Memlekettik baǵdarlama iske asyrylyp jatqan úsh jyl ishinde onyń elimizdiń JİÓ ósimine eleýli yqpal tıgizip jatqany, jańa jumys oryndaryn ashýǵa, tranzıttik júk aǵyndaryn ulǵaıtýǵa, zamanaýı jáne sapaly avtokólik joldarynyń paıda bolýyna, sondaı-aq, jalpy áleýmettik ınfraqurylymdy jaqsartýǵa septigi tıip jatqany aıǵaqtaldy.
Barlyǵy qalaı bastaldy?
2014 jylǵy 11 qarashada Memleket basshysy aldaǵy jylǵa arnalǵan kezekti Joldaýyn halyqqa tanystyrý kezinde Jańa ekonomıkalyq saıasat – «Nurly jol» týraly málimdedi. Ol aldaǵy jyldary Qazaqstan ekonomıkasy ósiminiń negizgi qozǵaýshysy bolýdy, sondaı-aq, álemdegi eń ozyq damyǵan 30 eldiń qataryna qosylýdyń mańyzdy qadamyna aınalýdy kózdeıdi.
Joldaýdyń negizgi arqaýy álemdik ekonomıkanyń jańa syn-tegeýrinderi men qaýipteri turǵysynan Qazaqstannyń ekonomıkalyq saıasatyn qaıta baǵdarlaý boldy.
Osyǵan baılanysty ekonomıkalyq ósýdi qalyptastyrýǵa qatysty keıbir tásilder qaıta qaralyp, aldaǵy kezeńge arnalǵan damý josparlaryna túzetýler engizildi.
Baǵdarlamanyń negizgi maqsattary retinde mynalar anyqtaldy: Astanadan barlyq aımaqtarǵa sáýle qaǵıdaty boıynsha tıimdi kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymdy qurý, ındýstrıalyq, týrısik jáne áleýmettik ınfraqurylymdy damytý, sondaı-aq energetıkalyq sektordy nyǵaıtý.
İske asyrý barysynda baǵdarlamaǵa birqatar ózgerister engizildi: 2017 jyly turǵyn úı qurylysy baǵyty «Nurly jer» jańa memlekettik baǵdarlamasyna aýystyryldy, geologıalyq barlaý basqa normatıvtik-quqyqtyq aktilerde de kórinis tapty. Osylaısha «Nurly jol» kóliktik-logıstıkalyq ınfraqurylymdy damytýdyń biryńǵaı baǵdarlamasy bolyp qaldy.
Birinshi kezeń qorytyndylary (2015–2016 jj.)
Investısıalar jáne damý mınıstrliginiń málimetteri boıynsha, «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasyn oryndap bastaǵannan beri 2015–2016 jyldary respýblıkalyq mańyzdaǵy 2 myń shaqyrym avtokólik joldarynda qurylys jáne rekonstrýksıa jumystary júrgizildi, onyń ishinde 1,3 myń shaqyrymy İ jáne İİ tehnıkalyq sanattar boıynsha paıdalanýǵa berildi. Sonymen qatar qurylys jumystaryna 75 myń adam tartyldy. Otandyq óndiristiń 93% jol-qurylys materıaldary paıdalanyldy.
«Ortalyq – Ońtústik» jobasy boıynsha 2016 jyly jalpy uzyndyǵy 275 shaqyrym bolatyn «Astana – Temirtaý» jáne «Almaty – Qapshaǵaı ýchaskelerin jóndeý jumystary aıaqtaldy. «Ortalyq – Shyǵys» jobasy boıynsha iske asyrý bastalǵaly beri 230 shaqyrym jol paıdalanýǵa berildi. «Ortalyq – Batys» jobasy boıynsha «Astana – Qostanaı» avtojolyn jáne «Aqtóbe – Qarabutaq – Denısovka» ýchaskesin jóndeý tolyqtaı aıaqtaldy.
Memlekettik baǵdarlama aıasynda jalpy Qazaqstan ekonomıkasy men kóliktik-logıstıkalyq áleýetin damytýǵa eleýli úles qosa alatyn mańyzdy jobalar iske asyryldy. Bul — «Qorǵas» HSHYO, «Qorǵas – Shyǵys qaqpasy» AEA, Aqtaý portyn damytý boıynsha soltústik jobasy, jańa Quryq porty. Sonyń ishinde 2016 jylǵy jeltoqsanda Quryq portynda qýattylyǵy 4 mln tonna bolatyn temir jol parom kesheni iske qosyldy.
