Osydan bes jyl buryn 20 qazan kúni Lıvıa basshysy Mýammar Kaddafı kóterilisshilerdiń qolynan qaza tapty. «Qaza tapty» deý artyq bolar, qansyrap qolǵa túsken Kaddafıdi kóterilisshiler aıaýsyz qorlady, uryp-soqty, aqyry atyp tastady. Nege? Memleketti 42 jyl basqarǵan, eline úlken jaqsylyq jasaǵan adam osylaı ólýge tıis pe edi? Joq! Demek, onyń ajaly syrttan kelgeni belgili. Bul jóninde RT telearnasyna suhbat bergen Mýammar Kaddafıdiń nemere baýyry Ahmed Kaddafı ad-Dam Lıvıa basshysynyń ólimi jaıynda mynadaı boljam aıtady.
«Mýammar Kaddafı 1999 jyldan bastap Afrıka odaǵy, odaqty basqaratyn bir ǵana Úkimet jaıynda áńgime qozǵaı bastady.Tipti panafrıkandyq ortaq valúta shyǵarý máselesi aıtyldy. Óıtkeni, Afrıka elderiniń altyn qory mol edi. Dollarmen básekege túsetin aqsha shyǵarýǵa múmkindigi bar edi. Biraq amal qansha, Mýammardyń osyndaı oılaryn júzege asyrmas úshin Batys elderi ony «tıran», «dıktator» dep atap, túbine jetýge umtyldy. Aqyry solaı boldy da. Eger Mýammar Kaddafıdiń oıy júzege asyp, Afrıkalyq odaq qurylyp, jeke dara Úkimeti jáne ózindik valútasy bolǵanda Afrıka Batystyń ýysynan shyǵyp keter edi. AQSH bastaǵan Eýropa elderi osydan qoryqty. Mýmmardyń bastamasy jalpy afrıkalyq ıdeıaǵa aınalyp ketpes úshin onyń kózin tezirek joıý kerek boldy». Jalpy Mýammar Kadafıdiń ólimene sebepshi bolǵan boljamdar jetkilikti. Biri onyń ólimin munaı jáne gazben baılanystyrsa, ekinshisi aıtaqyr Afrıkany oazıske aınaldyrmaq bolǵany úshin degen boljamdar aıtady. Kim bilsin?
Degenmen, áńgimege arqaý bolǵan Kaddafı kim edi? Shyndyǵynda, Kaddafı aıdalada qosta dúnıege kelgen kembaǵal bir bádáýıdiń balasy-tuǵyn. 1969 jyly eldegi monarhıalyq rejımdi qulatqan Mýmmar sol eldiń bıleýshisi atandy. Árıne, eldiń premer-mınıstri de, qorǵanys qolbasshysy da atandy. Eń sońynda mundaı resmı laýazymdardan bas tartyp, «revolúsıa kósemi» degen atty ózine qaldyrdy. 1970 jyly eldegi bılikti taza qolyna alǵan ol Lıvıadaǵy ózge eldiń áskerı bazalaryn jaýyp, áskerin qýyp shaqty. Memleket damýynyń baǵdar shamy bolǵan «Jasyl kitap» degen eńbegin jazdy. Shyndyǵynda bul kitap lıvıalyqtardy órkenıetke jeteledi. Kezinde tistegenniń aýzynda, ustaǵannyń qolynda ketken munaı-gaz salasyn memleket qaraýyna aldy. Onan túser paıdany halyqqa bólip berdi. Osylaısha, Afrıkadaǵy eń artta qalǵan, kedeı eldi eń baqýatty jurtqa aınaldyrdy. Benzın baǵasyn 14 sentten asyrmaǵan, gazdyń baǵasyn adam aıtsa sengisiz tómen ustaǵan, dúnıege kelgen nárestege 10 myń dollar, úılengen jas otbasylardyń esepshotyna alpys myń dollar salyp otyrǵan hám baspana alý úshin paıyzsyz nesıe bergizgen, bilim men medısınany tegin etip, álemniń irgeli aýrýhanalarynda dimkás azamattaryn memleket tarapynan aqsha tólep emdetken, shól dalaǵa «álemniń segizinshi keremeti» dep ataýǵa turatyn myń jarym shaqyrymdyq jerasty kanalyn qazdyryp, oǵan 500 metrlik tereńdikten sý soryp, quıatyn 1300 qudyq turǵyzǵan, sóıtip ıgerýge kelmeıtin qý taqyrdy gúljazıraǵa aınaldyryp, aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndiretin deńgeıge jetkizgen, aldaǵy ýaqytta taǵy eki myń shaqyrym sý júretin kanal turǵyzyp, sar dalaǵa 2 mıllıon pálma aǵashyn otyrǵyzyp qus ústinen ushyp ótýi qıyn saharany oazıske aınaldyrýǵa umtylǵan Kaddafı edi. Biraq, munyń bári Batysqa unamady. Kalaıda onyń kózin joıý kerek boldy. Aqyry solaı istedi de. Kaddafıden keıingi Lıvıa qazir qıyn jaǵdaıda.Tas-talqan, byt-shyt.Taıpalar bir-birimen soǵysqan, biraz jerin «Islam toby» ıelik etken elge aınalǵan. Eýropaǵa bosqan boskyndardyń 40 paıyzy da osy lıvıalyqtar.
Aınur Qazykenova
