سوڭعى 5 جىلدا قىتايداعى قانداستارىمىزعا قازاقستاننىڭ ونەرى مەن مادەنيەتىنەن، ادەبيەتىنەن، ساياسي جەتىستىكتەرىنەن ۇزدىكسىز اقپارات تاراتىپ، جۇڭگو قازاقتارىنىڭ اتاجۇرتپەن بايلانىسىنا، رۋحاني سۇرانىسىنا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان «شالقار» سايتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى باس رەداكتورى شالقار ءشارىپ ۇلى «قامشى» اقپاراتتىق پورتالىنا سۇحبات بەردى.
- شالقار باۋىرىم، اتاجۇرتقا ءوزىڭ كەلىپتى دەگەندى ەستىپ، الدىڭنان شىعىپ، اتىڭنىڭ شىلبىرىنان ۇستاپ جاتقان ءجايىمىز بار. قوش كەلىپسىڭ! اتاجۇرتقا العاش كەلۋىڭ بە؟
- راقمەت، ءيا، وتانىمىز قازاق ەلىنە العاش رەت جول ءتۇسىپ، الماتىعا بۇگىن عانا كەلىپ وتىمىن.
- ءوزىڭنىڭ جولىڭ العاش تۇسسە دە، ەسىمىڭ ەل اراسىندا ەستىلىپ ءجۇر، سولاي بولسا دا «قامشىنىڭ» وقىرماندارىنا ءوزىڭدى تانىستىرا كەتسەڭ!
- مەن شالقار ءشارىپ ۇلى، ارعى بەتتەگى قازاقتاردىڭ مادەني-تانىمدىق سايتى «شالقاردىڭ» نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرىمىن. ەستاي تابىس ۇلى (سامعار) دەگەن قازاقتىڭ ءبىر بالاسى ەكەۋمىز وسى سايتتىڭ جۇمىسىن جۇرگىزىر وتىرعان جايىمىز بار. ول قىتايداعى قازاق ءتىلدى ينتەرنەت كونتەنت اراسىنداعى رەيتينگى ەڭ جوعارى، وقىرمانى ەڭ كوپ سايت بولىپ تابىلادى. ءوزىم تۋرالى ايتار بولسام مەن تارباعاتايدىڭ شاعانتوعاي اۋدانىندا تۋىپ ءوستىم. 1992 جىلى مامىردىڭ 12-سىندە انامىز جارىق دۇنيەگە اكەلىپتى. بالا كەزىمنەن كومپيۋتەر تىلىنە اۋەستەندىم، سايت ديزاينىن جاساۋدى 7 سىنىپ وقىپ جۇرگەندە العاش باستادىم.وقۋمەن قاتار ءتۇرلى سايتتاردى جوبالاۋ جۇمىستارىن ىستەپ ءجۇردىم. سونداي-اق تەحنيكانىڭ سوڭعى جەتىستىكتەرىن ءجىتى قاداعالاپ، قازاق مەكتەبىن وقىسام دا جۇڭگو، اعىلشىن تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرۋگە تالپىندىم.
