«Elbasy arnaıy úndeý jarıalaıdy» degen sybystan keıin-aq gý-gý áńgime daýyldaı soqty. Uıaly telefonda damyl joq. Neni qospady deısiń, qańqý ósekke: «Prezıdent halyqpen qoshtasyp, qyzmetinen ketedi eken», «Elbasy bılikti Darıǵa NAZARBAEVAǵa ótkizip bermekshi...», «Joq, ýaqytsha eldi Prezıdenttiń synyptasynyń balasy Baýyrjan BAIBEK basqaratyn kórinedi...», «Sharshap júr eken...», «...Aýyryp qalypty...» t.s.s.
Osyndaı byljyraq-bylyqtyń ortasynda bireýdiń «...ocherednaıa ýtka, prıatnogo appetıta...» degeni júıkemizdi symsha sozdy...
...Qytymyr qańtardyń sársenbisiniń keshin taǵatsyzdana tosqanymyz da jasyryn emes. Kóńilimiz kúpti, júregimiz lúpildi edi...
«...Qazir zamannyń dıdary ózgerdi. Biz de ózgerýge tıispiz. Sol sebepti, memlekettiń basqarý júıesin de jańǵyrtatyn kez keldi. Men eldiń múddesi men zamannyń talabyn, urpaqtyń bolashaǵyn oılaı otyryp, osyndaı baılam jasadym...» – dedi Elbasy.
Entigimiz basylyp, esimizdi jıǵandaı boldyq: el tynysh, jurt aman eken... Ári qaraı elimizdiń basshysy: «...Elimiz úshin asa mańyzdy, taǵdyrly másele usynbaqpyn. Bul – Konstıtýsıa men zańdarǵa ózgerister engizý. Bizdiń aldymyzda bılik tarmaqtarynyń ókilettikterin qaıta bólý mindeti tur. Prezıdenttiń áleýmettik-ekonomıkalyq prosesterdi retteýdegi birshama ókilettikterin Úkimetke jáne basqa da atqarýshy organdarǵa bergen jón. Sonda bul salaǵa Úkimet, mınıstrlikter jáne ákimdikter tolyqtaı jaýap beredi. Demek, bılik tarmaqtary arasyndaǵy qarym-qatynasty konstıtýsıalyq deńgeıde teńgerimdi etý kerek. Osy reformanyń aıasynda Úkimetti jasaqtaýdaǵy Parlamenttiń rólin kúsheıtemiz. Parlament saılaýynda jeńgen partıa Úkimet quramyn anyqtaýǵa túbegeıli yqpal etetin bolady...» – dedi.
«Taǵdyr soqtyratyn jahandyq jáne aımaqtyq syndarǵa daıyn bolýymyz kerektigi» de túsinikti, degenmen, álgi «Parlament saılaýynda jeńgen partıa» Úkimet quramyn tolyqtaı saılaı almaıdy, tek «Úkimet quramyn anyqtaýǵa túbegeıli yqpal ete...» ǵana alady ma?.. Kókeıdegi tuńǵysh saýal osy boldy... Qalaı bolǵanda da, Úkimetti tańdap-taǵaıyndaý quqy zań shyǵarýshy bılik tarmaǵyna berilgesin, munyń óziniń jartykesh sharýaǵa aınalmaǵany durys...
Kelesi túsiniksiz túıtkil: «Úkimetke memlekettik baǵdarlamalardy bekitý ókilettigin berý oıǵa qonymdy bolmaq, sebebi, Úkimet jaýapkershilikti tolyqtaı ózine alady. Úkimetke ózin qurylymdaýǵa, onyń quramyna kirmeıtin ortalyq atqarý organdaryn taratýǵa quqyq berýge bolady» – degen sózden soń týyndady.
Rasynda, buryn memlekettik baǵdarlamalardy qabyldaý Prezıdenttiń quzyretinde bolsa, budan bylaı Úkimet qurylymdary memlekettik baǵdarlamalardy ózderi oılap-taýyp, pysyqtap-bekitip, qabyldap-júzege asyrýǵa tıis. Sondyqtan, ortalyq atqarýshy organdar Úkimettiń tolyqtaı baǵynýyna kóshedi. Iaǵnı, memlekettik baǵdarlamalardy týyndatýdan bastap, naqty júzege asyrýǵa deıin Úkimet jaýapty. Árıne, munyń ózi tıimdi sekildi kóringenimen, buryn da kez kelgen baǵdarlama men zańnyń jobasy Úkimettiń asqanasynda pisip, shyǵyp jatpaıtyn ba edi?..