Sondaı-aq eleýli ınstıtýsıonaldyq ózgerister boldy. Máselen, «QTJ» UK-ǵa jańa ókilettikter berý, sonyń nátıjesinde kompanıa mýltımodaldy halyqaralyq operatorǵa aınaldy. Aqtaý porty men áýejaılar kompanıanyń basqarýyna ótkizildi, keme qatynasy kompanıalary quryldy, eki qurǵaq júk tasıtyn keme satyp alyndy (keleshekte 14-ke jetkizý kózdelgen). Budan ózge 2016 jyly elordada iri kólik-logıstıkalyq ortalyq paıdalanýǵa berildi.
Joldar qurylysy basty nazarda
2017 jylǵy qańtar aıynda Memleket basshysy «Úshinshi jańǵyrý: jahandyq básekege qabilettilik» atty Joldaýynda ótken eki jylda «Nurly jol» baǵdarlamasy ózin tolyqtaı aqtaǵanyn aıtyp, ony ekonomıkanyń basty qozǵaýshysy retinde odan ári iske asyrýdy jalǵastyrý mindetin qoıdy.
«Bıyl respýblıkalyq mańyzy bar 4 400 shaqyrym avtojol qurylysy men qaıta jańǵyrtý jumystary júrgiziledi. Jyl sońyna deıin sonyń kem degende 600 shaqyrymy paıdalanýǵa berilip, kezeń-kezeńimen aqyly júıe engiziledi.
Elimizdiń kólik jáne tranzıt áleýetin tolyq ashý úshin kórshi eldermen úılesimdi is-qımyl qajet. Júkterdiń erkin tranzıtin, kólik dálizderin qurý men olardy jańǵyrtý isin qamtamasyz etý kerek. Kólik ınfraqurylymyn basqarýǵa, qyzmet kórsetý deńgeıin arttyrýǵa jáne ákimshilik kedergilerdi joıýǵa erekshe kóńil aýdarý qajet.
Transkaspıı dálizi boıynsha tasymaldaý kóleminiń ulǵaıýyna baılanysty Quryq portyn salýdyń ekinshi kezeńi – avtomobıl ótkeli qurylysyn iske asyrýǵa kirisý qajet», — delingen jańa Joldaýda.
Baǵdarlamanyń baǵyttary ózgerissiz qala bermek — joldar qurylysy, ınfraqurylymdy bilim berý nysandaryna jáne arnaıy ekonomıkalyq aımaqtarǵa júrgizý, «Bıznestiń jol kartasy – 2020» aıasynda tabıǵı monopolıalar sýbektileriniń ınfraqurylymyn jaqsartý, sondaı-aq eksportty qoldaý.
Búgin «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasyn iske asyrý tolyq qarqynmen júrip jatyr, aǵymdaǵy jyly memlekettik búdjetten olardyń jobalaryna 484 mlrd teńge bólindi. Negizinen bul uzaq merzimdi jobalar — avtomobıl jáne temir joldar, sýmen qamtý, ınjenerlik komýnıkasıalar.
Baǵdarlamany iske asyrý barysy Úkimettiń turaqty baqylaýynda. Osylaısha, respýblıkanyń óńirlerine jumys saparlary kezinde QR Premer-Mınıstri Baqytjan Saǵyntaev «Nurly jol» baǵdarlamasyn iske asyrý barysyn turaqty túrde tekseredi.
2017 jyly baǵdarlama aıasynda avtojoldar qurylysy kezinde edáýir kóp jumys oryndary quryldy. Osylaısha, eger 2016 jyly 100 myń qurylǵan jumys oryndarynyń 70% avtojoldar qurylysyna baǵyttalsa, 2017 jyly respýblıkalyq joldar salýdyń ózinde ǵana 100 myńǵa jýyq jumys orny quryldy.
2017 jylǵy 27 qarashada Qarasaı aýdany Eltaı aýylynda «Almaty — Shý» ýchaskesinde qos baǵytta eki jol boıynsha poıyzdar qozǵalysy iske qosyldy. Qarasaı aýdanynda joba aıasynda uzyndyǵy 2 km «Eltaı — Mereı» jańa avtojoly jáne temirjoldar arqyly 740-metrlik avtomobıl ótpejoly salyndy. Onyń ótkizý qabileti táýligine 17 myń avtomobıldi quraıdy.
