-Bárekeldi, Qojeke!
-Depýtat dep osyny aıt, áp, bárekeldi!
-Kóp jasa, baqytty bol,-dep jatyr halyq, Qoshqarbaı Qojabaevıchti quttyqtap. Halyqtyń qoshemetine kenelip, aty aspandatyp ketedi dep Qoshqarbaı oılamasa kerek. Ne bolyp ketti ózi? Bes jyl boıy halyq qalaýlysy bolyp júrip, halyqtan qoshemet kóre almaǵan depýtat, bir kúnde halyqtyń janashyryna uqsatylyp, aty búkil qazaq maqtan tutatyn azamatqa aınalady dep oılady ma? Joq. Negizi neden bastalyp edi ózi? 
-Áı, Qojeke, basyńyzda isik bar, aldyrmasa bolmaıdy, áli de qalshyldaǵan 25 tegi jas jigitteısiz, basyńyzdaǵy isikti almasaq mıyńyzyń bárin alyp ketedi, oılanyńyz,-degen tuǵyn Stepan Adamovıch, Qoshqarbaıdyń basyndaǵy isigin kórip. Sonda da, depýtattyǵynan aırylyp qalamyn degen oı, Qoshqarbaıǵa maza bermeı, basyndaǵy isikti de eleń etpegen edi. Ýaqytty ótkizip alsa kerek. Kenet depýtattyń basy qatty aýyryp, Stepan Adamovıchtiń aldyna taǵy keldi.
-Ný, Kojeke, isik mıyńyzǵa tarap ketken, endi mıyńyzdy qosa alyp tastaý kerek!
-Ne, ne Adamovıch, bulaı bolmaıdy, depýtattyń mıy altyn. Ol halyqtyky, maǵan isikti ketiretin dári ber,-dedi Qojeke qarsylasyp.
-Kojeke, sizge aıtarym, sizdiń isigińizdi alyp tastaǵanmen mıyńyz qaıta jumys isteı me istemeıme belgisiz, meniń usynysym bar, eger qabyl etseńiz....
-Aıta ber, aıta ber..
-Menińshe mıyńyzdy aýystyrý kerek sıaqty. Qazir medısına damyǵan, meniń klınıkamda otanyń túr-túri jasalady, kelisseńiz, sýdaı jap-jańa mı salyp beremiz.
-Mıymdy aýystyrasyńdar ma? Taǵy ne aýystyrýǵa bolady sonda?,-dedi Qojeke tańǵalyp.
-Meniń klınıkamda bárin, kóz deseńiz kózdi, qol, aıaq, tipti bas pen jynys músheńizdi de aýystyryp beremiz, tek qalasańyz boldy, Qojeke.
-Táıt, táıt, jaqsy eken, no jynys músheni aýystyrmaımyn, etomý mýjıký «dvatsat pervyı pales» samomý nýjen,-dedi Qoshqarbaı ózin nusqaǵan boıda qarqyldap. – Daıyn mı bar ma? Maǵan kári qurtańdar emes, svejıı mı kerek,-dedi artynsha. 
-Ný, bar bizde bir jas jigit, eshkimi joq bolsa kerek, qoıshy ma álde malshy ma, adasyp júrgen bireý, qalasańyz, sol jigitti donor eteıik. Oǵan ol mıdyń keregi ne, báribir siz sıaqty depýtat bolyp otyrmaıdy, oǵan sizdiń isigi bar mıyńyz da jarap qalar,-dedi dáriger. 
-Onda, jańa mıymdy aýystyraıyq, Stepan Adamovıch,-dedi de bular qarqyldap kúlip aldy. 
Ota 48 saǵat 12 mınýt 3 sekýnd boıy jalǵasty. Sátti shyqqan ota Qoshqarbaıdy bir-eki kúnniń ishinde aq ornynan tik turǵyzdy. 
Demalystan oralǵan Qoshqarbaı depýtat tyń jańalyqtarmen oralsa kerek. Basynda esh oı joq, jańa mı áser etti me, ózin jas jigitshe ustap, ár boıjetkenge bir qylymsyp, shabyttanyp óleń shyǵaryp, ánshi bolyp ta júr. Aıaýly jary kóz aldyna úlken kórinip, toqal alam degen sózdi de jıi aıtatyn bolyp aldy. 
