«Qorlaý» degen sóz álem halyqtarynyń tilinde túgel kezdesedi. Biraq meıli adamdy, meıli basqa bir jandy jaratylysty qorlaýdy zań júzinde rettep otyrý kerek degendi Smaǵýl Elýbaı degen jazýshydan basqa tiri pendeden estisek qulaǵymyz tas bop bitip qalsyn! Sákeńniń bul «oı tujyrymyn» «Qazaq ádebıeti» gazetinen (8.09.2017 j) oqyp «apyr-aı, adamdy istegen qylmysyna qaraı zań arqyly jazalaý degen bolatyn edi, biraq qorlaýdy zań arqyly retteý degen jaqsy lepes emes qoı dep tulaboıymyz titirkengendeı boldyq. Ol bul danagóıligin «Ádebıet portalyndaǵy» Sáken Seıfýllınge qatysty oǵash sózderge baılanysty aıtqan eken. Árıne, «Ádebıet portalyn» jaqtaǵaly otyrǵan joqpyn. Onyń basshysy B.Qaraǵyzdyń óleńderin, talaı synǵa da ushyratqanmyn, osy portaldy basqarýyna ádebı áleýeti jete me dep kúmándanyp pikir de jazǵanmyn. Biraq osy portalda Sáken Seıfýllınge qarsy aýyr sózder aıtylýyna baılanysty akademık S.Kırabaev bastaǵan, ishinde fızık ǵalymy, ánshisi, aıtysker aqyny, zańgeri bar bir top adamnyń renishin oqyp, osydan biraz jyl buryn kózimmen kórgen bir jáıt esime tústi. Ol kezde «Juldyz» jýrnalynda jumys isteıtinmin. Bas redaktorymyz - jazýshy desen jazýshy, ádebıet zertteýshi ǵalym deseń ǵalym, qazaq ultyna degen janashyrlyǵy jurtqa maǵlum Muhtar Maǵaýın. Áńgime Sáken Seıfýllın týraly bola qalǵanda Muhańnyń Sáken týraly onsha jaǵymdy pikir aıta bermeıtinin birneshe ret ańǵarǵanmyn. Ol kisi ásirese, qazaq ashtan qynadaı qyrylyp, qyrylmaǵandary qýǵyn-súrginge ushyrap, atylyp- asylyp jatqanda S.Seıfýllın «Sovetstan, sovstan, talma osy shabystan» dep óleń jazyp, ańdyǵany qyz-kelinshek bolǵan dep kúıinip otyratyn edi. Bul jerde men ádebıet portalynyń S.Seıfýllınge qarakúıe jaqqany durys dep otyrǵam joq. Tek bir nazar aýdararlyǵy «Qazaq Ádebıeti» gazetinde jarıalanǵan osy hatqa qol qoıǵandardyń ishinde ádebıetimizge úlgi bolarlyq úles qosqan birde bir aqsaqal jazýshynyń aty-jóni joqtyǵy desek, ekinshiden qol qoıǵandardyń birazy S.Seıfýllınniń jerlesteri eken. Bunyń ar jaǵynda ne jatqanyn kókireginde sańylaýy bar adam túsiner... Onda turǵanda eshteńe joq. Másele S.Elýbaı aıtqan «Tulǵany qorlaýdy zańmen retteý haqynda». Bul jáı oılanbaı aıtyla salǵan ne máni, ne maǵynasy joq sóz. Álde adamdy qorlaýdyń zańǵa sáıkes retteletin túrleri de bolady ma? Ony S.Elýbaı ózi oılanar. Biraq óz basym osy azamatqa kópten beri qoıǵym kelip júrgen saýalym bar. Árıne, hatqa qol qoıǵandardyń ishinde tóbesi qarys –súıep qaraýytyp turǵan úlken jazýshy osy Smaǵul der edim. Sóıte tura, onyń kemenger jazýshy Muhtar Áýezov pen Nemat Kelimbetovty (marhumdy Qudaı aıasyn!) bir-eki ret qatar qoıyp pikir aıtqanyna túk túsinsem buıyrmasyn. Onyń osy qylyǵynyń arjaǵynda sol kezde Qaırat Kelimbetovke kórinip qalsam degen esep boldy dep te kúnáhar bola almaımyn. Biraq Nemat Kelimbetovty danyshpan Muhtar Áýezovtyń jazýshylyq sýretkerligimen teńestirem deý esh múmkin emes ekenine ant berip qol qoıa alamyn. Smaǵul Elýbaıdan ekinshi bir bilgim kelgeni- ánebir joly Elbasymen kezdesýde naqty ne másele kótergenine túsinbegenim bolyp tur.
