Baýyrjan Momyshuly (1910-1982 jj.)

Qazirgi Jambyl oblysy, Jýaly aýdany, Kólbastaý aýylynda týǵan. Jeti jyldyq mektep bitirgen soń biraz ýaqyt múǵalim bolyp isteıdi. 1932 jyly ásker qataryna shaqyrylady. Mindetin ótep, zapastaǵy komandır ataǵyn alyp aýylǵa oralǵasyn qarjy oryndarynda jumys istegen. 1936 jyly kaıtadan Qyzyl Armıa qataryna shaqyrylyp, túrli áskerı bólimderde qyzmet etken, vzvod, rota komandıri bolǵan. 1941 jyly Uly Otan soǵysy bastalysymen dańqty general-maıor I.V.Panfılovtyń basqarýymen Almaty mańynda jańadan jasaqtalǵan 316-atqyshtar dıvızıasynyń quramynda maıdanǵa attanǵan. Soǵys jyldarynda batalón, polk, dıvızıany basqardy.

Momyshulynyń áskerı ómirbaıanynda Moskva túbindegi shaıqas erekshe oryn alady. Odan basqa da erlikteri az emes. Tek 19-gvardıalyq atqyshtar polkiniń batalón komandıri retinde Moskva túbinde 27 sátti urys júrgizdi. Volokolam baǵytynda Krúkovo qonysy úshin shaıqasta 19-polkty basqaryp, sol jerde aýyr jaraqat alǵanyna qaramastan, kúresti ári qaraı jalǵastyra beredi. Momyshulynyń osyndaı kóptegen áskerı erligin eskerip, 8-gvardıalyq atqyshtar dıvızıasynyń komandıri polkovnık I.I.Serebrákov 1942 j. tamyzda ony Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyna usynady. Biraq bul nagradtaý qaǵazy joǵalyp ketedi.

1944 j. shilde aıynda Serebrákov KSRO Joǵarǵy Keńesiniń Prezıdıýmyna úndeý hatynda: "Joldas Momyshulyna qurmet kórsetýdi... ótinemin jáne muny jetkizýdi ózimniń paryzym dep bilemin... ádildik menen osyny talap etedi", — dep jazdy. Bul da aıaqsyz kalady. Jerlesimizdiń odan keıingi erlikteri de eskerýsiz qalady. Momyshuly polk komandıri, keıin dıvızıa bastyǵy bola júrip, Kalının maıdanynda, Kýrlándıadaǵy nemis basqynshylaryn talqandaý operasıalaryna belsene qatysady.

Soǵystan keıin Sovet Armıasy Bas shtabynyń Joǵarǵy áskerı akademıasyn bitirip (1950 j.), sonda áskerı pedagogıkalyq qyzmetpen aınalysty. Taktıka tóńireginde onyń ıdeıalarynyń batyl da jańashyl bolǵandyǵyna qaramastan, 1956 jyly gvardıa polkovnıgi Momyshuly otstavkaǵa jiberiledi. Baýkeń ádebıet maıdanynda da áskerı erlikterinen esh kem emes kaharmandyq is tyndyrǵan qalamger ekeni barshaǵa málim. Onyń shyǵarmalarynyń negizgi taqyryby jaýyngerlik minez-qulyqtyń qalyptasýy, eldik pen erlikti dáripteý, jastardy Otan qorǵaýǵa daıyn turý rýhynda baýlý, áskerı tálim-tárbıe bolyp tabylady. Baýyrjan Momyshulynyń basty shyǵarmalary: "Ofıser kúndeligi", "Bir túnniń oqıǵasy" (1956), "Moskva úshin shaıqas" (1958), "Maıdandaǵy kezdesýler" (1962), t.b. Keńes Odaǵynyń batyry I.V.Panfılov jaıynda "Bizdiń general" degen ǵumyrnamalyq hıkaıat jarıalady. Al "Úshkan uıa" romany 1976 jyly Kazaq KSR Memlekettik syılyǵyna ıe boldy.

Birtýar qolbasshy týraly oqyrman qaýymǵa Á.Nurshaıyqov "Aqıqat pen ańyz", Z.Ahmetova "Shýaqty kúnder", Baqytjan Momyshuly "Qasymda sen barda", "Ákege qurmet", M.Kdvdybaev "Úmytylmas kezdesýler" atty shy-ǵarmalaryn usynsa, rejıser M.Begalınniń "Artymyz-da Moskva" kınofılmi, V.Shaskovtyń MHAT sahnasyn-da qoıylǵan "Volokolam tas joly" pesasy Momyshu-lynyń áskerı ómirbaıanyn sýretteıdi. Onyń soǵystaǵy erligin beınelegen belgili orys jazýshysy Aleksandr Bektiń "Arpalys" povesi álemdi sharlap ketti...

Baýyrjan Momyshuly áldeneshe ordendermen, medal-darmen marapattaldy. Dúnıe salǵannan keıin oǵan Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi (1990 jyly). Sóıtip, uzaq jyldardan soń, soǵys jáne eńbek ardagerleri, ǵylym men mádenıet qaıratkerleri, qalyń jurtshylyq talabymen, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev-tyń qoldaýy arqasynda, halqymyzdyn ardaqgy úly — kózi tirisinde-aq ańyzǵa aınalyp ketken osynaý dańqgy jaý-ynger, darqan oıly qolbasshy týrasyndaǵy tarıhı ádilettilik qalpyna keltirilip edi. Búgivde Baýyrjan ba-tyr esimin ıelengen mektepter, kósheler, eldi mekender, ujymsharlar egemendi eldiń qala-dalasynda kóptep kezdesedi. Ońtústik astanada ol turǵan úıge eskertkish taqga ornatylǵan, áskerı mektep-lıseı bar.