Atalǵan joba barlyq bizdiń temirjol jelisi úshin úlken mańyzǵa ıe, sebebi «Almaty — Shý» ýchaskesinde júkteme kóp. Ekinshi joldardy iske qosý jolaýshylar jáne konteınerlik tranzıttik júrdek poıyzdardyń ótkizý qabiletin 4 ese arttyrady. Bul sondaı-aq 2012 jyly qabyldanǵan jolaýshylar poıyzdarynyń jyldamdyqty qozǵalysy baǵdarlamasyna sáıkes poıyzdardy paıdalanýdy jeńildetedi.
Jalpy 2017 jyly avtomobıl joldaryn salýǵa 255,6 mlrd teńge baǵyttaldy, olardyń 2017 jylǵy 1 jeltoqsandaǵy jaǵdaı boıynsha 193,5 mlrd teńge ıgerildi. Aǵymdaǵy jyly jóndeý nysandary boıynsha respýblıkalyq mańyzy bar avtomobıl joldarynda 602 km avtojoldarda qozǵalys ashyldy.
TKSH, sý jáne jylýmen qamtý jelilerin jańǵyrtýǵa jáne sý burýǵa 2017 jyly Ulttyq qor qarajatynan 51,7 mlrd teńge qarastyrylǵan. 2017 j. 1 jeltoqsandaǵy jaǵdaı boıynsha jergilikti atqarýshy organdarǵa 49,8 mlrd teńge aýdaryldy, bul qarjylandyrý josparynyń 100% quraıdy.
2017 jyly josparlanǵan 700 km ınjenerlik jelilerdiń 686,6 shaqyrymy salyndy jáne jóndeýden ótti, olardyń ishinde jylý berý jelileri 17 km, sýmen qamtý jáne sý burý jelileri 669,6 km. 2017 jyly Ulttyq qor qarajatynan 109 mekteptiń qurylysyna 68,1 mlrd teńge bólindi. Aǵymdaǵy jylǵy 1 jeltoqsandaǵy jaǵdaı boıynsha jergilikti búdjetterge 65,2 mlrd teńge aýdaryldy, olardyń ishinde JAO 62,5 mlrd teńgeni ıgerdi. 2017 jylǵy 1 jeltoqsanǵa ákimdikterdiń esepteri boıynsha bilim berýdiń 64 nysany paıdalanýǵa berildi. Sondaı-aq, 2017 jyly Astanada ekinshi temirjol vokzaly men áýejaı termınaly ashyldy.
Aldaǵy josparlar týraly
Bolashaqta «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda 2020 jylǵa deıin 6,5 myń km aqyly joldardy engizý josparlanǵan. Olardyń ishinde 469 km aǵymdaǵy jyly. Bul «Astana — Temirtaý», «Almaty — Qapshaǵaı», «Almaty — Qorǵas». Jalpy 2020 jylǵa qaraı 7 myń km-ge jýyq joldardy jóndeýmen jáne salýmen qamtý josparlanǵan.
2020 jylǵa deıin «Denısovka — Qostanaı» (114 km) ýchaskesin aıaqtaý josparlanǵan. «Qapshaǵaı — Taldyqorǵan», «Astana — Petropavl — RF shekarasy» men «Oral — Kamenka» aýyspaly jobalary boıynsha iske asyrý jalǵasýda.
Sonymen birge, tranzıttik konteınerlik tasymaldar sany 10 esege ulǵaıady — 2 mln konteınerge deıin. Tranzıttik avıa jolaýshylar aǵymynyń 4 esege 1,6 mln deıin ósimi josparlanǵan. Porttardyń ótkizý qabileti 2020 jyly 24 mln tonnany quraýy tıis.
Osylaısha, iske asyrylǵan úsh jylda óziniń tabystylyǵyn jáne Qazaqstannyń ekonomıkalyq ósimi úshin mańyzdylyǵyn kórsetken «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasy búginde iskerlik belsendiliktiń, ónimdiliktiń jáne eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń kepili bolyp tabylady, atalǵan úderistiń qarqyny men baǵyttaryn qalyptastyrady.