- اڭگىمەمىزگە وزەك بولىپ وتىرعان «شالقار» سايتى قالاي قۇرىلدى، نەنى باستى ماقسات ەتتىڭ؟
- بۇل سايتتى اشۋ 2007 جىلى العاش ويىما كەلدى، ءتۇرلى سايتتاردىڭ ديزاينىن جاساپ، تاجىريبە جيناعاننان كەيىن 2011 جىلى بۇل سايت ناقتى جۇمىسىن باستادى. ەندى بۇنى جاساۋعا تۇرتكى بولعان، قىتايداعى حانزۋدان وزگە قازاقتى قوسپاعانداعى ۇلتتاردىڭ تۇگەلدەي دەرلىك ءوز سايتتارى، فورۋم بەتتەرى بار ەدى، ءتۇرلى تاقىرىپتارعا ارنالعان، جاساتارعا، قوعامدىق پىكىرگە جۇمىس ىستەيتىن قازاق ءتىلدى سايت مۇلدە جوق بولدى. ال، قازاقستاندىق سايتتاردى كوپتەگەن وقىرمان الىپبيگە بايلانىستى وقي المايتىن جانە كەيبىر سايتتار شەكتەۋلەرگە بايلانىستى اشىلمايتىن. «شالقار» سايتى وسى سەبەپتەن دە ول جاقتاعى قانداستارىڭىزدىڭ انا تىلىندە اقپارات الۋىنا، ءتىلىن، مادەنيەتىن ۇمىتپاۋىنا قىزمەت ەتەر جۇكتى ارقالادى. ەگەر، الىپ يمپەريا استىندا جاساپ جاتقان از عانا ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ، اسىرەسە ونداعى جاڭا ءوسىپ كەلە جاتقان، مەكتەپتە تۇگەلدەي جۇڭگو تىلىندە ءبىلىم الىپ، قىتايشا ويلانا باستاعان جاڭا بۋىنعا قىزمەت ەتەر، قازاق مادەنيەتىن، وركەنيەتىن، ادەبيەتىن دارىپتەي ءبىر سايت بولماسا، سوڭعى 10 جىل ىشىندەگى الىپ اقپاراتتىق داۋىل قازاقتاردى جۇتىپ كەتەر ەدى. ارينە، «شالقار» سايتىنا دەيىن دە، ونىمەن قاتارلاس اشىلعان دا قازاق ءتىلدى سايتتار بار. دەگەنمەن بارلىق سالانى قامتىپ، اقپاراتتىق، تانىمدىق، قوعامدىق قىزمەت اتقارىپ جاتقان، وقىرمانى ەڭ كوپ سايت رەتىندە «شالقاردى» اتاپ وتۋگە بولادى. قازاق تىلىندەگى ان-كۇيلەر؛ ۆيدەو بلوگتار؛ تانىمدىق، دەرەكتى فيلمدەر؛ وزەكتى، تۇرمىستىق، قوعامدىق ماسەلەلەردىڭ تالقىلايتىن فورۋمدار؛ ەل الدىندا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ، ءار سالانىڭ ماماندارىنىڭ سۇحباتتارى سايت بەتىندە ورىن الىپ، ءوز وقىرمانىنا كەرەكتى رۋحاني ورتاعا اينالدى. ءبىزدىڭ دە كوزدەگەن ماقساتىمىز وسى بولاتىن.
- قىتايداعى ەڭ كوپ وقىرمانى بار قازاق ءتىلدى سايت دەپ جاتىرمىز، سوندا «شالقاردىڭ» كۇندەلىكتى كورىلىمى قانداي؟ قانداي جۇمىستاردى قولعا الىپ جاتىر؟
- سايتتى العاش اشقان جىلى، ءبىر جىل ىشىندە سايت 80 مىڭنان استام رەت كۇندە قارالاتىن دەڭگەيگە جەتتى. سايت تانىلا باستاعاننان كەيىن كۇندەلىكتى وقىرماندارى 200 مىڭعا جاقىندادى. قازىرگى كۇندە كۇندەلىكتى 300 مىڭ ادام سايتتى قارايدى.
ەندى، ءبىزدىڭ سايتىمىز مادەني سايت بولعاندىقتان، ونەرپازداردىڭ ونەرىن ناسيحاتتاپ، تۋىندىلارىن تاراتىپ قانا قويماي، ءتۇرلى كونسەرتتەر ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن دا اتقارادى. مىسالى، قازاقستاندىق ونەر جۇلدىزدارىنىڭ قىتايداعى قازاقتار قونىستانعان ايماقتاردى ارالاپ كونسەرت قويۋىن ۇيىمداستىرامىز. جۇرتتىڭ جاقسى كورەتىن ءانشىسىن، اكتەرىن قۇلاقپەن عانا ەستۋىن ەمەس، كوزىمەن كورۋىنە جاعداي تۋعىزىپ، ولاردى كۇتىپ الىپ، شىعارىپ سالۋعا دەيىنگى جۇمىستاردى موينىمىزعا الىپ ءجۇرمىز. سۇرانىسقا قاراي قازاقستاندىق ارتىستەردى ءجيى شاقىرىپ تۇرامىز.
