Ordaly jylan týraly ańyz áńgimelerden estigenimiz bolmasa, kózben kórgender az. Jylan degende kópshiligimizdiń kóz aldymyzǵa tilin jalańdatyp, ıreleńdegen susty tirshilik ıesi kelip tura qalady. Olardyń qaısybir túri bolmasyn, adamzat úshin qorqynyshty. Jalpy, tabıǵatta jylannyń birneshe túri tirshilik etedi eken. Jyrtqysh túrleri tyshqan tárizdilermen, baqalarmen, omyrtqasyzdarmen qorektenedi. Kópshilik jylandar jumyrtqa (qarashubar jylandar, gúrzalar, t.b.) salady, al keıbireýleri (surjylandar, bozsha jylandar, t.b.) tiri týyp kóbeıedi. Olar jeke dara nemese toptanyp qystaıdy. Toptanyp qystaıtyn túrlerin halyq «ordaly jylandar» dep ataıdy. Ordaly jylanyna qatysty myna oqıǵany Qamshy aqparattyq agenttigi oqyrman nazaryna usynady.

Bul oqıǵa Ońtústik Qazaqstan oblysynyń bir shaǵyn aýylynda bolypty. Otaý qurǵandaryna nebári bes-alty jyl bolǵan Dáýren men Aısulýdyń aýylǵa qonys aýdarǵandaryna az ǵana ýaqyt bolatyn. Dáýren tula boıym tuńǵyshym, artymnan ergen tuıaǵym­ dep ulynyń atyn İzbasar qoıdy. Al odan eki jasqa kishi qyzynyń esimi – Láılá. Jan jary Aısulýdyń tórkini qalada turady.­ Al ózderi bul aýylǵa Dáýrenniń sharýas­yna qolaıly dep kóship keldi. Satyp alǵan úıleri táp-táýir. Jańa úlgimen salynǵa­n baspananyń túr-sıpaty eńseli, aınala­syndaǵy úılermen salystyrǵanda sonadaı­dan kózge ilinedi. 

Kún artynan kúnder ótip, jubaılar baqyt­ty ómir súrip jatty. Dáýren kúni boıy jumysta,­ al áıeli Aısulý shańyraqta bala tárbıesimen aınalysatyn. Aısulý úıde júrgende sál tynyshtyq ornaı qalsa, álde­bir zattardyń tysyrynan­ selk ete túsedi. Alǵashynda úı jıhazdarynyń tysyry­ shyǵar dep Aısulý eshteńege asa mán bergen joq. Tún túndigi túrilip, tynyshtyq ornaǵan kezde­ de Aısulý áldekim edendi jaıbaraqat basyp, árli-berli júrgen sekildi dybys­tardan oıanyp ketip júrdi. Qulaǵyn salyp, tyńdaı­ qalsa álgindegideı dybys joǵalyp ketedi­. Birde ol tań ata mynadaı oqıǵaǵa tap boldy. Joldasynyń tańǵy asyn berip, jumysyna shyǵaryp salǵan soń Aısulý­ tósek jınaýǵa kirisken. Kúıeýiniń kórpesin silke jınap jatqanda birneshe jylannyń bura­lyp­ jerge sart ete qalǵanyn kórip, záresi zár túbine ketedi. Dereý Dáýrenge habar­lasyp, mán-jaıdy aıtady, biraq ol buǵan aıtarly­qtaı mán bermeıdi. Qorqynyshtan qol-aıaǵy dirildep ketken Aısulý­ asqanaǵa baryp,­ sý ishpek boldy. Dereý asqanaǵ­a júgirip kelip, ydystaǵy sýǵa eńkeıe bergende edenmen jorǵalaı júrip, as úı jıhazynyń artyn­a qaraı kirip bara jatqanyn ańǵarady. Sol kúni Aısulýdyń eshteńege qoly barmady. Quddy búkil zattyń arasynan­ jylan shyǵa keletin­deı qorqynysh sezimi paıda boldy. 

Keshqurym Dáýren jumystan kelgen soń oqıǵanyń barlyǵyn joldasyna búge-shige­sine deıin aıtyp berdi. Dáýren jatyn bólmedegi tósek orynnyń aınalasy, asty-ústin, barlyq bólmelerdi túgeldeı tintip shyqty. Biraq esh­qandaı jylan izin baıqamady. Arada birneshe aı ótti. Bul kezde januıada jylan týraly qor­qynysh sál-pál seıilgendeı edi. Aısulý ádet­tegideı úı ishinde anaý-mynaý tirshilikterimen aınalysyp júrgen. Sál damyl­damaq bolyp, jatyn­ bólmedegi kereýet­ke otyra ketti. Kózi ilinip ketken eken. Túsinde jumsaq qumnyń ústinde jalań aıaǵymen olaı da bulaı balasha oınap júgirip júr eken. Kenet selk etip oıanyp ketse, qos aıaǵynyń ústimen bir jylan sýsyldap ótip bara jatyr. Aısulý «oıbaı» dep yshqyna aıqaıla­p, aıaǵyn silkip qalǵanda jylan ushyp túsip, joq boldy. Áıeliniń úreıli túrin kórgen Dáýren áıeli men eki balasyn qalaǵa tórkinine jiberip, ózi úıdegi jylan ataýlyny óltirmek bolyp úıinde qalady. Erteńine jumysqa barmaı­, jylandardyń «jaryqqa shyǵýyn» kútip otyrady. Kenet teledı­dar qoıatyn ústeldiń artqy jaǵyn­an basy qyltıa shyǵyp edenmen boılaı jor­ǵalaǵan jylandy kórip, qolyndaǵy baltasymen bes bólip tastaıdy. Osylaısha kózine kóringen jylannyń bárin baltalaı berdi. Biraq, Dáýren munsha jylannyń úıge qalaı kirip, olardyń qaı jaqtan shyǵyp jatqanyn uqqan joq. Bar oıy – jylandardy joıý. Jor­ǵa­laǵan jylannyń bárin óltirip bitir­dim degen­de áıeli men balalaryn qaıtadan aýylǵa shaqyryp alady. 

Úıde jylannyń qarasy kórin­begenge erli-zaıyptylar endi tynysh ómir súremiz be dep oılaǵan. Biraq, bul oılary beker boly­p shyqty. Tún aýa Aı­sulý aýa jetpeı, qınalyp oıanyp ketti. Kózin ashsa bir jylan ony qylǵyndyra moınyna oralyp tur eken. Qı­myldaı qalsa, odan saıyn tunshyqtyra túserdeı edi. Esiktiń tabaldyryǵynda joldasy Dáýren aýzynan aq kóbik atylyp, ólim aýzynda­ jatty da, artynsha qı­nala shyǵarǵan daýysy da úzildi. Janynda jat­qan qos qulynshaǵy jalańa­sh kúıde áldeqashan ajal qushqan. Aısulý­ qos qolymen jylandy tart­qy­lap, tyrys­yp kórip edi, bolmady. Qol-aıaǵy typyr­lap, aıqaı salýǵa da shamasy kelmedi, aqyry sońǵy demin shyǵardy. «Baqsaq, baqa eken» demekshi, bir shańyraqty bir túnde óltirip shyqqan ordaly jylandar eken. Olar ózderine qastyq qylǵandardy jer bastyryp júrgizbeıtin kórinedi. 

Sholýshy: Ásel Óteshova