىز وزەن بوپ اعىپ، ەت توبە بوپ ۇيىلگەن سول جۇرت كەيىن «مايلى شات» اتانىپتى.
ال، ودان دا ارى، اقسۋات جەرىنە ىشكەرىلىپ ەنسەڭىز، قارعىبا وزەنىنىڭ اڭعارىنداعى «بۇقا شاتقالىندا» مەنىڭ توعىزىنشى اتام بۇقا باتىردىڭ مولاسى بار. اتامىز تەڭسىز ۇرىستا قورشاۋدا قالىپ، جان-جاقتان جابىلعان ويراتتار نايزامەن تىك كوتەرىپ العاندا، ونە بويىنان قان ساۋلاپ تۇرىپ: «اتاڭا نالەت، يت قالماق، ولمسەم دە سەندەردەن نايزا بويى بيىك تۇرمىن عوي!» دەگەن ەكەن، جارىقتىق. كەيدە «اقسۋات ءوڭىرىنىڭ ماعان توتەنشە ىستىق كورىنەتىنى – ونىڭ قويناۋىندا باتىر بابامنىڭ سۇيەگى جاتقانىنان شىعار» دەپ تە ويلاپ قويامىن.
ءالقيسا، تاقىرىبىمىزعا قايتا ورالايىق. اڭگىمە «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسىنان» شىعىپ ەدى-اۋ! ءبىر جولىمەن اقسۋاتقا بارا جاتىپ، ادەيى بىلمەگەنسىپ، قاسىنداعى جول-سەرىكتەرىمە مىناداي سۇراق قويدىم:
- مىنا وڭ جاق قاپتالداعى بيىكتى نە دەپ ايتادى؟
- «جاكۋلانىڭ قىزىلتاس» دەيدى بۇل بيىكتى...
- سولاي دە... ال جاكۋلا دەگەن كىم، سوندا؟
- بىلمەيمىز... ايتەۋىر وسى تاۋدى حالىق سولاي ايتادى، - دەدى بىرەۋى ەكى يىعىن قومداپ.
- باياعىدا جاكۋلا دەگەن بولىس ءوتىپتى. وسى ءوڭىردىڭ ءبارى سول بايدىڭ قونىسى بولسا كەرەك، - دەيدى الگىدەن گورى ساۋاتتىراق ەكىنشىسى...
بۇعان دا ءتاۋبا. جاستاردىڭ وسىنى بىلگەنىنە دە شۇكىر دەيمىز. وعان جاستار كىنالى ەمەس. ارۋاقتاردى ەسكە الماي، ۇرپاق جالعاستىعىن ءۇزىپ تاستاعان قوعام كىناسى. مەن ءبىر بۇيىردە قالىپ بارا جاتقان «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسىنا» قارايمىن تاعى دا. قىزىل تاس كۇن رايىنا قاراي، سەنىڭ قاي قىرىنان قاراعانىڭا قاراي ءارتۇرلى رەڭ بەرىپ، قۇبىلىپ تۇرادى. كۇن كوزىندە قىزىل ارايلانىپ، ورتتەي لاۋلاپ شالىنسا، بۇلتتى كۇندەرى قىزىل قوشقىلدانىپ، قارا قوڭىر تارتادى. قالاي بولعاندا دا قىزىل تاس سول ورنىنان قوزعالمايدى. بەينە جاكۋلا بوولىسقا قويىلعان ماڭگىلىك ەسكەرتكىش ءتارىزدى.
ءيا، ءبىزدىڭ قازاق جەرگە ات قويۋدان قاتە جىبەرمەگەن. سوناۋ قىزىلتاستىڭ ءبىر قويناۋىندا، ءسوز جوق، جاكۋلا كۇشىك ۇلىنىڭ قىستاۋى بار. قاتار تۇرعان وكپەتى مەن قىزىلتاستا ءتورت تۇلىك مال ورىسكە سيماي، كەڭ جايىلىپ جاتتى-اۋ ءبىر كەزدە.
