Allanyń osy ámirine Qabyl atty uly qarsy shyǵyp, ózimen egiz týǵan Aqlımaǵa úılenemin dep qasarysady. Balasynyń osy qarsylyǵyna qapa bolǵan Adam (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) eki ulyna Alla jolyna qurbandyq shalýdy buıyrady. Kimniń qurbandyǵy qabyl bolsa, sol qurbandyq ıesi Aqlımaǵa úılenetindigin jetkizedi. Sonda dıhanshylyqpen aınalysqan Qabyl óziniń sarańdyǵyna salynyp, egininen nashar ósken jemis-jıdekterin ákeledi. Ábil mal sharýashylyǵymen aınalysqandyqtan, maldarynyń ishinen eń jaqsy qoıdy tańdap alyp ákeledi.

Sodan keıin Ábildiń shynaıy nıetpen qurbandyqqa shalǵan qoıy Allanyń quzyrynda qabyl bolǵandyǵyn estigen Qabyldyń tula boıynda qyzǵanysh oty oıanady. Sonyń saldarynan baýyry Ábildi óltirip tynady. Ýaqyttyń ótýimen osy Ábildiń qurbandyqqa bergen qoıyn keıingi zamanda Ibrahımge (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) balasynyń ornyna qurbandyqqa shalý buıyryldy.

Babamyz Ibrahımnen bastaý alǵan Qurban aıt kúni – Uly kún bolyp sanalady. Al keıbir ǵulamalar osy dúnıedegi eń qaıyrly, tipti arafa kúninen de artyq kún degen. Belgili kúnderdi ulyqtaý adam balasynyń taqýalyǵynan da habar beredi. Osy kúnderi Allanyń rahymyna jaqyndaý úshin taqýalyǵy men yqylasty arttyratyn mezgil. Bul jaıynda Alla taǵala Quran Kárimde:

وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِالحج 32

«Kim Allanyń belgilerin ulyqtasa, shyndyǵynda ol júrektiń taqýalyǵynan» 

Aıt meıramy negizinen musylman qaýymy úshin ulyq mereke qýanysh. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Medıne qalasyna qonys aýdaryp kelgende, Medıne halqy burynnan qalǵan eki kúndi tańdap alyp toılaıtyn bolǵan. Olardyń toılap júrgen meıramdarynyń ornyna Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn):  «Shyndyǵynda Alla Taǵala senderge ol eki kúnniń ornyna eki jaqsy kún berdi. Olar Oraza aıty men Qurban aıty» dep eskirgen mereke kúnderiniń ornyn aýystyrǵan. Jalpy musylman adam úshin osy dúnıede úsh aıt bar.

Árbir aptanyń jumasy aıt, al jylyna eki ret keletin aıttar olar oraza jáne qurban aıt kúnderi. Jumanyń erekshe bolýynyń birden-bir sebebi juma kúni Adam (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) jaratylyp, sol juma kúni peıishke kirgizildi. Osy juma kúni peıishten shyǵaryldy, qıamet kúniniń saǵaty da sol kúni bolady. Sondyqtan da juma kúni aptanyń ishindegi ulyq kúni bolsa, qurban aıt ta jyldyń ulyq kúni dep qabyldaımyz.

لأن النبي صلى الله عليه وسلم قال: "إِنَّ أَعْظَمَ الأَيَّامِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَوْمُ النَّحْرِ ثُمَّ يَوْمُ الْقَرِّ"[1].

ابو داود

Sebebi Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) múbárák hadısinde: «Alla Taǵala aldyndaǵy en qaıyrly kúnder ol – qurban aıt kúni men zýlhıjja aıynyń 11-shi kúni» degen. Sonymen qatar Quran Kárimniń Fájr súresiniń 3-shi aıatynda Alla Taǵala osy kúndermen ant qylǵan.

وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرالفجر 3

Ibn Abbas (Alla oǵan razy bolsyn) osy aıatty tápsirlegende «shafǵ» sózine qurban kúni «ýátr» sózine arafa kúni dep túsinik bergen. Osy kún uly qajylyq kúni dep te atalady. Sebebi qajylyq amaldarynyń basym kópshiligi osy kúni óteledi. Qajylar osy kúni Mýzdalıfadan Mınaǵa baryp shaıtanǵa tas laqtyryp, shashtaryn qysqartyp, qurbandyqtaryn shalyp, ıfada ıaǵnı, paryz taýafyn ótep, Mına taýyna Táshrıq kúnderin ótkizý úshin barady. Osylaısha eń negizgi amaldar oryndalady. Sonymen qatar tashrıq kúnderi jaıynda Quran Kárimniń Baqara súresiniń 203-aıatynda

واذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَات البقرة 203

«Sanaýly kúnderi Alla Taǵalany eske alyndar» dep kórsetilgen. Ibn Abbas (Alla oǵan razy bolsyn) belgili kúnder ol – Zýlhıjja aıynyń 10 kúni, sanaýly kúnder ol – tashrıq kúnderi dep túsindirgen.

Osy kúnderi oraza ustaý haram qylynǵan. Al Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) óz hadısinde:

قال صلى الله عليه وسلم: "أَيَّامُ التَّشْرِيقِ أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ وَذِكْرٍ لِلَّهِ

رواه مسلم

«Tashrıq kúnderi tamaq, sý ishý jáne Alla Taǵalany eske alý kúnderi» degen. Basqa bir hadıste:

قال صلى الله عليه وسلم: "يَوْمُ عَرَفَةَ وَيَوْمُ النَّحْرِ وَأَيَّامُ التَّشْرِيقِ عِيدُنَا أَهْلَ الإِسْلاَمِ، وَهِيَ أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ

الترمذى

«Arafa, qurban shalý jáne tashrıq aıtý kúnderi musylmandar arasynda tamaq ishý kúnderi» deıdi. Imam Ahmad rıýaıat qylǵan hadıste Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Abdýlla ıbn Hýzafany (Alla oǵan razy bolsyn) Mınaǵa jiberip: "Búgin oraza ustalmasyn, búgin tamaq iship-jeıtin kún" dep oraza ustaýdy aram etip tyıǵan bolatyn. Osyndaı bir kúni Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) qajylardyń ámiri qylyp jibergen Abý Bakirge de (Alla oǵan razy bolsyn) Táýba súresiniń 3-shi aıatyn oqýdy buıyrady. Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ámirin Alımen (r.a.) Abý hýraıra (r.a.) oryndap,  osy aıatty Mınada adamdarǵa oqyp bergen.

وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهالتوبة3

«Uly qajylyq kúni, Alladan, Paıǵambardan (s.ǵ.s.) adamdarǵa jarnama. Shyndyǵynda Alla Taǵala jáne Elshisi (s.ǵ.s.) múshrikterden aýlaq» delingen.

أَنْ لا يَحُجَّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ وَلا يَطُوفَ بِالْبَيْتِ عُرْيَان

"Bul jyldan keıin múshrikter men jalańash adamdar Kaǵbaǵa taýaf jasamaıdy", – dedi.

روى الترمذي عن عائشة رضي الله عنها قالت: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: ما عمل ابن آدم يوم النحر أحب إلى الله من إهراق الدم، وإنه ليؤتى يوم القيامة بقرونها وأشعارها وأظلافها، وإن الدم ليقع من الله بمكان قبل أن يقع بالأرض، فطيبوا بها نفسا. 

Imam Tırmızı rıýaıat qylǵan Aısha (r.a.) anamyzdan jetken Paıǵambarmyzdyń (s.ǵ.s.) hadısinde: «Qurban aıt kúni adam balasynyń izgi amalynyń Alla Taǵalaǵa en súıiktisi – qurbandyq qoıdy soıý. Shyndyǵynda, Qıamet kúni sol qoıdyń múıizi, júni jáne tuıaqtary alyp kelinedi. Aǵyzylǵan qany Allanyń qalaýymen jerge túspesten buryn bir jerge túsedi, olar soǵan qatty qýanady», – degen.

