ELİNE QUT BOLǴAN...

Keshe, 28 tamyz, Almatydaǵy jazýshylar odaǵynyń ádebıetshiler úıinde Qazaqstan Jazýshylar odaǵy men Muhtar Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń uıymdastyrýymen belgili jazýshy, etnograf, tarıhshy, ǵalym Zeınolla Sánikti eske alýǵa arnalǵan ǵylymı-tájirıbelik konferensıa ótti.

Ǵylymı konferensıaǵa senator, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy Nurlan Orazalın, tarıhshy, ǵalym Tursyn Jurtbaı, Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń dırektory Ýálıhan Qalıjan, «Uly dala qyrandary» qozǵalysynyń jetekshisi Sádibek Túgel, Qalamgerler Berik Shahanov, Ǵalym Jaılybaı, Maraltaı Raıymbek jáne Zekeńniń urpaǵy Qanat Zeınolla qatysyp, ǵalymnyń ǵylymı eńbekteri men shyǵarmashylyǵy týrasynda súbeli oılar aıtty jáne kólemdi baıandamalar jasady. Qaırat Qul-Muhammeduly bastaǵan óner qaıratkerleri óleńnen shashý shashty. Nazarlaryńyzǵa Ýálıhan Qalıjannyń "ELİNE QUT BOLǴAN..." atty konferensıada oqylǵan baıandamasyn usynamyz.

*** *** ***

Qadirli zıaly qaýym!

Elimiz táýelsizdik alǵan kúnnen bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti N.Á.Nazarbaev álemniń túkpir-túkpirinde shashyrap júrgen aǵaıyndardyń basyn qosyp, atajurtqa kóshirip ákelýge erekshe kóńil bóldi. Alys-jaqyn shetelderden bir mıllıondaı qandastarymyz baıyrǵy Otanyna birjolata qonys aýdardy. Bul egemen elimizge qosylǵan adam resýrstary ǵana emes, sonymen birge memleketimizge quıylyp jatqan ádebı, mádenı jáne ǵylymı kúsh boldy.

Alystan kelgen aǵaıyndarmen birge elge jetip jatqan mádenı bulaqtar otandyq uly mádenıet aıdynyn tolyqtyryp, deńgeıin ósire túsýde. Bul rette qazaqtyń qaımaǵy buzylmaǵan shuraıly tili men baǵa jetpes fólklorlyq murasy, qundy kórkem shyǵarmalary, dástúrli dini men turmys-salty, ulttyq rýh pen minez-qulqy, halqymyzdyń umyt bolyp bara jatqan án-kúıleri men bıleri sheteldik qandastarymyzdyń atajurtqa oralýy arqyly sońǵy jıyrma jylda otandyq mádenıet ıgiligine aınaldy. Ulttyń rýhanı qazyna qoryna qosyldy. Bul qundylyqtardyń barlyǵy shólirkegen jurtymyzdyń shóline sýsyn bolǵandaı ystyq yqylaspen qabyldandy. Bulaı bolýy zańdy da. Qazaq mádenıeti qaıda jaratylyp, qaıda saqtalsyn, olardyń barlyǵy da ulttyq mádenıetimizdiń ulttyq qundylyǵy ekenin esten shyǵarmaý kerek.

Qazaqtyń baı salt-dástúrine, ádet-ǵurpy men ulttyq ónerine de qandastarymyz zor úlesterin qosty. Ony ózindik tól kórkem týyndylarymen kemeldendirdi. Osy rette búgingi keleli ǵylymı máslıhatqa sebepker bolyp otyrǵan, keshe ǵana aramyzda júrgen, búgin kózi tiri bolsa seksenine aıaq basatyn aıaýly aǵamyz, halqymyzdyń ardaq tutar perzentteriniń biri, kórnekti jazýshy, shejireshi, ádebıet pen tarıhty zerttegen keń qulashty qalamger, Qytaı Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri Zeınolla Sánik esimin qurmetpen ataımyz, maqtanamyz...