جاكۋلا بولىس – مۇرىن رۋىنىڭ قىدىر تارماعىنان. ال، قىدىر – ايگىلى جولىمبەت ءبيدىڭ ۇلكەن ۇلى. جولىمبەتتە جەتى ۇل بولعان عوي. كەيىن «جەتى جولىمبەت» اتانعان بۇل اۋلەت مۇرىننىڭ نەگىزگى سۇلباسىن قۇرايدى. جولىمبەت بي تاريحتا بولعان ادام. جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە ەل-جۇرتىمەن ارقاعا اۋعان جولىمبەت 136 جاسقا كەلىپ، سول جاقتا قايتىس بولىپتى. زيراتى اقمولا وڭىرىندەگى «جولىمبەت بەكەتىنە» تاياۋ جەردە. جولىمبەت بي 130 جاسىندا اقىل-ەسىنەن جاڭىلماي سايراپ وتىرعاندا، ءجۇز جاسقا كەلگەن ۇلى قادىر الجي باستاسا كەرەك. سوندا جولىمبەت بابامىز: «بۇل قۇلىنىم نە كورمەدى. ۇنەمى جەلدىڭ ءوتى، جاۋدىڭ بەتىندە ءجۇردى عوي. مۇنىڭ شارشايتىن ۋاعى بولدى» دەپ بالاسىنىڭ ماڭدايىنان سيپايدى ەكەن، جارىقتىق.
سول جولىمبەت ءبيدىڭ تىكەلەي ۇرپاعى سانالاتىن جاكۋلا كۇشىك ۇلى – حالىقتىڭ سانالى توبىنان شىققان بەلگىلى تۇلعا. ءار رۋدا ۇيىتقى بولاتىن تىرەكتى ادامدار بولادى. بۇل دا – سولاردىڭ سويىنان. سوناۋ 19-عاسىردىڭ 90-جىلدارىندا جاكۋلانىڭ ومبىداعى مەدينستتيتۋتقا بارىپ وقۋى – وسى ءسوزىمىزدىڭ ايقىن دالەلى. ءوز ۇلتىنا بارىنشا قاجەت، ەڭ زارۋ نارسەنىڭ ءبىرى – دارىگەرلىك ەكەنىن جان-تانىمەن سەزىنىپ، الدىنا ۇلكەن ماقسات قويىپ بارعان ادام عوي. الايدى يمپەريالىق وكىمەت وقۋ بىتىرگەن جاكۋلانى ءوز ەلىنە جىبەرمەي، اسكەري دارىگەر رەتىندە بىشكەكتەگى ارميا بولىمشەسىنە جولدايدى. جاكۋلانىڭ ءبىراز جىلى وسىندا وتەدى.
ول كىسىنىڭ ەلگە ورالۋى – جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسى. وندا دا، وكپەتىدەگى ەل-جۇرتى جوعارىعا ارىزدانىپ ءجۇرىپ، زورعا قايتارىپ العان. بۇل – كەزەكتى بولىس سايلاۋىنىڭ قارساڭى بولاتىن. كوپتەن قولدارى جەتپەي زار بولىپ جۋرگەن ازاماتى كەلىسىمەن اعايىن جۇرتى ونى بىردەن بولىس سايلاپ الادى. ول كەزدە قازاقتىڭ ماڭدايىنا جازىلعان ەڭ ۇلكەن لاۋازىمىن – وسى بولىستىق. يمپەريا زامانىندا گۋبەرناتور تۇرىپتى عوي، قازاقتان شىققان بىردە-بىر ۋەزد باستىعى بولماعان... جاكۋلا ءوز ەلىندە ون جىلدان استام بولىس بولدى. ءوزىنىڭ قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىگىمەن، حالىققا جاساعان قامقورلىعىمەن ەل قۇرمەتىنە بولەندى. باسقاشا بولۋى مۇمكىن ەمەس-تى. ادالدىق پەن ادىلدىك، حالىققا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋ – سول كەزدەگى قازاق وقىعاندارىنىڭ كوبىنە ءتان قاسيەت ەدى.
