قازاقستاندا ۇدەمەلى-يندۋستريالدىق جوبالار رەتىندە اشىلعان ونداعان زاۋىت پەن كاسىپورىن بىرنەشە جىل وتكەسىن داعدارىسقا ۇشىراپ، يا ءونىم شىعارماعان كۇيى جابىلىپ قالدى. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ايماقتاردى ارالاۋ كەزىندە مۇنداي «ءوندىرىس ورىندارىن» اشۋ سالتاناتتارىنا قاتىسىپ، ولاردى ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋ كورسەتكىشتەرى رەتىندە مىسال ەتەدى. ازاتتىق ءتىلشىسى سونداي 10 جوبانىڭ تاعدىرىن زەرتتەپ كورگەن ەدى. تومەندەگى كارتاداعى قىزىل شەڭبەرلەردى باسساڭىز، ءوندىرىس جوبالارى تۋرالى اقپارات اشىلادى.

 

1. «تۇلپار» ءاۆتوموبيلى زاۋىتى

1996 جىلى قازاقستاندىق «دوستىق-ينتەراۆتو» مەن وڭتۇستىك كورەيالىق LG International Kia Sportage مودەلىنىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسى – «تۇلپار» اۆتوكولىگىن جاساۋ جانە جىلىنا 40 مىڭ داناسىن شىعارۋ جونىندە ۋاعدالاسقان. جوباعا سالىنۋى ءتيىس 1 ميلليون اقش دوللارىنىڭ 60 پايىزىن قازاقستان قارجىلاندىرماق بولعان. 1997 جىلى ناۋرىز ايىندا زاۋىتقا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كەلدى، كەلەسى ايدا شىققان العاشقى «تۇلپار» قازاقستان پرەزيدەنتىنە سىيعا تارتىلدى. 1998 جىلى زاۋىت جابىلىپ قالدى.

2. بالقاش مىرىش زاۋىتى 2003 جىلى جىلىنا 100 مىڭ توننا مىرىش وندىرەدى دەپ جوسپارلانعان زاۋىتتىڭ اشىلۋىنا قازاقستان پرەزيدەنتى قاتىسقان. بالقاش مىرىش زاۋىتى «قازاقمىس» كورپوراسياسىنىڭ باستى جوبالارىنىڭ ءبىرى بولاتىن. زاۋىت قۇرىلىسىنا 120 ميلليون دوللاردان استام قارجى جۇمسالعان. 2009 جىلى ماۋسىم ايىندا بالقاش مىرىش زاۋىتىنىڭ باس ديرەكتورى زاۋىت جۇمىسىنىڭ توقتاعانىن حابارلادى. 3. «يۋتەكس» ماقتا وڭدەۋ كەشەنى 2004 جىلى پرەزيدەنت نازاربايەۆ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى «يۋتەكس» ماقتا وڭدەۋ كەشەنىنىڭ رەسمي اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىستى. «قازاقستاندا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي فابريكا بولعان جوق» دەپ مالىمدەگەن ەدى ول. وندىرىستىك كەشەن جوباسىنىڭ جالپى قۇنى 19،3 ميلليون دوللارعا تەڭ، ونىڭ 13 ميلليونىن «قازاقستان دامۋ بانكى» نەسيە تۇرىندە، ال 6،3 ميلليونىن ۇلىبريتانيانىڭ Intrex Worldwide كومپانياسى ينۆەستيسيا تۇرىندە بولگەن. جوبا بويىنشا قازاقستاندا العاش رەت ماقتا وسىرۋدەن باستاپ ودان ءجىپ يىرۋگە دەيىنگى تولىق وندىرىستىك سيكلدى جۇزەگە اسىرۋ قاراستىرىلعان ەدى. كاسىپورىننىڭ جوبالىق قۋاتى جىلىنا 6 مىڭ توننا ءجىپ يىرۋگە جەتەدى دەپ ەسەپتەلگەن. «يۋتەكس» كومپانياسى مەنەدجەرىنىڭ ازاتتىق تىلشىسىنە ايتۋىنشا، بۇل زاۋىت 2011 جىلدان سوڭ جۇمىس ىستەمەيدى. 4. «قازسات» سپۋتنيگى

پراۆوسلاۆ ءدىنى قىزمەتكەرى "كازCات" سپۋتنيگىنىڭ "جولىن اشىپ" جاتىر. بايقوڭىر، 17 ماۋسىم 2006 جىل.