بۇدان سىرت، قازىرگى اقپاراتتىق اعىن ورشەلەنگەن زاماندا، قازاقستاندىق ونەر جۇلدىزدارىنىڭ كونسەرتىن عانا ەمەس، «قازاقستان»، «31» سياقتى تەلەارنالاردىڭ ءتۇرلى اقپاراتتارىن، قازاقستانداعى ءتۇرلى جاڭالىقتاردى سايت بەتىنە ورنالاستىرامىز. بۇل «قازاق» تەلەارنالارى تارامايتىن ارعى بەتتەگى قانداستارىڭىزدىڭ قاجەتىنە جارايدى، سۇرانىس بار. سوڭعى جاڭالىقتار مەن ەل اتاجۇرتتاعى اقپاراتتاردان ولار دا سۋسىنداپ وتىر. ءارى، قىتايداعى قازاق ءتىلدى ارنالار «شىڭجاڭ تەليەۆيزياسى-8»،«شىڭجاڭ تەليەۆيزياسى-3» سياقتى ارنالاردىڭ دا ماڭىزدى جاڭالىقتارى، تانىمدىق حابارلارى سايتىمىزدا ورىن الىپ، تەلەديدار قاراۋعا ۋاقىت تابا بەرمەيتىن وقىرماندارىمىزدىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋدا.
- ولاي بولسا، «شالقار» سايتىنىڭ جاۋاپتىسى رەتىندە، ارعى بەتتەگى مادەني بەتالىستى قاداعالاپ وتىرعان مامان رەتىندە، ول جاقتاعى قانداستارىمىزدىڭ رۋحاني جاعدايى تۋرالى ايتا كەتسەڭ؟ ونى دامىتۋ، جاڭعىرتۋ ءۇشىن ءبىز نە ىستەپ بەرۋىمىز كەرەك؟
- ارينە، قىتايداعى قانداستارىڭىز ءالى دە مادەنيەتىنىڭ قايماعىن بۇزباي ساقتاپ وتىر، وعان جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇراتىن ايتىستار، ءداستۇرلى، حالىقتىق ويىندار كۋا. سولاي بولسا دا ءتىلدىڭ شۇبارلانىپ بارا جاتقانى اقيقات، ول ءبىر شەتىنەن زاڭدىلىق تا، سەبەبى ءبىزدىڭ قاراپ وتىرعان اقپاراتىمىز، تۇتىنىپ جاتقان بۇيىمدارىمىز، دامىپ جاتقان عىلىم وزگە تىلدە. زامان كوشىنەن قالماۋ ءۇشىن سول باسىم بولىپ تۇرعان تىلدە سويلەۋگە مىندەتتىسىڭ، سوڭعى كەزدەرى سول تىلدە ويلانۋعا ماجبۇرلەپ بارادى. ءتىل ۇلت رۋحانياتىنىڭ باستى قورعاۋشىسى، قازىناسى. كەيبىر كىسىلەر ءتىلدى ساقتاۋ ءۇشىن مادەنيەت كەرەك، ءدىندى دامىتۋ كەرەك دەپ جاتادى. وعان كەلىسپەيمىن، مەنىڭشە ۇلت رۋحانياتىن ساقتاۋ ءۇشىن، ءتىلدى ۇمىتپاۋ كەرەك، عىلىمدى، كۇندەلىكتى تۇرمىستىق بۇيىمدى ءوز تىلىڭدە سويلەتۋ كەرەك. كومپيۋتەر، تەلەفوننان باستاپ، ونىڭ بولشەكتەرى، باسقا دا بايلانىستى قۇرالدارى قازاق تىلىندە سويلەۋى كەرەك. پروگراممالاۋ تىلدەرى ءوز تىلىڭدە سويلەيتىن بولسا، تۇتىنۋشىلارى دا ەڭ قولدانىلاتىن زات بولعاندىقتان انا ءتىلىن ۇمىتپايدى. جانە، ونى بىرەۋ ەمەس ءوزىمىز قولعا الۋعا، جاساۋعا ءتيىستىمىز. ءوز ارامىزدا مۇمكىندىگىنشە انا تىلىندە سويلەۋگە، انا تىلىندە اقپارات الۋعا ءتيىستىمىز. ءبىز نەلىكتەن قىتايشا، ورىسشا كورۋىمىز كەرەك؟ سول سياقتى ءتۇرلى ونلاين سەرۆيستەر، تاماق ونىمدەرىن جەتكىزۋ، كيىم-كەشەك ساۋداسى، بانكتىك، كوممۋنالدىق تولەمدەر سياقتى قىزمەتتەردىڭ ينتەرنەت بانكينگ، ءموبيلدى بانكينگ ارقىلى جاسالۋى دا ءوز تىلىڭدە سويلەيتىن بولسا، وندا تۇتىنۋشىلار دا ءوز ءتىلىن ۇمىتپايتىن بولادى. سوندىقتان دا ءبىز وسى، تەلەفون ارقىلى ءتۇرلى تولەمدەر جاساۋ، ءار ءتۇرلى قىزمەتتەرگە تاپسىرىس بەرۋ، جەتكىزىپ بەرۋ سەرۆيستەرىن قازاقشا سويلەتۋگە تىرىسىپ جاتىرمىز. بۇل دەگەنىڭىز عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قازاق تىلىندە سويلەۋى قازىرگى تاڭدا انا ءتىلىمىزدى ساقتاپ قالۋدىڭ باستى قۇرالى دەگەن ءسوز.
ەگەر ءبىز وعان تالپىنباي، ونەر قۋىپ، ورىنسىز ساۋىق پەن داراقى توي تويلاپ كەتسەك، تەحنيكانىڭ ءتىلىن يگەرۋگە، ونى ءوز تىلىمىزدە سويلەتۋگە ۇمىتىلماساق، ءانشى بولىپ، اتاققا قۇمار بولىپ كەتسەك ءتىل تۋرالى ءسوز قوزعاۋ قيىن. «بۇگىن ءوز اسكەرىڭدى باعا الماساڭ، ەرتەڭ وزگەنىڭ اسكەرىن باعاسىڭ» دەگەن دانالىق بار ەكەن. سول سياقتى بۇگىن ءوز ۇلتىڭا قىزمەت ەتپەسەڭ، ەرتەڭ قۋ وڭەشتىڭ قامى ءۇشىن وزگە ۇلتقا جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر قالاسىڭ. اتقا مىنەر اعالاردان تارتىپ، ءبىزدىڭ قاتارىمىزداعى جاڭا بۋىن دا ءتىلىمىزدى، رۋحانياتىمىزدى ەرتەڭگى ۇرپاققا تۇنىق قالپىندا جەتكىزۋگە قىزمەت ەتۋگە ءتيىسپىز. بۇل مىندەتتىڭ شەكاراسى، ۇلكەن-كىشىسى، شەنى جوق. بۇل ءۇنسىز عانا اتقارىلۋعا ءتيىستى جۇمىس. مىسالى مەن، جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي بىرنەشە ءتىلدى بىلەتىندىكتەن، پروگراممالاۋ ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەندىكتەن قازاقتىڭ عانا ەمەس، جۇڭگو، ۇيعىر سياقتى باسقا دا ۇلتتىڭ كومپانيالارىن، ءت ۇلى تاقىرىپتىق سايتتارىن مىقتى پروگرامميستتەردىڭ دەڭگەيىندە جاساپ بەرە الامىن. ياعني، وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە دەمەكشىمىن عوي. بۇل قاي جەردەگى قازاقتىڭ بولسىن ەسىندە ساقتاۋى ءتيىس ەڭ باستى قاعيدا.
