«Toıdyń bolǵanynan boladysy qyzyq» demekshi, shyǵarmashyl jastardyń Halyqaralyq «Shabyt» festıvaliniń dúbiri taıaǵan saıyn, alamannan dámeli kókórim aqyndar ǵana emes, bylaıǵy jyrsúıer qaýym da eleńdegeni ras. Sebebi, bıylǵy «Shabyttyń» «Ádebıet» atalymy tek poezıaǵa arnalǵan edi. Túrli aqparat kózderinen jas aqyndardyń shyǵarmashylyǵynan habardar oqyrmandardyń biri: «Osy jolǵy «Shabytty» anaý aqyn almasa, maǵan kel, aıaq alysy myqty!», - dese, kelesi biri: «Myna bir jas aqynnyń da óleńderi shyp-shymyr. Kóresiń, bas báıge osynyki!» degen sıaqty kúreńbaısynshylar da ózara júzbe-júz, áleýmettik jeli betterinde tap bir boks nemese aıaqdop básekesindeı bástesip jatqandyǵynyń ózi Uly poezıanyń qýaty men onyń ómirsheńdiginiń aıqyn dáleli emes pe?!

2014 jyly ótken «Shabyt» festıvaline 150-deı jas talant qatyssa, osy joly 50-ge jýyq aqyn aqtyq saıysta baq synaý baqytyna ıe bolǵan eken. Baıqaý qarsańynda «Ádebıet portaly» uıymdastyrǵan dóńgelek ústelge shaqyrylǵan jıyrmaǵa jýyq jas aqyndarmen búgingi poezıa álemi, jastar poezıasy t.b. taqyryptarda pikir almasý júrgizilgen edi. Osy jıynnyń aýanynan ańǵarǵanymyz – jastardyń poezıaǵa degen yqylasy erekshe, elikteý de, izdenis te bar eken. Tek qana «qazaq ádebıetiniń sonaý baǵzy kezeńinen keshegige deıingi qatpar-qatpar qattalaǵan qazynasyn qopara keýlep, shól basa simirý, tamyrǵa shymyrlata sińirý, sodan soń ony álemdik úrdispen ushtastyrýda keıde kemshin tustar bar-aý, kóp jastarda» degen oıdyń da qylań bergenin nesin jasyramyz.

Hosh, sonymen, «Shabyt» festıvaliniń «Úzdik ádebı shyǵarma» atalymy boıynsha jeńimpaz aqyndar anyqtaldy. Ádilqazylar alqasy Gran-Prıge jas aqyn Erbol Alshynbaı laıyqty dep tapqan eken. Jas aqynnyń aıaq alysyn birer jyl buryn jaryq kórgen «Qulan aýǵan» kitabynda jınaqtalǵan óleńderinen anyq baıqaǵan edik. «Ury kún» atty óleńinde aqyn bylaı dep tolǵanady:

...Urlap jatyr túnderimdi bir-birlep,

Jantalasam jandyram dep jyrdy úrlep.

Ertegi bop qalatuǵyn erteńge,

Búrshik muńym tilimde ónip tur búrlep.

...Bult urlaıdy kúnniń shashqan shashýyn,

Aı jylaıdy betin basyp jasyryn.

Alasuram urlap ketti kim? Qashan?

Aıǵa shapqan arystannyń ashýyn.

Munarly aspan, kókiregimde myń qabir,

Myń qabirden shyqqan úndi tyńda bir.

Súıegime oıyp ketken er babam,

Tek aıatty urlaı almaı júr qazir.

Aıtar oıy, kesek aqyn ba, kesek aqyn. Jalpy, qasań qaǵıda, jalań dıdaktıka, jalpylama saryn – ádebıet áleminde árkez bolyp keldi, bola da beredi. Biraq solardyń arasynan «sóz jaqsysyn» taýyp jazý, talǵap oqý – qıynnyń qıyny bolyp turǵan zaman ǵoı bul. Osy oraıda aıta keterligi, sóz jaqsysy – óleń óriminiń shıraq bolýy úshin ony shıratatyn – syn deıtin quraldyń da arqaýy bosap ketken tus osy desek bolar.

Bul pikirimiz 1-orynǵa ıe bolǵan jas aqyn Asylbek Jańbyrbaıdyń shyǵarmashylyǵyna onsha-munsha qatysy joq dep oılaımyz.

Ómir degenim – kútpegen oıyn,

Óleń degenim – bitpegen toıym!

Fánıim jatyr núktege deıin,

Baqıym jatyr núkteden keıin! -

dep mynaý qamshynyń sabyndaı bes kúndik jalǵan týraly óziniń tanym-túsinigin, aqyndyq muratyn bir shýmaq óleńge syıǵyza alǵan Asylbek aqynnyń jyrlarynan úlken taǵantasty (fýndamentaldy) bilim ańǵarylady. Bul – bolashaǵynan úmit kúttiretin aqyn úshin úlken olja. Kezinde sóz zergeri Ǵabeń, Ǵabıt Músirepovtiń qalamdas inisi Oralhan Bókeıge aıtqan bir eskertpesi – dıalekt sózderdi oryndy-orynsyz kóp qoldaný eken. Asylbek aqynnyń óleńderindegi «deńgel», «qalynǵan», «ozal» t.b. sózderdi de osyǵan saıýǵa bolatyn sıaqty. Dıalekt – kez kelgen tildiń qosymsha múmkindigi, baǵa jetpes baılyǵy desek te, aqynnyń talǵap qoldanǵany jón bolar dep oılaımyz.