جاكۋلا ەل باسقارىپ جۇرگەندە سەمەيدەگى قايراتكەرلەرىمەن تىعىز بايلانىستا بولدى. حالىقتىڭ كوزىن اششىپ، ەل ىشىندە «قازاق» گازەتى مەن «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ كەڭ تارالۋىنا كۇش سالدى. جالپى، ونەر-بىلىمگە ۇمتىلۋ – بۇل اۋلەتكە ءتان قاسيەت. جاكۋلانىڭ نەمەرە ءىنىسى ءابىلماجىن كۇشىكوۆ عاسىر باسىندا سوناۋ ەۋروپادان ۆارشاۆا ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىرىپ كەلدى. كەيىن بۇل ەكەۋى دە «الاش» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرى بولدى. امال نە، بالشابەكتىك قىزىل وكىمەت قازاق زيالىلارىنىڭ جولىن كەسىپ، اڭساعان ارماندارىنا جەتكىزبەدى عوي. ءابىلماجىن 1937-جىلى «حالىق جاۋى» اتانىپ، ارىپتەستەرىمەن بىرگە اتىلىپ كەتتى. ال، جاكۋلا كامپەسكە كەزىندە جەر-جەردە بۇرق ەتە قالعان شارۋالار كوتەرىلىسىنە ءىشتارتتى دەپ ايىپتالىپ، ۇستالاتىن بولعان سوڭ، امالسىز شەكارا اسىپ، شاۋەشەك جاققا بوي تاسالادى.
ەگەر زامان تىنىش بولسا، جاكۋلا دارىگەرلىك كاسىبىن جالعاستىرىپ، بۇل جاقتا دا ءوز ۇلتىنا قىزمەت ىستەر ەدى. ءبىراق سول زامانى تۇسكىر تىنىش بولمايدى عوي. «قىرسىق ءبىر اينالدىرسا، شىراينالدىرادى» دەگەن وسى. بۇلار شاۋەشەككە بارىپ ورنىققان سوڭ، ارادا بىرەر جىل وتپەي، الدارىنان «دۇڭگەن كوتەرىلىسى» دەگەن ءبىر بۇلىك شىعا كەلدى.
«دۇڭگەن كوتەرىلىسى» دەگەن نە دەيسىز عوي؟ شىڭجاڭمەن ىرگەلەس، قىتايدىڭ گانسۋ، شىڭحاي ولكەلەرىندە مولشەرمەن ون ميلليونعا جۋىق دۇڭگەندەر جاسايدى. دۇڭگەن دەپ جۇرگەنىمىز – سوناۋ سەگىزىنشى عاسىردا، ارابتىڭ ايگىلى «قۇتايبا جورىعى» كەزىندە مۇسىلمان بولىپ، يسلام دىنىنە ەنگەن قىتايلار مەن تاڭعۇتتار. ميلليارد جۇڭگو ءار كەزەڭدە وزدەرىن جاۋلاپ العان تۇرىكتەردى دە (شىڭعىس حان اۋلەتىن)، مانجۋ-شۇرشىتتەردى دە جۇتىپ، ءسىڭىرىپ اكەتتى عوي. ءبىراق، قانشا عاسىر وتسە دە وسى دۇڭگەندەردى سىڭىرە الماي-اق قويدى. سوندا، دۇڭگەندى ساقتاپ تۇرعان نە دەيسىز عوي؟ ول – يسلام ءدىنى. دۇنيەدە دۇڭگەننەن دىنگە بەرىك حالىق جوق. دۇنگەندەر بيلەۋشى ۇلتقا بەرىلگەندى بىلاي قويىپ، ۋاق-ۋاق ميلليارد قىتايعا قارسى عازاۋات جاريالايتىنىن قايتەرسىڭ. ولار باياعىدا 1860-جىلدار ءبىر كوتەرىلگەن. سونان كەيىن وتارشىلدارعا قارسى سۇراپىل سوعىس اشقانى – وسى 1933-1934 جىلدار. دۇنگەندەر جانە وزدەرى عانا كوتەرىلىپ قويمايدى، ءدىن قارىنداس دەپ، شىڭجاڭداعى ۇيعىر مەن قازاقتى الا كەتەدى.