«Qazaq ádebıetindegi» osy hatqa Nurlan Orazalın kirispe ( álde alǵys sóz) jazypty. Meıli ǵoı! Biraq Nurekeńniń «Serik Qırabaev bastaǵan memleket, qoǵam qaıratkerleri ashynyp otyr» degenin oqyǵanda apyraý, Qırabaev bastaǵan ondaı uıym, álde komıtet bar ma edi dep ań-tań bolǵanym da ras. Bul da ádette jurt aldynda «sulý» sózdi túıdek-túıdegimen tógip-tógip tastaýǵa mashyqtanǵan aqyn jandy pendeniń aıta salǵan aýyzeki sózi ǵoı dedik. Biraq osy Nurlan Orazalın myrzaǵa da kópten kókeıde júrgen bir saýalymyzdy utyry kelgende aıtyp qalsaq aıyp emes shyǵar: Jazýshylar odaǵynyń quryltaıy kezinde Serik Qarabaev sizdiń eń bir ortashalaý óleńderińizdi jer-kókke syıǵyzbaı maqtap «EQ» gazetine eki betke jýyq maqala jazǵanyn kórgem. S.Qırabaevty maqtap sizdiń jazǵanyńyz da, odan kem túspeıtin (mańyzy, mazmuny emes, kólemi jaǵynan) edi. Sonda, osy «vzaımnostynyń» arjaǵynda ne jatyr edi? Biraq sizdiń óleńderińizdi eń bolmasa bir shýmaǵyn jatqa aıtyp júrgen nemese N.Orazalın keremet aqyn ǵoı degen adamdy kórgen emespin. Árıne, 70 ke tolǵanyńyzda birneshe madaqnama jaryq kórgeni ras. Al óleńderińizdi jiliktep, butarlap, taldap synaǵandardyń biri men edim. Soǵan eń bolmasa bul syn durys emes,ol óleńniń ana jeri-anandaı, myna jeri-mynandaı dep bir aýyz jaýap qaıtarmaýyńyzǵa qaraǵanda... Sonymen,qoryta aıtsam , osy sizge, «Maǵan eń durysy óleń jazýdy qoıý kerek shyǵar» degen oı kelmeı me?
Nurlan myrza, sizge sońǵy saýalym mynaý: Janarbek degen jigitti «Qazaq ádebıetine» bas redaktor qyp saılapsyz, álde taǵaıyndapsyz. Árıne, bul gazette ádebı synnyń múlde joqtyǵy, tek bireýlerdiń birin-biri maqtaýlaryna toly kúıge-túsip ádebılik qyry men syry quldyraǵany sonshalyq belgili-belgili qalamgerler «apyr-aý, myna jalǵyz ádebı gazet ne bolyp ketti» dep jatqanyn da kórdik.
Iá, bir jaǵynan «Qazaq ádebıetinde» bári bar, tek ádebıet joq deýge bolatyn sıaqty. Al bizdiń jalǵyz ádebı gazetimizge bas redaktorlyq etýge Janarbegińizdiń saýaty, bilimi jete me? Talanty týraly sóz qozǵaý da artyq shyǵar. Oǵan da bir mysal keltire keteıin. Ánebir jyly bir basylymǵa Janarbek Áshimjan degenniń óleńi shyqty. Oqıyn dep edim oqı almadym. Ne mán, ne maǵyna, ne kórkemdik, ne oı-tujyrym taba almadym. Onymen qoımaı Janarbektiń «atanyńda júlde alǵan taılaq ediń» degen joldaryn oqyǵanda mynaý óleńniń bet-álpetinen túk qaldyrmaı búldirýge bel býǵan adam ba dep qaldym. Keıin, qazirgi poezıa týraly syn maqalamnyń ishine onyń osy joldaryn da mysalǵa keltirdim. Bar aıtqanym Janarbektiń túıesi áýeli atan bolyp, sosyn baryp taılaq bolady eken. Sodan beri «Qazaq ádebıeti» meniń óleńderimdi basýdy sap tıdy. Janarbek sol jyldardan kúni keshege sheıin Odaqtaǵy basylymdardyń basshy qyzmetinde otyrdy. Buǵan deıingi «QÁ» redaktory meniń óleńderimdi basýǵa «kúshi jetpeıtinin » ózime ashyqtan-ashyq talaı márte aıtty da. Sonymen, Nurlan myrza! Osy Janarbek degen jigit «QÁ»gazetine Bas redaktor qyp qoıatyndaı aqyn ba, jazýshy ma, dramatýrg pa, synshy ma, ádebıettanýshy ma, kim? Qysqasy, ol ádebıetimizde nesimen, qaı qyrynan tanylǵan, qandaı ereksheligimen qadirli? Biz bilmeıtin ondaı eńbekteri bolsa, oqyp kóreıikshi! Oqyǵan soń múmkin bul kúmándi oılarymnan qaıtarmyn! «Qazaq ádebıeti» gazeti keshegi Ǵabıt Músirepov, Syrbaı Máýlenov, Nyǵmet Ǵabdýllın, Sherhan Murtaza, Oralhan Bókeı, búgingi Júsipbek Qorǵasbek sekildi el tanıtyn daryndar basqarǵan qasıetti de kıeli qara shańyraq emes pe edi?! Álde, «Qazaq ádebıeti» gazetiniń búgingi jaǵdaıynda ony Janarbek basqarsa da jetedi degenińiz ba?
Kórip otyrsyz, men bul jerde kóp tursa kól de sasıdy, Nurlan Orazalın Jazýshylar odaǵyna tóraǵa bolyp otyrǵaly 21 jyldan asty, ol bul jerden ketkisi kelmeı nege saılaý saıyn jantalasyp, ornynda qalýǵa tyrysady dep surap otyrǵan joqpyn. Jazýshylar odaǵyndaǵy jurt aıtyp júrgen qarjylyq esepterdegi áldebir qupıalar týraly da lám demeı otyrmyn. Biraq eger sol ras bolsa ondaı qylmystan túbinde eshkim qashyp qutyla almaıdy . Osymen sózim de,saýalym da támam.
Myrzan Kenjebaı