Ekinshi orynǵa aqyn qyz Aıdana Segizbaeva ıe bolǵan eken. «Poezıa álemindegi áıelderdiń orny qandaı?» degenge kóne grek ǵulamalary bas qatyrypty. Keshegi ótken arda aqyn Farıza Ońǵarsynova, qazirgi klassıgimiz Esenǵalı Raýshandar kesimdi baılam, túıindi pikir aıtqan edi. «Áıelder eshqashan aqyn bolmaıdy! Óleń oqymasyn!» degen inime» atty óleńi arqyly Aıdana aqyn baǵzydan kele jatqan osy suraqqa jaýap berýge talpynǵan eken:

Men qyzbyn! Áıel! Anamyn

Mahabbat – meniń ǵalamym!

Erlermen qaıtem sanasyp

Óleńniń ózi ǵanamyn!!! -

Degenmen, shyndyǵyn aıtý kerek, Aıdana aqynnyń dál osy óleńin «Shabyttyń» ekinshi dárejeli óleńi retinde qabyldaı almadyq. Ózge jalyndy, jaqsy jyrlary qolymyzǵa túspegen bolar, bálkim.

Áldı de áldı, áldı jyr,

Áldıden aspas án keıbir.

nemese:

Jasandy jyrdy jazbaıtyn

Eń myqty aqyn qyz degen -

Jalań pafos, qurǵaq dıdaktıka, jeńil uıqasqa qurylǵan mundaı óleń eki jylda bir ret ótip otyrǵan «jas aqyndar olımpıadasynyń» máresi túgil, sóresinde boı kórsetpeýi tıis dep bilemiz.

Úshinshi oryndy jas aqyn Medet Bojan ıelengen eken. Qolymyzǵa tıgen óleńderimen tanysý arqyly biz Medettiń áli de tolysý, izdený ústindegi jas aqyn ekenin baıqaǵandaı boldyq.

Toz-toz bolǵan taǵdyrǵa talandy kún,

Baqyt qaıtem – tanytad sarańdyǵyn.

Jalǵyzdyǵymdy jasyrdy muńmen birge,

Qarashyǵyna syıǵyzyp qarańǵy tún.

Aqynnyń qalyptasýy – árıne aldyńǵy býynǵa, tulǵaly aqynǵa elikteýden, elikteı júrip ózindik baǵytty, óz qoltańbasyn tabý ekendigi anyq. Osy jolda Medet aqynǵa sáttilik tileımiz. Degenmen, Medet aqyn óleńderinde oqyrman uǵymyna kúmándi nemese uıqas úshin ǵana alyna salǵan tarmaqtar men maǵynalyq qaıshylyqty qoldanystar da áredik qylań berip qalatyndyǵyn da atap ótkendi jón kórdik. Sózimiz dáleldi bolý úshin mysaldar keltirelik:

Selt ete qalyp sap kóńil,

Tura ma bir sát sýynbaı.

Janymyzdan artyq tátti ómir,

Tilindegi attyń qylyndaı.

Jap-jaqsy bastalǵan aldyńǵy eki tarmaqtan soń, sońǵy tarmaqty túsine almadyq. Sol sıaqty:

Jańǵyryp shyqsa qasqyr ún,

Armanym qaıta uǵyndyr.

Tazy bop qýsa jastyǵym,

Jetkizbes túlki ǵumyr bir.

Jalpy óleń degenniń ózi erkin oılaý, sózdiń erkin qoldanysy degenimizben, óleńdi oqyǵanda ondaǵy beıneleý men sýretteýden soń oqyrmannyń ómirlik tanymy arqyly týyndaıtyn shynaıy assosıasıasyn kerek qoı. Osy turǵydan alǵanda «qasqyrdyń úni jańǵyrý» – qonymsyzdaý sıaqty. Endeshe, qasqyrdyń úni jańǵyrsa, armany neni qaıta uǵyndyrýy kerek? Sońǵy tarmaqtaǵy «ǵumyr» sózi de, bizdińshe uıqas retinde alynǵan. Sebebi, jastyq tazy bolyp qýsa, túlki ǵumyrǵa jetedi. Bul – aksıoma. Nege deseńiz, ǵumyr bir kúni áıteýir – aıaqtalady. Al jetkizbeıtini ǵumyr emes – zaman aǵymy. «Jetkizbes túlki – zaman bir».

Olımpıadanyń júldegerleri atanǵan sportshylarda bar nazar bolatyny sıaqty, biz báıgede top basynan kórinip, shylbyr ustatqan aqyndardyń shyǵarmashylyǵyna oqyrmandyq pikirimizdi bildirdik. Bul arada áldekimdi asyra maqtaý nemese áldekimdi tuqyrtý maqsatyn kózdemegenimizdi aıta ketpekpiz. Sebebi, atalǵan aqyndardyń óleńin oqyǵanymyz bolmasa, eshqaısysyn tanymaımyz da. Baıqaýǵa kelgen, qatysqan ózderi, synaltqan tanymal tóreshiler, oqyp pikir jazyp otyrǵan bizder degendeı.

Jalpy, «óleń degen kúmándi, bulyńǵyr mazmun men buralań formalardan quralsa ótimdi, aqynnyń bıik deńgeıin tanytady» degen túsinikten kópegen jastarymyz aýlaq júrse eken degen oqyrmandyq oıymyzdy bildirgimiz keledi. Árıne, kez kelgen óleń kez kelgen adamǵa túsinikti nemese jumbaq bola bermeýi de múmkin. Óıtkeni, bul daıyn formýlasy joq, POEZIA!

Sóz sońynda aıtarymyz, qazaq poezıasynyń bıiginde jańa juldyzdar jarqyraı besin! Bıikke juldyz kóptik etken be!

 Avtory: Asylbek Baıtanuly

Derekkóz: adebiportal.kz