Memleket basshysy bylaı dedi: «Usynylǵan baǵdarlama úsh mindetti oryndaýǵa múmkindik beredi. Birinshiden, saıası júıeniń turaqtylyǵynyń aldaǵy kóptegen jyldyq qoryn ashady. Ekinshiden, Úkimet pen Parlament róliniń joǵarylaýy – osy zamannyń syndaryna tıimdi jaýap mehanızmin beredi. Úshinshiden, álemde memlekettik qurylymnyń ámbebap modeli joq. Barlyǵy izdený ústinde...»
Degenmen, nesin jasyramyz, qara qyldy qaq jaryp, aqıqatyn aıtsaq: «Memleket basshysynyń bılik tarmaqtaryn óz erkimen úlestirýi – álemdik qaýymdastyqtyń saıası ómirinde sırek kezdesetin jaǵdaı, elimizdegi demokratıalyq prosesterdi jetildirip, memleketimizdiń damýyna áser etetin asa taǵdyrly kezeń» – degen Senat spıkeri Qasym-Jomart TOQAEV ta, «Prezıdent predlagaet kazahstansam ýnıkalnoe reshenıe gosýdarstvennogo ýstroıstva ı vyhod na prınsıpıalno novyı ýroven polıtıcheskoı kúltýry» – dep málimdegen Májilis tóraǵasy Nurlan NYǴMATÝLLIN de izdenýde ilkimdilik kórsete alǵan joq...
Al, qoǵam belsendisi Muhtar TAIJAN baýyrymyzdyń qazaqsha-oryssha ýáji kóńilge qonymdy shyqty: «...Pesımızm, senbeýshilik basym, prezıdenttiń úndeýine. Durys qoı, bul jyldary neshe ret halyq aldanǵan bolatyn. Biraq... Osy joly basqasha bolady dep senimdimin. Bizge shynaıy saıası reforma kerek, kózboıaýshylyq emes. Óz basym, eger meni bul jumysshy tobyna shaqyrsa, baryp Sizderdiń pikirlerin jetkizip otyramyn. Parlamentke adal saılaý kerek. Úkimet – Parlamenttiń aldynda jaýap berýi kerek. Parlament – Úkimetti bekitýge kelisimin berý tıis. Parlamenttiń ózi myqty bolýy qajet, ıaǵnı, jańa saılaý kerek. Ol saılaý tek qana proporsıaldyq júıemen emes, majorıtarlyq júıemen ótýi kerek. Sonda ǵana parlamentte táýelsiz, halyqqa jaqyn depýtattar otyrady. Bılik ne úshin qajet? Halyqtyń jaǵdaıyn jaqsartý úshin... Bılik qandaı jaqsy bolsa da, anda-sanda da aýysýy kerek, adal saılaýmen... Logıchnymı bylı by sledýıýshıe shagı: 1. Izmenenıe zakona o vyborah v odnopalatnyı, no bolee mnogochıslennyı Parlament; 2. Izmenenıe zakona o polıtıcheskıh partıah, partıý mojno regıstrırovat s 20 lúdmı; 3. Izmenenıe zakona ob Izbıratelnoı komıssıı; 4. Provedenıe novyh vyborov v Majılıs osenú 2017 goda; 5. Sýdebnaıa reforma, novyı zakon o sýdıah; 6. Nalogovaıa reforma, snıjenıe nalogov; 7. Amnıstıa polıtzaklúchennyh.
...Qazir eldiń máselesi – ózimizdiń tabandylyǵymyzǵa táýeldi bop tur. Parlamentke, maslıhattarǵa, ákimderdi adal saılaýdy talap etýimiz kerek. Sabyr túbi – sary altyn! Úmitsiz – shaıtan ǵana!..»
...Jarlyq shyǵyp, halyqtyq talqylaýǵa bir aı ýaqyt-mursat berildi. Elbasy aıtyp edi: «Konstıtýsıalyq reformalar jobasyn búkilhalyqtyq talqylaýǵa shyǵarý týraly sheshim qabyldadym» dep. Biraq, Senattyń vıse-spıkeri Sergeı Gormov: «Rech o referendýme na segodná ne stoıt...» – dep soǵyp qaldy.
Eger alystaǵy aýyl, qıandaǵy qazaqtyń pikirimen sanasatyn bolsaq, birinshiden, mindetti túrde halyqtyq referendým ótýi kerek; ekinshiden, bir aı merzim tym azdyq etedi, dep oılamyn. Qazirgi tańdaýymyz: «Myqty Prezıdent, bedeldi Parlament, esep berýge mindetti Úkimet» baǵyt-baǵdaryndaǵy saıası júıe bolsa, elimizdegi kúlli saıası kúshter, azamattyq qoǵam belsendileri, qazaq jeriniń barsha jurty jańa saıası reformanyń shynaıy el múddesine qyzmet etýine emin-erkin atsalysýy kerek.