Kezekti depýtattar jınalysy bolyp jatyr edi. Uıqysy kelip, maýjyrap otyr. Anda-sanda aýzyn aıqara ashyp esinep qoıady. Tipti talqysyp, kózi ilinip ketse kerek. . Kenet sóz Qoshqarbaı depýtatqa berildi. Ornynan atyp turyp, ortaǵa kelgen ol, sóz almastan buryn, shashyn sıpalap, qyljaqtap qoıady
-Qurmetti depýtattar, -dep bastady sózin. Jalpy ne aıtqysy kelgen edi, esinen shyǵyp ketse kerek! Mıyn aýystyrý otasynan buryn, birneshe zańdarǵa usynys jasaǵan edi. Halyq shý shyǵaryp, zańdar qabyldanbaı qoıdy. Endi oıynda eshteńe joq, sýdaı jańa mı eshteńe oılaǵysy joq pa, álde, qoıshynyń mıy tek qoı bolyp ketken be? Kóz aldyna mańyraǵan qoılar ǵana kele beredi! 
- Qurmetti, halaıyq,-dep sózin taǵy jalǵastyrdy. Oıyna bir oılar sap ete qaldy. – Meniń de birtalaı usynystarym bolyp tur, máselen,-dedi kózin uqalap qoıyp, qaıta qyryldaı : - Budan bylaı, eshqandaı depýtat jınalysta uıyqtamasyn, meıli túnimen ol áıeliniń qoınynda jatty ma, joq toqalynyń ba, álde halyqtyń qamyn jep jańa zańdar jasady ma, báribir, eger jınalys ústinde kózi jumylǵan bir depýtat bolsa, sol mindetti túrde depýtattyqtan shyǵarylsyn,-dedi. Zal shý ete qaldy. Qoshqarbaıdyń jańa tanytqan qylyǵy otyrǵan depýtattardy arly-berli qozǵalaqtatyp, sybyrlatyp qoıdy.
– Jón emes, depýtat halyq qalaýlysy, halyq úshin túnimen jumys isteıdi, jınalysta kózi ilinip ketse aıyp joq, bári halyq úshin, halyq dep júrgenimizde, úsh mınýttyq uıqyny kórip qalmas,-dedi zaldaǵyladyń biri. Qoshqarbaı kónbedi. Qojekeń bir jaq, qalǵandary bir jaq. Al, elbasy qol qoıdy...
Halyqtyń arasynda syp-syp sózder kóbeıip, Qoshqarbaıdyń aty erekshe atalyp, teledıdar betinen túspeı jatyr. Depýtattar narazy, Qoshqarbaıdyń aty shyqty. 
Jınalystan jınalys. Depýtattar edi Qoshqarbaıdyń ne aıtaryn taǵy baqylap otyr. Aldyńǵy sózi iske asyp, endi uıyqtap qalǵan depýtattar birinshi bolyp, qujattaryn keri tapsyryp, aýyldaryn ketedi. Zań bar. Tikeden –tik otyrǵan olar, ara-tura esinep qoısa da, jyly oryndaryna aıyrylyp qalmaıyn dep, kózderine sirińke tirep alǵandaı, baqyraıyp otyr. Kezekti sóz taǵy da Qoshqarbaıda.
-Qurmetti, depýtattar! Qurmetti halaıyq! Meniń taǵy bir usynysym bar, menińshe biz, depýtattar jalaqyny tym kóp alatyn sıaqtymyz, osylaı otyryp alyp zań shyǵarǵannan kóri dalada tynym tappaı júrgen halyq aqshaǵa zárý. Endi, aıtarym, bizdiń jalaqyny qysqartyp, qara halyqqa bólip berilsin. Bizderdiń alatyn mıllıonymyzdan 100myńy jetedi, qalǵan aqshany halyqtyń ıgiligine berilsin,-dedi shimirkpesten. Zal taǵy dý-dý. Sonda da, keıimegen Qoshqarbaı, sózin jalǵastyrdy:
-Halyq kóbeısin desek, ár týylǵan balanyń esebine on myń dollardan jiberilip, ol on segizge kelgende jıyrma myń dollar bolyp berilsin. Eger anasy ol aqshany kerek etse, bankten sheship ala alady, al balasynyń bolashaǵyn oılasa, sol aqshany saqtap, onyń aldaǵy ómirine qyzmet jasasyn. 