جاكۋلا بولىس ورەن-جارانىمەن شاۋەشەك بارىپ ورنىققان سوڭ كوپ وتپەي-اق ىشكەرىدەن دۇڭگەندەردە كەلىپ جەتتى. از ەمەس، گەنەرال ماحيىڭ باستاعان تۇتاس ءبىر پولك. باسقالارى ءۇرىمجى مەن التاي باعىتىندا ايقاسىپ جاتسا كەرەك. مىنا كەلگەندەر جەرگىلىكتى جۇڭگو اكىمدەرىن قۋىپ شىعىپ، شاۋەشەكتى بىرنەشە اي بيلەپ تۇردى. مۇسىلماننىڭ اق تۋىن كورگەن سوڭ، شىداي الماي، ولارعا قازاقتار دا قوسىلىپ كەتكەن. ەگەر ويدا-جوقتا باتىستان سوۆەت ارمياسى كەلىپ كيلىكپەگەندە، دۇڭگەن بيلىگى سوزىلا بەرەر مە ەدى، قايتەر ەدى. ستاليننىڭ ۇستانىمى بەلگىلى: ءدال ىرگەسىندە تاعى ءبىر مۇسىلمان مەملەكەتىن قالاي قۇرعىزىپ قويسىن. مول قارۋمەن كەلىپ، تۇتقيىلدان تيىسكەن ورىس اسكەرى دۇڭگەندەردى ءبىر اپتاعا جەتكىزبەي شاۋەشەكتەن قۋىپ شىقتى. ارينە دۇڭگەندەر وڭاي شەگىنە قويعان جوق، قالادا كەسكىلىسكەن ۇرىس بولدى. اينالا توڭىرەك دۇڭگەنى، قازاعى ارالاس جارالىلارعا تولىپ كەتكەن. ال، دارىگەر جاكۋلا كۇندىز-تۇنى دامىل كورمەي سول جارالىلارعا جاردەم كورسەتۋمەن بولعان ەدى. مىنە، سول كەزدە، بۇل جازمىش دەگەندى قويسايشى، كوتەرىلىسشىلەرگە كومەكتەستىڭ دەگەن سىلتاۋمەن جازالاۋشى جەندەتتەر جاكۋلانى اتىپ كەتىپتى.
كوپ ادامدار «جازالاۋشى اسكەرلەر جاكۋلانىڭ دارىگەر ەكەنىن بىلمەي، كوتەرىلىسشىلەردىڭ ءبىرى دەپ، اڭداماي اتقان شىعار» دەگەندى ايتادى. ال، مەنىڭ ويىم باسقاشا. جاكۋلا بولىستى كىم اتسا دا، ارنايى تاپسىرمامەن ىزدەپ كەلىپ، ونىڭ كىم ەكەنىن ءدال تانىپ تۇرىپ اتقان. سوۆەت اسكەرى بارعان جەردە نكۆد جانسىزدارى بىرگە جۇرەتىنى بەلگىلى. ولار كوپ جىلدار بويى شەكارا اسىپ كەتكەن «الاش» قايراتكەرلەرىن اۋلاۋمەن بولدى. رايىمجان مارسەكوۆ، زيات شاكەرىم ۇلى قاتارلى تالاي بوزداقتى ىزىنە ءتۇسىپ تۇرىپ، ۇستاپ اكەتتى. ەندەشە، جاكۋلا بولىسقا قادالعان وق تا – وقىستان اتىلعان نارسە ەمەس، ارنايى نىساناعا الىنعان، كەزەلگەن وق.
