Din taqyrybyna jýrnalısik jaýapkershilik qajet

Myna taqyryptan keıin birden: «Qudaı saqtasyn! Ne bop ketti?!» – dersiz... Ókinishke qaraı, qasıetti sózge qaıshy tirkesti «tirkep», oqyrman nazaryn aýdarýǵa ańsary aýyp turatyn keıbir tilshilerimiz bar.

Jýyrda Óskemen qalasynda «Adamgershilik qundylyqtardy nasıhattaýda BAQ-tyń róli» atty İ respýblıkalyq jýrnalıser forýmy ótti. Forýmnyń negizgi baıandamashysy retinde birqatar máseleler tóńireginde oı bólisken edik.   

Rasynda, biz qazir aqparattyq qoǵamda ómir súrip otyrmyz. Aqparat quraly – ómirimizdiń bir bólshegine aınaldy. Meıli qalańyz, meıli qalamańyz, báribir aqparatty eriksiz túrde tutynamyz nemese ony taratamyz. Ásirese, áleýmettik jelilerde, ınternet portaldarynda qoǵamdyq deńgeıde kóterilgen máseleler memleket tarapynan tıisti sheshimderdiń qabyldanýyna yqpal etýde. Ony kórip te, estip te júrmiz.

Dinı basqarmanyń laýazymdy qyzmetkeri retinde bizdi alańdatyp júrgen birqatar jaǵdaıdy aıtpaı ketpeske taǵy bolmaıdy.

Birinshiden, din degenimiz názik másele emes pe? Oǵan baısaldy kózqaras kerek. Ókinishke qaraı, elimizdegi keıbir BAQ ókilderi din taqyrybyn jazǵanda «meshitte máshıne, aıaq kıim urlandy», «meshitte atys boldy» degen taqyryptardan asa almaýda. Zerttelmeı, anyǵyna kóz jetkizbeı taratylyp jatqan osyndaı jańalyqtar qoǵamda Islamǵa, din qyzmetkerine degen salqyn kózqarastyń paıda bolýyna túrtki bolýda.

İshki ister basqarmalary men quzyrly mekemelerge qarasty baspasóz qyzmetiniń jaýapty mamandary jýrnalıserge túsinikteme bergende din, meshit taqyrybyna baısaldy ustanym tanytsa degen ótinishimiz bar.

Ekinshiden, din máselesin popýlızmge, reıtıń kóterý maqsatynda paıdalanýy – alańdatarlyq jaǵdaı.        

Aǵylshynnyń áıgili dramatýrgy Djordj Bernard Shoýdyń: «Búgingi gazet velosıpedtiń qulap qalýy men órkenıettiń kúırep qalýy arasyndaǵy aıyrmashylyqty bilmeı qaldy», – degen sózinde jan bar.

Din taqyrybyna jýrnalısik jaýapkershilik qajet-aq. Bireýdiń dinı qundylyqtaryn qorlaý nemese kelemej etý – zańǵa da, adamgershilikke de jat emes pe?

Elbasy 2006 jyly álemdik din kóshbasshylarynyń quryltaıynda kókeıde júrgen máseleni kóterip edi: «Buqaralyq aqparat quraldary basqa dindegilerdiń qasıetti sezimderin qorlaýdy ushyndyra tússe, onda bul jýrnalıserdiń erte me, kesh pe óz nanymdarynyń qorlanýymen betpe-bet keletini aıqyn. Bireý úshin qasıetti nárse basqa bireý úshin ázil nemese kelemej taqyryby bolmaýy kerek. Ókinishke qaraı, bul qarapaıym qaǵıdany jýrnalıser men saıasatshylar jıi buzady».

Rasynda, osyndaı qarapaıym qaǵıdany buzyp, óz dinimiz týraly ózimiz jaǵymsyz pikir qalyptastyryp jatqanymyzdy baıqamaı qalamyz. 

