Ertede japondar qazaqtar sekildi quda túsý arqyly úılengen. Bálen degen jerdegi bálen otbasynyń qyzyn alýǵa ruqsatty aldymen rýbasy, sodan soń ákesi berse ǵana jigit úılengen. HH ǵasyrdyń basynan bastap qazaq qoǵamy qalaı ózgergenin tarıhtan bilemiz. 1950 jylǵa qaraı qazaq zıalylary men jaı jumysshylardyń ishinen de birtalaı azamat orystan áıel aldy. Basqa ultqa kúıeýge shyqqan qazaq qyzdarynyń sany kóbeıdi. Ol kezdegi qazaq jastary Odaq quramyndaǵy ult ókilderine úılenýshi edi. Al 1991 jyldan bastap Amerıka, Germanıa, Ulybrıtanıa, Avstralıa, Qytaı, t.b. shet memlekettiń azamattarymen bas qosqan qyzdardyń qatary kóbeımese azaımaı otyr. Bóten jurttyń adamymen nekege turǵan soń Qazaqstanda turaqtap qalǵan qandastardy da kórip júrmiz. Baspasóz betterinde olardy aıyptap, synap jatady. Aıyptaýdyń artynda ulttyq namys, ulttyq múdde tur. Al osy halyqaralyq nekege japondar qalaı qaraıdy eken?

Aldymen mán berýdi qajet etetin másele jyl ótken saıyn Qazaqstanda da, Japonıada da qyzdar turmysqa shyǵýdy kesheýildetýde. Elimizdegi bul jaǵdaı barshańyzǵa belgili, al Japonıada 29 jastaǵy qyzdardyń 40 paıyzy turmysqa shyqpaǵan. Jalpy, búginde Kúnshyǵys elindegi jandy aýyrtatyn máseleniń biri — úılenýshiler sanynyń azaıyp bar jatqandyǵy. Sońǵy on bes jyldan beri japondardyń kópshiligi otbasyn otyzdan asqanda qurýdy josparlaıtyn boldy. Olar úshin eń mańyzdysy — jumys. Taǵy bir shanshýdaı tıetini bala týýdyń kúrt azaıyp ketkendigi. 1970 jyldary ár japon otbasynda keminde 4-5 baladan bolǵan. HİH ǵasyrda 10-15 balaly otbasylar kóptep kezdesetin. Al qazir bul halyq «balaǵa zárý». 2050 jylǵa qaraı halyqtyń basym bóligin qarttar quraı ma degen qaýip bar.

Japonıada shet elge turmysqa shyqqan qyzdar men bóten eldiń qyzyna úılengen jigitter de az emes. 2000 jylǵy esep boıynsha 25 myń japon jigitiniń áıeli ózge ulttan eken. Kúnshyǵys eliniń jigitterine qaı memlekettiń qyzdary kóp shyqqan desek, aldyńǵy orynda kárister tur. 6 myń káris qyzy japonǵa kelin bolǵan. Japonıadaǵy 8 myńǵa jýyq kelinniń ulty — qytaı.  200 astam amerıkan qyzy japonǵa tıgen. Budan basqa memleketterden alǵan kelinderdiń jalpy sany 10 myńnan asady.

Al endi teńiz asyp ketken japon qyzdaryna keleıik. 2000 jylǵa deıin 8 myńǵa jýyq japon qyzyn shet elge uzatypty. Japon qyzyn aıttyrǵandardan birinshi oryndy taǵy da kárister alady. 3 myńǵa jýyq káris jigiti Japonıaǵa kúıeý bala bolǵan. 800 jýyq qyz baqytyn Qytaıdan taýypty. AQSH – qa tıgenderi 1,500 – deı. 2500 qyz basqa elderge kelin bop ketken. Shet eldikpen nekege turǵan birneshe jup týraly aıtaıyn.

Máselen, Kanae esimdi japon qyzy Radjert degen úndi jigitimen Amerıkada tanysyp, bas qosqan. Balasymen japon tilinde sóılesedi. Erli – zaıyptylar: «Biz halyqaralyq otbasymyz. Bir – birimizdi syılaımyz, úndi men japonnyń salt – dástúri bólek bolsa da túsinisýge tyrysamyz» deıdi.

Úndi jigitimen otbasyn qurǵan Rýmı da ómirine rıza. Satarkan Japonıadaǵy zaýytta jumsy istep  júrgen jerinen Rýmıdi kezdestirip, «úılenem» degende Radjıstandaǵy áke – sheshesi qarsy  bolypty. Úndistanda bóten eldiń qyzyn alý degen joq. Satarkan Rýmıdiń sýretin áke – sheshesine jiberip, súıiktisiniń bar jaqsy qasıetterin sıpattap, hat jazyp, áıteýir kelisim berýge kóndiripti. Qazir ekeýiniń bir ul, bir qyzy bar.

Al kambodjalyq Roteıda issaparmen Japonıadan kelgen Kendzıroýǵa turmysqa shyqqan. «Tuńǵyshymdy Japonıada týdym. Alty aı enemmen birge turǵanda japon tilin az da bolsa úırenip aldym. Enem bilmestigime keshirimmen qarap, aqylyn aıtyp, tárbıeledi. Eneme rızamyn» deıdi Roteıda.

Kýnıhıko jaryn Marokkodan taýypty. Onyń áıeli Medıa ata – enesine rıza. «Alǵashynda ata – enemmen aǵylshyn tilinde tildesetinmin. Qazir japon tilinde sóılesemiz. Balalarym da ákesiniń tilinde sóıleıdi» deıdi japonǵa kelin bolǵan Medıa.

Tamamı degen qyz Kýbaǵa saıahattaýǵa barǵan kezde Gavaıde Vafrıdpen kezdesip, ekeýi Japonıaǵa kelip nekelesken. 2006 jyly Iokohamada «El Paraıso» degen kýba meıramhanasyn ashqan Valfrıd «eki eldiń arasyn osy meıramhana arqyly jalǵaımyz» deıdi.

Shet el azamatymen nekege turýǵa qarsy japondar az emes. Olar aldymen dinı senimdi aldyǵa tartady. Ulty, dini, salt –dástúri, tirshilik  daǵdysy bóten kisimen bas qosýǵa eshqandaı memlekette eshkimdi májbúrlemesi anyq. Jastardyń óz erki ózinde bolǵandyqtan  balasynyń basqa ulttyń adamyna úılenýine ata – ana da qarsy bolmaıtyn bopty. Biraq shet eldikpen nekege turǵan japondardyń tili men dinin ózgertpegeni jatqa ketip, ultyn umytqan qazaqtarǵa sabaq qoı deımin.

Sharafat Jylqybaeva