- ونەر دەپ قالدىڭ، «شالقاردىڭ» وقىرماندارىنا ونەردى ناسيحاتتاپ جۇرگەن، وقىرماندارىڭا عانا ەمەس، ول جاقتاعى قانداستارىمىزعا اتاجۇرتتان ءارتىس شاقىرىپ، كونسەرت ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن ونەرگە جاناشىر جان رەتىندە ءوزىڭنىڭ قازاق ەستراداسىنا كوزقاراسىڭ قانداي، وقىرماندارىڭ قانداي پىكىردە؟
- ءيا، ءبىز كۇندەلىكتى مادەني، ادەبي جاڭالىقتاردى قاراپ، جارىق ەتكەن ءان مەن جىلت ەتكەن ولەڭ بولسا بىردەن «شالقاردىڭ» وقىرماندارىنا قۇلاعىندا قازاقتىڭ ءانى ءجۇرسىن دەپ ۇسىناتىن بولعاندىقتان، ونەر سۇيىلىپ بار جاتىر دەپ ايتۋىما ابدەن بولادى. مس سايلاۋبەك سياقتى سايقىمازاق «ونەرپازداردىڭ» ابرويىنىڭ ءداستۇرلى انشىلەردەن اسىپ، ءتىپتى بۇگىنگى ەسترادا جۇلدىزدارمەن تالاسۋى ەش كوڭىل كونشىتەر نارسە ەمەس. سول سياقتى قىرعىزدىڭ، وزبەكتىڭ، ورىستىڭ اندەرىنىڭ دە قازاق ساحناسىنا ءجيى شىعۋى، تويلاردا شىرقالۋى كوڭىل قىنجىلتادى. اقان سەرى، ءبىرجان سال دەگەن انشىلەرىمىز بولعانىن بىلمەيتىن جاستار ءوسىپ كەلە جاتىر. ونەردى ورگە سۇيرەيتىن ەمەس، اقشا قۋعان، تابىستى عانا ماقسات ەتكەن تويعا ارنالعان اندەر، باسقا حالىقتاردان ۇرلانعان اندەر دە ونەردى لايلاپ ءبىتتى. «الاش ۇلى»، «تۇران» سياقتى ەتنوگرافيالىق توپتار مەن بەكبولات تىلەۋحان، روزا ءالقوجا، اقىلبەك جەمەنەي سياقتى انشىلەردىڭ پاتريوتتىق اندەرى شىنايى سۇرانىسقا يە. ەسترادامەن وڭدەلگەن حالىق اندەرىنىڭ شىرقالۋى تويدىڭ، جاستاردىڭ سۇرانىسىن عانا ورىنداپ قويماي، ۇلت رۋحانياتىنىڭ جۇگىن ارقالايتىنى دا انىق. «ونەرگە اركىمنىڭ تالاسى» بولعانىمەن، ونەر توزباۋعا ءتيىس. مازاققا اينالماۋى ءتيىس. جاڭعىرىپ، جەتىلە بەرۋگە ءتيىس.
- سايتتىڭ كورىنىمى 300 مىڭ دەپ وتىرسىڭ، سايتىڭنىڭ قىزمەتتىك قۇرامى مەن تابىسى قالاي؟
- ەندى «شالقار» سايتىن العاشىندا جالعىز قۇردىم. ءىس جۇزىندە «شالقاردا» ءقازىر ەكى-اق ادام جۇمىس ىستەيمىز. جوعارىدا ايتقانىمداي سايتتىڭ ديزاينى، باسقا تەحنيكالىق جۇمىستارى تۇگەلدەي ءوزىمنىڭ موينىمدا، وعان قوسا سايتقا مەديا كونتەنت جۇكتەۋ جۇمىسىن دا ءوزىم اتقارامىن. سونداي-اق سايتتىڭ مازمۇنى، تاقىرىپتارى دا ءوز موينىمدا. فورۋم ءوز الدىنا جۇمىس ىستەيدى. ال، كۇندەلىكتى كوپ كورىنىمنىڭ سىرى نە دەيتىن بولساڭىز، بىلەسىز، قىتايدا Tencent(قىتايشاسى腾讯-تىڭچۋن) كومپانياسىنا قاراستى wechat(قىتايشاسى微信-ۋەيچين)ميكروبلوگ جەلىسى بار. 600 ميلليوننان اساتىن قولدانۋشىسى بار وسى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كوپ سالالى فۋنكسياسى بار. سونى پايدالانىپ SMM جۇرگىزەتىن سامعار دەيتىن باۋىرىڭىز بار، ول سايتتىڭ وقىرمان تارتۋ، الەۋمەتتىك جەلىدە جارنامالاۋ سياقتى بارشا جۇمىستارىن اتقارادى. تابىسىمىز نەگىزىنەن جارنامادان تۇسەدى.