ارينە، ءوز باسىم جاكۋلا بولىستى كورە العام جوق. ول كىسى مەن دۇنيەگە كەلەردەن ەكى-ۇش جىل بۇرىن، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، دارىگەرلىك پارىزىن وتەۋ ۇستىندە مەرت بولىپتى. ونىڭ ەسەسىنە، مەن جاس كەزىمنەن بولىستىڭ بالالارىن ءبىلىپ ءوستىم. اكەلەرى ءشايت بولعاندا، ۇلدارى ءانۋار ون ەكى جاستا، ماعاۋيا 16 جاستا ەكەن. بۇل جاقتا ورىسشا وقىپ، ساۋاتىن اشىپ بارعان بالالار باعىنا شىڭجاڭدا ۇلتازاتتىق كۇرەسى بۇرق ەتە قالادى. ءبىز ەندى ماعاۋيا مەن ءانۋاردى ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ جۋان ورتاسىنان كورەمىز. ازاتتىققا، ۇلتقا دەگەن قۇشتارلىق ولاردىڭ قانىندا جاتقان عوي. كەزەگى كەلگەندە، بويلارىنداعى سول پاسسيانارلىق قۋات جارىق دۇنيەگە جارىپ شىقتى. ءبىز مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە، ءانۋار جاكۋلين مەن ماعاۋيا جاكۋلين دەگەن ەسىمدەر شىعىس تۇركىستان اسپانىندا قالىقتاپ تۇرۋشى ەدى.
شىڭجاڭداعى ۇلتازاتتىق كۇرەسىنە ەسەلى ۇلەس قوسقان اعايىندى جاكۋليندەر كەيىن قىتايدىڭ قىزىل وكىمەتى تۇسىندا دا لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقاردى. ءانۋار قۇلجادا ىلە ايماعىنا ءۋالي (گۋبەرناتور) بولىپ تۇرعاندا، ماعاۋيا شاۋەشەكتە تارباعاتاي ايماعىن باسقاردى. كەيىن ءانۋار شىڭجاڭ ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ اكىمشىلىك-زاڭ ءبولىمىنىڭ باستىعى بوپ تۇرعاندا، ماعاۋيا ولكەلىك سىرتقى ساۋدانىڭ تۇتقاسىن ۇستادى.
1961-جىلدىڭ باسىندا ماعان ءانۋار جاكۋليننىڭ ۇيىندە بولىپ، اعايىندى ەكەۋىمەن دە دامدەس بولۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. بۇرىن بۇل اۋلەتپەن مەنىڭ ارالاسىم جوق-تۇعىن. مەنى وندا ەرتىپ بارعان – بەلگىلى اقىن ماقاتان ءشارىپحان ۇلى. بۇل – كەزىندە التاي ايماعىنىڭ گۋبەرناتورى بولعان، كەيىن ءشىڭسىساي تۇرمەسىندە ازاپتاپ ولتىرىلگەن اتاقتى ءشارىپحان تورەنىڭ بالاسى عوي. ماقاتاندى جوعارعى ەليتانىڭ ءبارى جاقسى تانيتىن-دى. مەن بولسام، الماتىداعى وقۋىمنان قالىپ، باسىما «وڭشىل-ۇلتشىل» دەگەن قالپاق كيىپ، «شىڭجاڭ گازەتى» رەداكسياسىندا باقىلاۋ استىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. قىدىرۋعا زاۋقىم جوق ەدى، ماقاتان ەركى الدىما قويمادى:
– بارايىق، ۇلكەن ادامدارمەن تانىساسىڭ. ءقازىر ۇلىقتاردىڭ داستارقانى توق. تىمقۇرسا، سالەم بەرگەن بولىپ، ءبىر تويىپ قايتپايمىز با! – دەپ اقىرى كوندىردى. بۇل كەزدە ۇرىمجىدە اشارشىلىق باستالعان-دى. قارىن قۇرعىردىڭ «شۇرىلداپ» تۇرعانى دا راس ەدى.