2006 جىلى ماۋسىم ايىندا قازاقستاننىڭ رەسەيگە 65 ميلليون دوللار تولەپ جاساتقان «قازسات» سپۋتنيگى ۇشىرىلدى.

سالتاناتتى راسىمگە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قاتىستى. 2008 جىلى ماۋسىم ايىندا سپۋتنيك ىستەن شىقتى. 5. «بيوحيم» زاۋىتى 2006 جىلى كۇزدە پرەزيدەنت نازاربايەۆ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى «بيوحيم» زاۋىتىن سالتاناتتى تۇردە اشتى. جوبانىڭ قۇنى - 88،6 ميلليون اقش دوللارى. «تمد كولەمىندە تەڭدەسى جوق» دەپ سيپاتتالعان بۇل كاسىپورىن جىلىنا 57 مىڭ توننا بيوەتانول، 19 200 توننا بالاۋىز، 24 مىڭ جەم-ازىق اشىتقىسى، 25 600 توننا كومىرقىشقىل گازى، 58 مىڭ توننا ۇن، 50 مىڭ توننا كەبەك وندىرەدى دەپ جوسپارلانعان ەدى. ءونىمنىڭ 30 پايىزى قازاقستاندا، 70 پايىزى سىرتقى رىنوكتا ساتىلماق بولعان. 300-دەن استام ادام تۇراقتى جۇمىس ىستەۋى ءتيىس بولعان. 2012 جىلى بۇل كاسىپورىندى بانكروت دەپ تانۋ ءۇشىن سوت پروسەسى ءجۇردى. 6. تاسقالا سەمەنت زاۋىتى 2007 جىلى باتىس قازاقستان وبلىسى تاسقالا اۋدانىندا سالىنباق بولعان بۇل زاۋىت ۇدەمەلى-يندۋستريالدىق جوبالاردىڭ ءبىرى رەتىندە پرەزيدەنت نازاربايەۆقا تانىستىرىلعان. جوبا قۇنى 210 ميلليون دوللارعا باعالانعان. 2009 جىلى قۇرىلىسىن اياقتاۋ كوزدەلگەن زاۋىت جىلىنا 2 ميلليون تونناعا دەيىن سەمەنت وندىرەدى دەپ جوسپارلانعان. 2010 جىلدىڭ باس كەزىندە باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ «سەمەنت زاۋى¬تى قۇرىلىسىن جوبالاۋ¬شى-لار ەڭ باستى ماسەلەنى، ياعني ۇلكەن جوبانى ەنەرگەتيكالىق قۋات كوز¬دە-رىمەن قامتۋ جايىن، وعان كەتە¬ءتىن شىعىندار مەن رەسۋرستاردى قوسا ەسەپتەۋ قاجەتتىگىن تۇپكىلىكتى تۇردە قاراستىر¬ماعانىن، سونىڭ سال-دارىنان جوبانىڭ تۇيىققا تىرەلىپ تۇرعانىن» ايتتى. 7. «اقتاۋ-سيتي» قالاسى 2007 جىلى قىركۇيەك ايىندا پرەزيدەنت نازاربايەۆ اقتاۋ قالاسىنىڭ جانىنان سالىناتىن «اقتاۋ-سيتي» قالا قۇرىلىسى جوباسىن باستاۋدىڭ سالتاناتتى راسىمىنە قاتىستى. ول «اقتاۋ-سيتي» حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي قازىرگى زامانعى ۇلگىدەگى قالا بولاتىنىن» مالىمدەدى.

جوسپار بويىنشا، جاڭا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمى 4 ميلليون شارشى مەترگە تەڭ بولۋى ءتيىس ەدى. «اقتاۋ-سيتيدە» تاۋەلسىزدىك اللەياسى، مادەنيەت، ءبىلىم، مەديسينا، ساۋدا جانە سپورت نىساندارى، بيزنەس-ورتالىقتار مەن ساياباقتار سالىنىپ، قالانى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن جانە ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن قازىرگى زامانعى كاسىپورىندار ىسكە قوسىلماق بولعان.