- بولاشاق جوسپارىڭ قانداي؟
- بولاشاق جوسپار تۋرالى ايتار بولساق، ءقازىر بارىنەن دە قىمبات، ەڭ باعالى نارسە ۋاقىت بولدى عوي. سول ۋاقىتتى ۇنەمدەۋ ءۇشىن قىتايدا ەرەكشە دامىپ جاتقان ءبىر سالا ونلاين سەرۆيس كورسەتۋ. اتاپ ايتقاندا سىزگە تاكسي كەرەك بولدى دەلىك، سمارتفونىڭىزدان ءتيىستى گادجەتتى اشىپ، بىرنەشە سەكۋند جۇمساپ ءبىر تۇيمەسىنە باسىپ قالاسىز، ءسىزدىڭ ورنالاسقان جەرىڭىزگە تاكسي جىلدام جەتىپ، پودەزىڭىزدە كۇتىپ تۇرادى. سول سياقتى قاجەتتى اسىڭىز، كيىمىڭىز، تەلەفونىڭىزدىڭ بىرلىگى، كينونىڭ بيلەتى، مەديسينالىق قىزمەت ءبارى-بارى ەلەكترونداسقان. «شالقار» سايتىنىڭ ماقساتتارىنىڭ ءبىرى وسىنداي قىزمەتتەردى ەلگە كەلىپ، ءار كىمگە قول جەتىمدى ءارى انا تىلىندە جۇمىس ىستەيتىن سەرۆيستىك قىزمەتتەردى جولعا قويۋ، سونداي-اق «شالقار» سايتىنىڭ اۋديتورياسىن الەمدىك دەڭگەيدە كەڭەيتۋ. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنا قولجەتىمدى، تۇسىنىكتى، سۇرانىسقا يە سايت ەتۋ. بۇنىمەن قوسا تەلەفون، كومپيۋتەر سياقتى كەيبىر ەلەكتروندى بۇيىمداردىڭ بولشەكتەرىن قازاق تىلىندە شىعارۋ.
- قىتايداعى وقىرماندارىڭا، قانداستارىمىزعا «قامشى» اقپاراتتىق اگەنتتىگىندەگى وسى سۇحبات ارقىلى قانداي سالەم جولدايسىڭ؟
- ەكى ەلدىڭ ديپلوماتيالىق قاتىناسى دامي بەرسىن دەپ باستايمىن ەڭ اۋەلى، مادەني، ادەبي قارىم-قاتىناسىمىز ۇزىلمەي، رۋحاني تامىرىمىزدان قان جۇگىرە بەرسىن. تارىداي شاشىلعان قازاقتىڭ قاي-قايسىسى بولسا دا، تۋعان ۇلتىنا، اتاجۇرتىنا قىزمەت ەتۋگە مىندەتتى. سول جولدا، سول ماقساتتا تالماي جۇمىس ىستەي بەرەيىك. قازاق ءتىلدى باق-تىڭ العاشقى وندىعىنا ەنگەن «قامشى» سايتىنا دا تۇراقتى وقىرمانى رەتىندە بۇدان دا بيىك بەلەستەر تىلەيمىن، الداعى ۋاقىتتا ارىپتەستىك قىزمەتتەرىمىز جاندانا بەرەدى دەپ ويلايمىن. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن!
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت! ماقساتتارىڭىزعا جەتە بەرىڭىز!
سۇحباتتاسقان ەرلان تولەۋباي
پىكىر قالدىرۋ