أن النبي صلى الله عليه وسلم قال لفاطمة: قومي إلى أضحيتك فاشهديها، فإنه يغفر لك عند أول قطرة من دمها كل ذنب عملتيه، وقولي: إن صلاتي ونسكي ومحياي ومماتي لله..... إلى قوله من المسلمين. ومنها ما رواه الإمام أحمد وابن ماجهعن زيد بن أرقم قال: قال أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم: يا رسول الله ما هذه الأضاحي؟ قال: سنة أبيكم إبراهيم عليه الصلاة والسلام، قالوا: فما لنا فيها يا رسول الله؟ قال: بكل شعرة حسنة، قالوا: فالصوف يا رسول الله؟ قال: بكل شعرة من الصوف حسنة

Fatıma (r.a.) anamyzǵa Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) shalynǵan qurbandyǵynyń janynda turyp: «Kýá bol! Sebebi áýelgi tamǵan qanymen istegen aldyńǵy kúnálaryń keshiriledi», – degen bolatyn. Sol ýaqytta Ánǵam súresiniń 162, 163-shi aıattaryn oqy dedi. Imam Ahmad jáne Ibn Majá rıýaıat qylǵan hadıste sahabalar: «Ia, Rasýlalla! Bul ne qurban? – dep suraǵanda, – Bul babalaryń Ibrahımniń (ǵ.s.) súnneti, – dedi. Odan bizge qandaı saýap bar? – dep surady sahabalar. – Árbir júni saýap, – dedi. Sahabalar túsinbeı: "Júni ma?" – dep qaıta surady. Sonda Paıǵambarymyz: (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) «Árbir tal júnine saýap», – dedi. Imam Tabaranı rıýaıat qylǵan osyǵan uqsas hadıste Fatıma (r.a.) anamyz Paıǵambarymyzǵa (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) osy dáreje bizge ma álde barlyq momyndarǵa ma dep suraıdy. Barlyq momyndarǵa dep Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jaýap bergen.

كان الرسول الله -صلى الله عليه وسلم- لا يخرج يوم الفطر حتى يطعم، ولا يطعم يوم الأضحى حتى يصلي

الترمذى

Imam Tırmızı rıýaıat qylǵan hadıste: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) oraza aıt namazyna tamaq ishpeı barmaıtyn, qurban aıt namazyna tamaq ishpeı baratyn edi», – deıdi.

عظموا ضحاياكم فانها على الصراط مطاياكم 

«Ýaǵyzshylar marjany» atty kitabynda keltirgen hadıste Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Qurbandyqtaryńdy qurmetteńder! Shyndyǵynda ol, qyl kópirdegi kólikteriń» degen. Shyn máninde biz bul dúnıege qonaqpyz. Máńgilik aqtyq saparǵa shegemiz. Sondyqtan bul dúnıege qonaq bolǵan adam ózimen birge alyp ketetin qundylyqtar osy dúnıe tirshiliginde jasaǵan ıgi amaldarymyzdyń jıyntyǵy. Sonyń qatarynda qulshylyqtarymyzben birge bir Allanyń razylyǵyn oılap shalǵan qurbandyqtarymyz bolady. Árbir musylmannyń bilýi tıis jaıttardyń qatarynda mynalardy eskere júrgenimiz jón. Qurbandyqqa shalynatyn maldyń etin kez kelgen adam jeýine bolady. Maldyń eti úsh bólikke bólip taratylady:

1– týystarǵa, kórshilerge. 

2 – muqtaj jandarǵa.

3 – óz bala-shaǵasyna.

Degenmen,  maldyń etin kedeı-muqtajdarǵa taratyp berýine bolady. Qurban aıt kúni jýynyp, taranyp, taza kıim kıip, ústine hosh ıis seýip, aıt namazyna barǵan jaqsy amal bolyp sanalady. Namazdan keıin mal soıylyp taratylady. «Aıt qutty bolsyn!» dep týǵan-týys, kórshi-qolańdy aralaıdy. Barynsha jaıdary bolyp, renjisken adamdy keshirip, tabysady. Aýyrǵan adamnyń kóńilin surap, jetim-jesirge qol ushyn berip, jaqyndaryna, jora-joldastaryna sálem-saýqyt, syı-sıapat jasaǵan jón. Osylaı adamdardyń bir-birine degen syılastyǵy artyp, qoǵamnyń bereke men birligi artady.

Qurmetti musylman baýyrlar! Qurban aıtta Alla Taǵala barsha nıetterimiz ben duǵa-tilekterimizdi, shalǵan qurbandyqtarymyzdy qabyl etsin! Ámın!

Qaraǵandy oblysynyń ókil ımany B.Ómirzaq