Táýelsizdiktiń alǵashqy jıyrma jyly qasıetti qarashańyraǵymyzǵa jarty ǵasyrdan astam ýaqyt boıy qalam tarta júrip, bar qazaqqa ortaq bir ádebıettiń muńyn muńdap, joǵyn joqtap kelgen, buryn da, elge kelgennen keıin de qazaq ádebıeti men mádenıeti úshin eleýli qyzmet etken osyndaı taǵdyrly aǵamyzdy endi saǵynyshpen eske alamyz. Ata qonysyna kelgen soń Zeınolla Sánik aǵamyz rýhanı jańardy.

Qazaq bir dúnıesimen maqtanar bolsa – ol ulttyq fólklordyń erek úlgilerimen maqtanary sózsiz. Osy rette Elbasynyń bastamasymen júzege asqan «Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda 2013 jyly tolyq jaryqqa shyǵyp aıaqtalǵan júztomdyq «Babalar sózi» serıasy – álemde teńdesi joq, biregeı joba. Bizden buryn álem halyqtary fólklorynda mundaı aýqymda jaryqqa shyqqan ǵylymı basylymdardyń tájirbıesi bolǵan emes. Osy baǵa jetpes basylymnyń on tomyn Qytaı qazaqtarynyń fólklorlyq muralary qurady. Mine, osy týyndylardyń, ásirese Qabanbaı, Er Jánibek batyrlar týraly tarıhı jyrlardyń jınalyp, «Babalar sózine» enýinde Zeınolla aǵamyzdyń zertteýshilik qarymy men ǵylymı usynystaryn erekshe atap ótkim keledi.

Osyndaıda elimizdegi mátintaný salasynyń qalyptasyp damýyna eleýli úles qosqan fólklor zertteýshi-ǵalym Maqsut Shafıǵı aǵamyzdyń zamandas dosy týraly aıtqan myna pikiri eske túsedi: «Qabanbaı týraly jyrdyń bizde 6 nusqasy bar ekeni anyq bolyp, sony jyrǵa kirgizetin bolǵanbyz. Alty adam jyrlady, aınalyp kelgende, bir mazmundy, tek qyrǵyz batyrymen soǵys. Basqa maǵlumat, materıal joq. Dál osy kezde Zeınolla Sániktiń «Qarakereı Qabanbaıy» shyǵýy bizge mura boldy. Bizge kómegi tıdi. Zekeń tek Qabanbaımen shektelgen joq, tarıhı taqyryp, Qabanbaı batyrdan bastap óz zamanynda ómir súrgen bıler, batyrlar, sheshender, óner qaıratkerleri, aqyndar týraly kóptegen zertteýler jazdy. Ár tarıhı tulǵa jaıly» degeniZekeńniń azamattyq tulǵasyn kótere túsedi.

Rasy sol. Zeınolla aǵamyz Qabanbaı batyr týraly zertteýin 1990 jyldar basynda Almatyda shyǵaryp, elimizde ult tarıhyna degen úlken serpilis týǵyzdy. Ǵalym aǵamyzdyń bul irgeli eńbegi kóptegen shyǵarmalarǵa negiz bolyp, «Babalar sózi» serıasyna engen ataqty qazaq batyrlary týraly tarıhı jyrlarǵa baılanysty tomdardyń sapaly daıyndalyp, ǵylymı túsinikterdiń durys jazylýyna jańa kózqaras qalyptastyrdy. Tarıhı sabaqtastyq degen osy.

Jazýshynyń kóp jylǵy izdenisterinen ómirge kelgen «Han batyr Qabanbaı», «Tuǵyryl han», «Demejan batyr», «Súleımen bı» jáne t.b. aıta bersek, syrttaǵy alash jurtyna ańyzben jetken tarıhı tulǵalar ádebı shyǵarma bolyp órildi. Jazýshy shyǵarmalaryn Altaıdaǵy aǵaıyn da, atajurttaǵy qandastar da jarysa oqydy.