Halyq taǵy Qoshqarbaıdy maqtap, jar salyp jatyr. 
Endi depýtattar Qoshqarbaıdan shyn qorqaıyn dedi. Kún saıyn ne shyǵaratynyn bilmeı, onyń ár-júris turysyn ańdyp, artynan adam da salynyp qoıdy. Al, Qoshqarbaıdyń tirshiligi sol, úıine barady, uıyqtaıdy, qaıta tań atar atpastan turyp alady da oılanyp otyrady. Al búgin, Qojekeń taǵy bir tosyn syı daıyndap kelipti. Ústine kúndelikti kıip-júretin shyrttaı bolǵan kostúm-shalbar emes, qarapaıym qazaqy erkektiń oıýly jeıdesi men jarǵaq shalbar, jolaqty shapan kıip, basyna maqtadan pishilgen tóbeteı, aıaǵyna saptama etip kıip alypty. Otyrǵan jurt mysqyldap dý kúlip júr. Qoshqarbaıdy aspannan kelgen ózge ǵalamsharlyqqa teńep, arasynda «mámbet» dep qalǵandar da boldy. Biraq ol sózge tipten de mán bermegen Qojekeń, kelesi sózde óz kıimin tilge tıek etti:
-Ýa, halaıyq, meniń taǵy bir usynysym bar, budan bylaı depýtattar, kıimderińizdi dál menikindeı ózgertip, qazaq ekenimizdi tanytsaq deımin. Ár halyq óziniń ulttyq kıimin kıip, óz salt dástúrimen álemge tanylýy kerek. Erler erge tán shapan, shekpen, jarǵaq shalbaryn kıse, áıelderimiz búrmeli kóılekteri men kımeshekterin kısin. Jas kelinshekter de qaıyn jurtyna kelin bolyp túsken soń, úlkenderdiń aldynda bas kıimsiz júrmeı, budan keıin oramalyn taǵyp, óziniń ana ekenin tanytsyn. Al jas qyzdar, qos burymdaryn órip, sholpysyn syńǵyrlatyp, qos etekti búrmeli kóılegin kısin. Belin beldikpen býyp, aryn saqtasyn. Bosaǵan beldik, qyzdardyń arynyń taza emestigin kórsetken. Sol sebepti qazaq ekenimizdi kórsetetin birden bir sebep osy ulttyq kıimimizdi kıýdy bastaıyq. Men solardyń eń alǵashqysymyn,-dedi. Zaldaǵy jurt tipten terlep, dem jetpeı otyr. Qoshqarbaıdyń taǵy qandaı sóz aıtady eken dep, qorqýmen otyrǵan sıaqty.
-Ýa, halaıyq, sonymen qatar,-dedi Qojekeń taǵy sózin jalǵastyryp:- Budan bylaı, ulttyq kıimimizben qatar, endi óz ana tilimizde sóıleıtin kez keldi. Qazaq tilin shubarlap, arasynda oryssha sóılep ketetin qazaqtarymyz, óz ana tilinde sóılegisi kelmese, tilderi kesilip, saqaý bolsyn. Báribir, óz ana tilin qorlaǵan adam, saqaýdyń ózi emes pe? Budan bylaı, is-qaǵazdar tek qazaq tilinde júrgizilip, mektep tek qazaq tilinde bolsyn. Qazaq elinde ómir súretin, súrgisi keletin ár bir jan, meıli ol orys, óbek, tatar bolsyn, qazaq tilinde sóıleýge mindetti. Qazaq tilinde sóıleı almaǵan adamǵa, aı saıyn aıyppul salynyp otyrsyn. Ol aıyppul tek qazaq tilin óz ana tilindeı qurmettep, tek qazaq tilinde sóıleı alǵanǵa deıin jalǵassyn. Arakidik bir oryssha sóz aıtylyp ketse, onda sol sózdiń kóleminde aıyppul salynsyn. Ár bir áripke myń teńgeden keler bolsa, oryssha sóz sóılemek túgili, orys tilin de umytar edi, men budan bylaı tek qazaq tilinde sóıleımin,-dep aıaqtady sózin Qojeke. Depýtattardyń eńsesi túsip, halyq Qojekeńdi taǵy kókke kóterdi. Qojekeńniń usynysyna elbasyda qol qoıyp, endi depýtat Qoshqarbaıdyń mereıi ústem bolyp, halyq qalaýlysyna aınalyp bara jatyr. 