2013 جىلى ماۋسىمدا وتكەن باسپاسوز-كونفەرەنسياسىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى اليك ايداربايەۆ «اقتاۋ-سيتي» باستاپقى جوسپارلاعانداي بولمايتىنىن ايتتى. 8. SiliciumKazakhstan كرەمنيي زاۋىتى 2008 جىلى جەلتوقسان ايىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاراعاندى وبلىسىنىڭ تەمىرتاۋ قالاسىندا اشىلعان كرەمنيي زاۋىتىنا كەلدى. مەتاللۋرگتەر الدىندا سويلەگەن ول جاڭا زاۋىتتىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي كەلەتىنىن، تاۋەلسىزدىكتىڭ 17 جىلدىعىنا جاسالعان تاماشا سىي ەكەنىن ايتتى. ءقازىر زاۋىت جۇمىس ىستەمەيدى. بيىل بتا بانك SiliciumKazakhstan كومپانياسىنا بەرگەن 420 ميلليون دوللارعا جۋىق كرەديتىن قايتارۋ جونىندە سوتقا بەردى. كومپانيانىڭ باس ديرەكتورى الەكساندر سۋتياگينسكيي بيىل ناۋرىز ايىندا 12 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان. سۋتياگينسكيي 2006 جىلى پرەزيدەنت نازاربايەۆ اشىپ، كەيىن توقتاپ قالعان «بيوحيم» كاسىپورىنىڭ دا جەتەكشىسى بولعان. 9. «ازيا كەراميك» كەراموگرانيت زاۋىتى 2010 جىلى ناۋرىز ايىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ شىمكەنتتە «ازيا كەراميك» كەراموگرانيت زاۋىتىن اشتى. «زاۋىتتىڭ جىلدىق وندىرىستىك قۋاتى – 2،5 ميلليون شارشى مەتر كەراموگرانيت تاقتالارى. بارلىعى 250 ادام جۇمىس ىستەيتىن بولادى» دەپ حابارلاندى. «ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ جوبالارىنىڭ ءبىرى» دەپ اتالعان نىساننىڭ قۇنى – 35 ميلليون دوللاردان استام دەپ كورسەتىلدى. قارجىنىڭ باسىم بولىگىن – 31،8 ميلليون دوللاردى «قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى» نەسيە تۇرىندە بەردى، 4 ميلليون دوللاردى تۇرىك ينۆەستورلارى سالدى. زاۋىت پرەزيدەنتتىڭ كەلۋىنە وراي العاشقى ءونىمىن شىعارىپ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وعان  قولتاڭباسىن قالدىردى. پرەزيدەنت اشقان كاسىپورىن ءقازىر توقتاپ تۇر. 10. اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان «فەرمەر» ۇشاعى 2011 جىلى پرەزيدەنت نازاربايەۆ قاراعاندى وبلىسىنا بارعان ساپارىندا «قازاۆياسپەكتر» سەرىكتەستىگىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان ۇشاق شىعاراتىن زاۋىتىنىڭ اشىلۋ راسىمىنە قاتىستى. «اۆياسيالىق قۇرىلىس تاپ وسى جەردەن باستالادى. بۇل - مۇلدە جاڭا يننوۆاسيالىق ءوندىرىس» دەدى پرەزيدەنت.

اۆياسيالىق قۇرىلىس تاپ وسى جەردەن باستالادى. بۇل - مۇلدە جاڭا يننوۆاسيالىق ءوندىرىس.

قاراعاندى وبلىسى اكىمدىگى باسپا ءسوز قىزمەتى تاراتقان اقپاراتقا قاراعاندا، ۇدەمەلى-يندۋستريالدىق دامۋ باعدارلاماسى بويىنشا سالىنعان بۇل جوبانىڭ قۇنى – 1،648 ميلليارد تەڭگە. مەملەكەت بۇل جوباعا «جول كارتاسى 2020» باعدارلاماسى بويىنشا 750 ميلليون تەڭگە، «قازاگرو» ۇلتتىق حولدينگى 846 ميلليون تەڭگە جەڭىلدەتىلگەن كرەديت بەرگەن.

اشىلعان كەزدە جىلىنا 36 «فەرمەر-2» جانە «فەرمەر-500» ۇشاعىن شىعاراتىن بولعان بۇل زاۋىت ءبىر جىلدان كەيىن دە ەشبىر ۇشاق شىعارماعان. زاۋىت باسشىلىعىنىڭ سوزىنە قاراعاندا 2014 جىلعا قاراي عانا زاۋىت جۇمىس ىستەي باستاۋى مۇمكىن.

 اسىلحان ماماش ۇلى

azattyq.org