«Nú Iork San» gazetiniń shyǵarýshysy Charlz Anderson Deınanyń sózinde jan bar: «Eger ıt adamdy tistep alsa – ol jańalyq emes, naǵyz jańalyq – eger adam ıtti tistep alsa...». Biz búginde Andersonnyń aıtqanyna «amal» etip júrgen sekildimiz. Jalpy adamı qundylyqtardy nasıhattaýdan góri bireýdiń «súrinip» qalǵanyn nemese «túshkirip» qoıǵanyn kóbirek jazýǵa beıilmiz.

Tórtinshiden, dindi dinnen habary az adamnyń jazýy – ózekti másele. Islam adam balasyn óziniń bilmegen nársesine aralaspaýǵa, bilmegender biletinderden surap alýǵa tárbıeleıdi. Din týraly kez kelgen adam jazbasyn deýden aýlaqpyz. Aıtpaǵymyz – dinı salany meńgerip nemese din qyzmetkerlerimen suhbattasyp, olardyń pikirin basshylyqqa alǵannan keıin taqyrypqa túıindeme jasasa...

Sóz jaýapkershiligi degen bar emes pe? Jaqsy sóz – baqytqa bastar jol. Jaman sóz – jaqsylyqty óshiretin tilsiz jaý. «Jaqsy sóıle nemese úndeme», – degen paıǵambardan qalǵan sóz bar.

Besinshi, dinge qatysty alǵashqy jalǵan aqparat, teris pikir, qashan da buqaranyń nazarynda, sanasynda qalady. Sol máselege qatysty keıinnen aıtylǵan 100 shynaıy aqparat 1 jalǵan jańalyqtyń ornyn basa almaı qalýy múmkin. Alǵashqy aqparat adam sanasyn jaýlap úlgiredi eken...

Ókinishke qaraı, keıbir BAQ ókilderi sot úkiminen buryn bireýge «úkim» berip, «jazasy» týraly jazyp qoıady...

Ne isteý kerek?

Birinshiden, dinı salada qalam tartyp júrgen tilshiler men áleýmettik jelidegi jazýshy qaýymnyń «Adamgershilik ádebi men kásibı etıkasy» týraly qujat qabyldansa degen usynysymyz bar. Bul qujattaǵy talap-tilekter jumys barysynda eskerilse.

Ekinshiden, Joǵary oqý oryndarynda jýrnalıska fakúltetinde arnaıy dárister júrgizilse. Bolashaq jýrnalıserge din taqyrybynda maqala jazýdyń ádis-tásilderi jan-jaqty túsindirilse... Bul bastamaǵa óz tarapymyzdan úles qosa alamyz.   

Úshinshiden, elimizdegi saıttar men gazetter din máselesinde Dinı basqarmanyń resmı ustanymyn qosa jarıalasa. Bul qoǵamda túsinbeýshiliktiń jolyn keser edi.

Tórtinshiden, buqaralyq aqparat quraldarynyń dinı aǵartýshylyq baǵyttaǵy rólin arttyrsaq. Gazet betteri men saıttardan meıirimdilik, qaıyrymdylyq, izgilikti nasıhattaıtyn materıaldarǵa kóbirek oryn berilse degen tilegimiz bar.

Ótken ǵasyrdyń basynda jaryqqa shyqqan «Qazaq», «Aıqap», t.b. gazet-jýrnaldar halyqty aǵartý isine úlken úles qosty. Basylymnyń basty maqsaty da osy bolsa kerek...

Alash arysy Álıhan Bókeıhan: «Zamanyna qaraı amaly» degen sóz bar. Sol amalǵa kirýge jurtqa muryndyq bolatyn nárseniń biri – gazeta», – degen eken.

Bizdiki – qalam ustaǵan qaýym qoǵamǵa izgilikti, qaıyrymdylyqty, adamgershilik qundylyqty kóbirek nasıhattasa degen tilek qana...

Áıtpese, «meshitten aıaq kıim urlandy» degen aqparat nemese meshitke eshqandaı qatysy joq jańalyqqa «meshit mańaıynda atys boldy» (sýretti qarańyz) dep at qoıyp, aıdar taǵý kimge ne beredi deısiz? Tek úreıden basqa...  

Aǵabek QONARBAIULY,

QMDB Baspasóz bóliminiń meńgerýshisi