ءانۋاردىڭ ۇيىنە بارساق، اعاسى ماعاۋيا دا سوندا ەكەن. اعايىنداردىڭ دەمالىس كۇنگى وڭاشا ءساتىن بۇزعانىمىز انىق. ايتسە دە، سىر بەرمەي قارسىالدى. ءۇي يەلەرىنىڭ قاس-قاباعىنا قارايتىن ماقاتان جوق، ءاروايسىسىن الما-جىلدارى ءانۋار قىرىقتان اسىپ، ماعاۋيا ەلۋگە تاقاپ قالعان كەزى. ەكەۋى دە – زور دەنەلى، مەلجەمدى، كەلىسكەن كىسىلەر ەكەن. قانشا قوناقجايلىق تانىتقانمەن، ارامىزدا جاراستى اڭگىمە بولا قويمادى. ونىڭ ۇستىنە، مەنىڭ جاعدايىم دا وڭىپ تۇرعان جوق. اۋىز باققان زامان. ماعاۋيا دويبىشى ەكەن. ءبىراز ۋاقىتتى ەكەۋمىز دويبى ويناپ وتكىزدىك. ماقاتاننىڭ ايتقانى راس، بۇل ۇيلەرگە اشارشىلىق ەنە قويماپتى. ەڭ باستىسى، ءباتۋ اپاي ازىرلەگەن ءدامدى تاعامدارمەن جۇرەك جالعاپ، ارجاعىمىزعا ەل قوندىرىپ قايتتىق.
ءبىراق، ەڭ وكىنىشتى جەرى، سول ازاماتتاردىڭ باسىنداعى ب ا ق تا، بيىك مانساپ تا بايانسىز بولىپ شىقتى. دەمەك، ۇلتتىڭ ازات بولماي تۇرىپ، ءوز بيلىگىڭ وزىڭە تيمەي تۇرىپ، سەن دە باقىتتى بولا المايدى ەكەنسىڭ. توبەڭنەن قاراعان وتىرشىل وكىمەت سەنى بەلگىلى ءبىر كەزەڭدە پايدالانالى ەكەن دە، جوسپارى ورىندالعان سوڭ كەرەكسىز زاتتاي لاقتىرا سالادى ەكەن. ءجايىڭا جىبەرسە جاقسى ورىندالعان سوڭ كەرەكسىز زاتتاي لاقتىرا سالادى ەكەن. ءجايىڭا جىبەرسە جاقسى عوي، سەنى ەندى «جاۋ» دەپ ساناپ، قاپاسقا قاماپ، قورلايتىنىن قايتەرسىڭ.
جاكۋليندەر، مىنە، وسى شىندىقتى دا باستان كەشىردى. زامان تارىلىپ، باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەندە، ماعاۋيا زەينەتكە شىعىپ، قۇتىلدى دا، ءانۋار اتاقتى «مادەنيەت توڭكەرىسىنىڭ» تۇزاعىنا ءىلىندى. «كاپيتاليزم جولىنا تۇسكەن لاۋازىم يەسى» دەگەن ايدارمەن تۇرمەگە قامالدى دا، سول ەسىكتەن قايتا شىقپادى. ءولتىرىپ قانا قويماي، سۇيەگىن بەرمەي قور قىلدى- اۋ! ءانۋاردىڭ ءمايىتىن ماو ولگەن سوڭ عانا اباقتى اۋلاسىنان قازىپ الىپ، باسقا جاقتا جەرلەۋگە مۇمكىندىك تۋدى.
مىنە، قىسقا قايىرعاندا، ءبىر اۋلەتتىڭ ءومىر جولى، تاعدىر-تالايى وسىنداي. ازاتتىق ءۇشىن، باقىت ءۇشىن تۋعانگ، وتارشىلدار جولدارىن قانشا كەسسە دە ورشەلەنىپ، ورگە ۇمتىلعان. ءقازىر جاكۋليندەر اۋلەتى جارىم-جارتىلاپ، اتاجۇرتقا كەلىپ الدى. تامىرداعى تەك (گەن) قۇر جاتپايدى ەكەن. ۇرپاقتارى بۇل جاقتا دا جەردە قالماي، ءوز ورتاسىنان وزىپ، ءونىپ-وسىپ جاتىر. اتالارى جاكۋلانىڭ – جىلدىعىنا ارناپ، تۋعان جەرىندە اس بەرۋى، اتالارى تۋرالى ەستەلىك-كىتاپ شىعارۋعا تالپىنۋى – وسى ءسوزىمىزدىڭ ايقىن دالەلى.
ال، تۋعان ەلى مەن جەرى ءوز پەرزەنتىنە ەسكەرتكىشتى باياعىدا-اق ورناتىپ قويعان. ول – «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسى».
پىكىر قالدىرۋ