Sóz joq, el Prezıdentiniń óz quzyryndaǵy 30-ǵa tarta iri máselelerden óz yrqymen bas tartyp, tipti, İshki ister men Ádilet mınıstrin taǵaıyndaýdy Parlamentke qaldyryp, ózi tek Syrtqy ister men Qorǵanys mınıstrlerin taǵaıyndaýdy tańdaýyn – batyl sheshim dep esepteýge bolady. Degenmen, Ata zańymyzdyń 26 babyndaǵy jekemenshik týraly eki tarmaqqa aıryqsha muqıat bolýǵa mindettimiz. Bul tarmaqtardyń burynǵy nusqasynda «elimizde QR azamattary jekemenshikke ıe bolýǵa quqyly» bolsa, jańa nusqada «elimizde árkim jekemenshikke ıe bolýǵa quqyly» dep jazylǵan. Demek, bizdińshe, «árkim» degendi tolyq anyqtaý kerek jáne respýblıkaǵa azamattyǵyn ashyq kórsetýge tıispiz. Óıtkeni, bul – óte kúrdeli de jaýapty másele.
Menińshe, bul – shırek ǵasyr ishinde qazaq qoǵamynda túbegeıli ózgerister jasaýǵa berilgen jalǵyz jáne úlken múmkindik. Osy múmkindikti ýystan shyǵarmaı, meılinshe tıimdi paıdalanýymyz kerek. Árıne, áralýan oı-pikirler aıtylyp jatyr. Durys. Bárin tyńdaýymyz kerek, árbirine qulaq asýǵa tıispiz. Degenmen, tym usaqtalyp, ulyqty sharýanyń berekesin qashyrmaıyq. Úndeý – jaqsy, kúndeý – jaman...
...Alla Taǵala pendesine shekteýli kúsh-qýat pen ómir súrý mólsherin bergen. Kez kelgen adamnyń sharshap-shaldyǵatyn, bosap-boldyratyn kezi keledi. Másele, tipti, «Astananyń EKSPO-syna deıingi nemese keıingi» degen kezeńde de emes. Eń durysy, eldiń amandyǵy men birligi bekem bolýǵa tıis.
Sosyn, biz «Jumys toby» týraly pikirimizdi aldyn-ala bildirgen bolatynbyz: onda jasy seksennen asqan kempir-qalashtardyń otyrǵandyǵyn, azamattyq qoǵam ókilderiniń, saıası partıalar men qozǵalystardyń (sonyń ishinde, opozısıalyq baǵyttaǵy uıymdar men jeke tulǵalardyń), aqparat quraldarynyń múldem joqtyǵyn aıqyn aıtqanbyz jáne sol ustanymymyz ózgergen joq.
Óz basym, «Jumys tobyna» mynadaı qoǵam belsendilerin engizýdi usynamyn: Muhtar SHAHANOV, aqyn; Imanǵalı TASMAǴAMBETOV, QR Premer-mınıstriniń orynbasary; Serikbolsyn ÁBDİLDIN, qoǵam jáne memleket qaıratkeri; Toqtar Áýbákirov, qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri; Marat TÁJIN, QR Prezıdenti Ákimshiligi jetekshisiniń birinshi orynbasary; Jasaral QÝANYSHÁLIN, qoǵam qaıratkeri; Qabdesh JUMADİLOV, jazýshy t.b.
Qaqaǵan qańtardyń aıazyna qaramaı, Aqorda aýdanyna at basyn burǵan qoǵam belsendisi Muhtar TAIJAN baýyrymyz bul sharýaǵa óziniń de bel sheshe kirisýge ázir ekendigin jazǵan eken (Jeńis QUSPANOV: «...Vozmojno, chto býdýt vneseny ızmenenıa v Zakon o vyborah ı (mojet hotá by 50) depýtatskıh mest otdadýt majorıtarıam, no ne s ýlısy, a pod prıkrytıem partıı. Ne zrá Muhtar Taıjan pereehal v Astaný, dýmaıý, on chto-to znaet...»), nesi bar, «urysta – turys joq», ulttyń taǵdyrly bolashaǵyna tikeleı qatysty máseleniń bir shetin birge kóterisýden óz basym da qashpaıtynymdy ashyq aıtqym keledi...
«Ánsheıinde – aýyz jappas, toı bolsa – óleń tappas» demekshi, jasandy sypaıyǵansyp, asa jaýapty isten at tonymdy ala qashsam, sirá, maǵan da uıat bolady...
Qajymuqan ǴABDOLLA,
«Qazaq Eli» Halyqtyq qozǵalysynyń tóraǵasy