Zeınolla aǵamyzdyń Qytaı qazaqtary arasynda aty úsh aımaqqa málim bolǵan ataqty Qaıraqbaı kúıshiniń sybyzǵyshylyq ónerin dúıim jurtqa keńinen tanytýdaǵy eńbegi ushan-teńiz. El ishinen tirnektep jınalǵan materıaldary negizinde jazǵan «Halyq kúıshisi Qaıraqbaı» atty kitabynda 19 ǵasyrda ómir súrgen áıgili kúıshiniń óner joly, Altaı, Tarbaǵataı, Baıanólgıı aımaqtaryndaǵy kúıshilik mekteptiń ornyǵyp qalyptasýyna yqpal etken birtýar daryn ıesiniń dáýlesker dombyrashy, dańǵyl sybyzǵyshy retindegi talant qyrlary keńinen sóz bolady. Adamzat tarıhynda qanshama alapat oqıǵalar ótpedi deseńizshi! Bul pánıden azýyn aıǵa bilegen talaı batyrlar men álemniń jartysyn bılegen patshalar da ótken. Biraq ólmeıtin, óshpeıtin bir-aq nárse bar, ol – óner ekendigi osy Qaıraqbaı kúıshi taǵdyry arqyly dáleldenedi.

Qazaq ádebıetin alyp teńiz desek, alystan kelgen aǵaıyndardyń sóz murasyn móldir bulaq deýge bolar. Osylaısha uly kóshpen birge kórkem qazyna da kóship keldi. Sonyń aıqyn aıǵaǵy – qajyrly qalamger Zeınolla aǵamyzdyń san qyrly talanty. Bizdiń M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty 2012-2014 jyldarǵa josparlanǵan «Shet elderdegi qazaq ádebıeti» atty ǵylymı baǵdarlamasy boıynsha zertteý jumystaryn júrgizip, osy taqyrypta ujymdyq monografıalyq eńbek daıyndaý ústinde. Mine, osy úlken eńbektiń bir taraýy Zeınolla Sániktiń shyǵarmashylyq murasyn zertteýge arnalǵan.

San qyrly jazýshy, shejireshi, etnograf, tarıhshy, ǵalym... Zeınolla aǵamyzdyń tamasha talanty osynshama kásip, osynshama oı men sezimdi baǵyndyrǵan. Atamekenin ańsap jetip, ult mereıin asyrý jolynda qalam qaıratymen ter tókken qajyrly qart qalamger otandyq mádenıettiń damýyna ózindik úles qosty. Munyń ózi Elbasynyń shet elderde turatyn aǵaıyndarǵa baılanysty saıasatynyń ómirsheńdigin jáne nátıjeli ekendigin aıǵaqtaıdy.

Qazaqstandy tarıhı Otany dep sanaıtyn, atajurtqa oralýǵa nıetti ár qazaq qasıetti atamekende bas qosyp, ulttyq múdde, el ıgiligi úshin bir kisideı birikkende ǵana táýelsizdigimiz tuǵyrly, ultymyz máńgi jasaıtyn bolady. Elbasymyz N.Á.Nazarbaevtyń keshe ǵana Ulytaý tórinde suhbatynda aıtylǵan oılary da osyǵan saıady. «Elge el qosylsa, qut bolady» dep halyq maqaly beker aıtylmaǵan. Atamekenine oralyp, eline qut bolǵan aıaýly aǵamyz Zeınolla Sániktiń ómiri jáne shyǵarmashylyǵymen jaqynyraq tanysý arqyly jastar adam ómiriniń mán-maǵynasy izgilikti isimen ǵana este qalatyndyǵyn qapysyz túsinetin bolady. Jas urpaqqa adamnyń óz ómirinde istegen jaqsylyǵy, onyń kózi tiri kezindegi abyroı-bedeliniń ǵana kepili emes, onyń rýhynyń da máńgilik kepil ekendigin uǵynýǵa múmkindik beredi.

Qazaǵymyz rýhty, táýelsizdigimiz tuǵyrly bolsyn!

Zeınolla Sánik aǵamyz qazaq ádebıetiniń tunyq tumasy bolyp halyq rýhynyń jarqyn kórinisi bolyp qala beredi.

Rahmet!