Kúnder ótip, ár jınalysta sóz sóılegen Qoshqarbaı Qojabaevıch endi Qojabaıuly boldy. Naǵyz qazaq kelbetin tanytyp, tek qazaq tilinde sóıleıtin, halyq janashyry, halyqtyń eń meıirimdi depýtatyna aınaldy. Sóılegen sózin ańdyp, kútip otyratyn boldy halyq. Basqa depýtattar Qoshqarbaıdyń bulaı ózgerip ketkenine tań qalyp, ony ańdyp, arbap, oıynan qaıtýyn surap, jalbaryndy.
- Jalaqymyzdy qysqartpasyn, esh toqal –moqal almaımyz, jınalysta uıyqtamaımyz, tek sóıleı bermeńiz, bizge de bir usynsytaryńyzdy aıtyńyz, biz de óz atymyzdy shyǵaraıyq,-desti birinen soń biri. Oǵan Qojekeń kónbedi, nesine kónedi, qaıdan, qalaı oı týyp otyrǵanyn bilmeıdi, dál jınalysta oıyna kelgen sózdi aıtady. Basqa kúnderi shirkin sary dalany ańsaıdy. Kúreń atqa minip alyp, ysqyryp kelip, mańyraǵan myńdaǵan qoılardy qaıyryp, saıyn dalada shaýyp júrse. Shirkin armandaǵanǵa ne jetsin. Biraq amal tapty. Qoshqarbaıdyń kelesi aıtar sózi de osy saıyn dala bolmaq. 
-Ýa, depýtat myrzalar, ýa halaıyq, budan bylaı, ár halyq qalaýlysy, siz ben biz, depýtat, senat, mınıstrler, saıyn dalaǵa baryp, bir aptaǵa malshylardyń qoıyn baǵyp bersin. Áıelderi sıyr saýyp, qurt-maı tartqandy kórsin, erkekter qoı qaıyryp, jylqy baǵyp, ony ıt-qustan qaryp, kúzetke tursyn. Bul ár basshy adamnyń jumys erejesine kirsin,-dedi. 
-Oıpyrmaı, mynaý bizdi óltiredi me?,-dedi taǵy biri. Qol qoıyldy. Zań qabyldandy. Endi basshylyq qyzmette júrgen ár «Baseke»-ler bir aıǵa malshylarǵa qolqanat bolyp, mal baǵatyn boldy. 
-Qojeke, tym qatty ketip bara jatyrsyz, eń quryǵanda bizdi de oılańyz, halyq bizdi de jaqsy kórsin, sizge astymdaǵy «HAMMER» kóligimdi bereıin, syılyq bolsyn, maǵan bir oıyńyzdy aıtyp jiberińizshi,- dep tur joldas basshylardyń biri. Qojekeńniń oıyna taǵy bir oı keldi...
-Ýa, halaıyq! Ýa, depýtat myrzalar, búginnen bastap «HAMMER», jıp, taıota degendi qoıyyp, eń myqty kólik «Mokvıchty» minetin bolyńyzdar, «Moskvıch» dep atalmaı, budan bylaı «Astanalyq» kóligi bolsyn, ol kólik unamasa, qoǵamdyq kólikpen júrińizder, halyqqa jaqyn bolasyzdar! 
Qoshqarbaıdyń nege ekeni belgisiz, oıyna qoıshy jigittiń ákesi túsipti. Ózin kórmese de, kóz aldyna kelip turǵan sıaqty. Baıǵus ákesi, qoı sońynda júrem dep, osy bir «Máskvıchke» jete almaı aq qoıyp edi. «Álgi «Máskvıchti» alsam, ana qoılardy ań qusqa bergizbeı, sol máskvıshimde jatyp ap kúzeter edim» dep armandap otyrady eken. Sol ákesi, kórshisi úıine sýdaı jańa «Máskvıchti» alyp kelgende alǵash kórip, júregi jarylyp qaıtys bolypty. Qaıran júırik «Maskvıch»!
Halyq máz, basshylar ashýly. Qyryq kisi bir jaq, qyńyr kisi bir jaq. Ne kerek, Qoshqarbaı Qojabaıuly halyqtyń joǵyn joqtap, oǵyn oqtap otyratyn ǵalym bolyp shyǵa keldi. Zań qabyldanyp jatyr, qabyldanyp jatyr. 
-Aıtarym bar, -dedi taǵy depýtat. Bári «endi bittik» degendeı únsiz qaldy. – Qosjynystylardyń kózin qurtyp, bala zorlaǵyshtardyń jynysyn aýystyryp, ózine de sondaı aıýýandyq jasalsyn, kórsin, sábıdi jylatqan qandaı bolaryn, odan keıin túgelimen alynsyn. 
-Ne dep ketti sumdyq aı!,-desti bári. Halyqtyń qoshemetine lepirip ketken Qojekeń endi shabyttana bastady:
-Mektep bitirgen ár túlek tegin JOO-da oqylsyn. Jas otaýǵa tegin úı berilsin, ajyrasyp jatsa úı qaıta úkimetke kóshsin! Jumyssyzdyq joıylsyn! Jezókshelik joıylsyn! Arly qaryndastar búrmeli kóılek,qyzyl bórik, syńǵyrlatyp sholpysyn, Ulttyq kıim, ana tilde sóılensin. Ashyq-shashyq júrgenderge aıyppuldar jazylsyn.! Jas pen kári tegin sport mektebine berilsin. Bala kóptep týylsyn! Urylardyń qoly shabylsyn, jyn-oınaqtar jabylsyn. Tegin emdel, tegin ota jasasyn. Talaı aıtam, aıta berem áli de, qazaq halqy, árdaıym da jasasyn!,-dep alqynyp, ústindegi shapanyn sheship tastap, eki ıyǵyn julyp-jep, ándetip jiberdi. Halyq dý etti. Depýtattar syrtqa qaraı zý etti. Ne kerek búgin mine mıyn aýystyrǵanyna máz bolyp otyrǵan Qoshqarbaıdy halyq maqtap, naǵyz halyq qaharmany, batyry, janashyry, «Allanyń ózi jiberdi, kóz tımesin» dep jatyr... halyq ta tynysh, Qoshqarbaı da máz. 
Sodan keıin-aq, halyq ulttyq kıimderdi kıip, kımeshekti áje, oramaldy jeńge, sholpyly qyzdar kóbeıdi. Tumaq bórik, kesteli shapandy jigitter kórindi. Telearna, radıolar tek qazaq tilinde saırap, orys tili umytyla bastady. Ne kerek, Qoshqarbaıdyń aıtqan usynystary zań bolyp qalyptasyp, elge birlik alyp kelipti. 
Odan keıin ne boldy deısiz ǵoı? Aıtaıyn, odan keıin Qoshqarbaıdyń úıin jaǵalap júrgender onyń áıeline qyzyl kóılek, aq oramal, kámpıt-sámpıtyn beripti, al áıeli Qoshqarbaıdyń mıyn aýystyrǵanyn aıtypty. Ósek lezde tarap ketken sekildi...
Tegin qazaqshaǵa ózgertken İstepan Adamuly birneshe kúnnen beri habar osharsyz ketipti, bireýler ota jasaıtyn qural-saımandarymen birge urlap ketken sıaqty. Al, birneshe depýtattar dereý qoıshylardyń malyn baǵýǵa ketken desedi. Bálkim, bálkim... Áý, qoıshylaryńyz es tússiz joǵalyp ketpesin!... 
Mıy aýyssa da, aýyspasa da halyq janashyrlary aman bolsyn!

Qarlyǵash Sarybaıdyń hıkaıalary...