Ol jigittiń esimi – Shenol Jádik. Shenol túrikshe «árdaıym kóńildi bol» degen maǵynany bildiredi. Al Jádik onyń ata tegi Abaq Kereıdiń Jádik rýynan ekenin bildiredi. Eýropada júrgen qazaqtardyń kóbiniń esimderi qazaqsha, al ata tegi, ıaǵnı famılıalary túrikshe bolyp keledi. Al biz sóz etkeli otyrǵan bul azamattyń esimi túrikshe de, famılıasy qazaqsha. Germanıanyń ońtústigindegi Maıns qalasynda ómir esigin ashyp, sonda nemisshe orta mektep bitirgen Shenol 1990-shy jyldardyń basynda Qazaqstanǵa kelip bir jyldaı Asfendıarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medısına ýnıversıtetinde daıyndyq kýrsyn oqypty. Daıyndyq kýrsynan keıin Shenol Germanıaǵa qaıta oralyp Frankfýrttaǵy Medısına ýnıversıtetine oqýǵa túsip, onyń mı-julyn aýrýlaryn hırýrgıalyq ádispen emdeý fakúltetin úzdik bitirip shyǵady.
Oqý bitirgen soń biraz jyldary Maınstaǵy jáne Frankfýrttaǵy klınıkalyq aýrýhanalarda biliktiligin jetildirgen ol biraz jyl Gambýrg qalasyndaǵy klınıkalyq aýrýhanada bas dárigerdiń kómekshisi qyzmetinde mı-julyn aýrýlaryn emdeý jumysymen aınalysady. Búginde Germanıaǵa esimi keńinen tanymal Shenol Gambýrgten 100 shaqyrymdaı alys Salzvıg-Holsten aımaǵynyń ortalyǵy Kıel qalasyndaǵy klınıkalyq aýrýhananyń bas dárigeriniń orynbasary bolyp isteıdi. Germanıa Akademıasynyń «DAAD» ǵylymı baǵdarlamasymen Berlındegi Gýmboldt ýnıversıtetinde 3 aı bolǵan kezimde jol túsip Gambýrg qalasyna barǵan edim. Eýropada qazaq dıasporasynyń qalyptasý tarıhyn zerttep júrgen maǵan Gambýrgtegi qazaqtardyń, ásirese Shenoldyń telefonyn tabý ońaı bolmady. Aqyry Múnhende turatyn eski tanysym Temirhan Altyn arqyly Shenoldyń úı telefonyn taptym. Jańa jyldyń aldy bolsa da Shenolmen habarlastym. Ol bir-eki kún demalysta ekenin, ýaqytynyń barlyǵyn aıtyp, maǵan kelip qaıtýyma rıza hosh ekenin bildirdi. Berlın men Gambýrg arasy 300 shaqyrymdaı jer. Germanıanyń soltústiginde, Elba ózeni jaǵasyna ornalasqan 2 mıllıondaı turǵyny bar Gambýrg qalasy astana Berlınnen keıingi Germanıadaǵy ekinshi úlken qala, al Eýropa boıynsha segizinshi iri qala bolyp sanalady. Tarıhı eskertkishterge baı Gambýrg qalasy sondaı-aq álem elderinen keletin jolaýshylar jáne júk tasıtyn kemeler toqtaıtyn Eýropadaǵy eń iri portty qalanyń biri sanalady. Men otyrǵan halyqaralyq jaıly aýtobýs Berlın-Gambýrg arasyndaǵy úlken dańǵyl jolmen 3 saǵattaı ǵana ýaqyt júrdi. Ýáde boıynsha aýtobýs beketinde meni tosyp alýǵa kelgen Shenol Jádik óziniń 12 jasar qyzy Álıany da erte kelipti. Aman saýlyq surasqan soń, ol «eger jolda sharshamaǵan bolsańyz Gambýrgke jaqyn ózi jumys isteıtin Kıel qalasyna baryp qaıtsaq» dedi. Sóz arasynda osydan bir apta buryn Qazaqstannan 6 jastaǵy Toqmuqamed Moldybek degen bala kelgenin, onyń ınsýlt alǵan mıyna jasalǵan operasıanyń sátti bolǵanyn aıtyp ótti. «Kórgińiz kelse aparaıyn, áke-sheshesi qasynda» dedi. Meniń de qyzyǵýshylyǵym oıandy. Jol boıy áńgime tizginin aǵyttyq. Áńgimelesip otyryp Germanıanyń eń soltústigindegi port qalanyń biri Kıel qalasyna qalaı kelip qalǵanymyzdy da baıqamaı qalyppyn. Birden qala ortalyǵyna jaqyn Neırohırýrgıalyq aýrýhanaǵa bardyq. Shenoldyń aıtýynsha, Kıel qalasyndaǵy klınıkalyq aýrýhana Germanıadaǵy eń úzdik aýrýhanalardyń biri bolyp sanalady eken. Sońǵy zamannyń eń jaqsy emdeý apparatýlarymen jabdyqtalǵan, tipten tótenshe jaǵdaı kezde naýqas adamdy jedel tasymaldaý úshin aýrýhana tóbesine tikushaq qonatyn arnaıy alańyna deıin bar. Shenol birden bólmesine kirip, aq halatyn kıip bizdi bastap astanalyq kishkentaı «pasıent» Toqmuqamed (Toqash) jatqan bólmege bastady. Germanıada aýrý adamǵa degen erekshe qamqorlyqty bul jerden birden baıqaýǵa bolady. Medısınalyq barlyq jabdyqtary bar bólmede bir naýqastan ǵana jatady. Biz barǵanda jasynan aýrýdyń qıyndyǵyn kórse de balalyq minezi men qylyǵy áli qalmaǵan Toqashtyń basy jartylaı tańýly, tósek ústinde oıynshyqtarymen jalǵyz oınap otyr eken. Al keshe ǵana osy jas sábı balasy úshin jandary ushyp sonaý Qazaqstannan medısınasy kúshti ǵoı degen senimmen Germanıa dárigerlerinen arasha, kómek surap kelgen Toqashtyń janyndaǵy ákesi men sheshesiniń kóńilderi máz-maıram jaǵdaıda eken. Ásirese balalaryn ólimnen arashalap qalǵan Shenol Jádikke degen olardyń rızashylyqtary ushan-teńiz ekenin kózderinen baıqaýǵa bolady. Qarańyzshy, olar Germanıaǵa kelgende jastaıynan mıyna qan ketý kesel aýrýyna ushyraǵan uldaryn arashalaıtyn aq halatty dáriger qazaq jigiti bolady dep oılady ma? Árıne úsh uıyqtasa da tústerine kirmegen nárse. Toqashtyń mamasy Lázzat Aqymbaeva esimdi qaryndasymyzdyń aıtýynsha, Toqash 3 jasynda ınsýlt bolypty. Tili kúrmelip, bir aıaǵy aqsańdap, keıde talyp qalatyn bolǵan. Basynda eshkim bilmegen, tipten dárigerler de bilmegen. Eshkim de jas sábı bala ınsýlt bolady dep oılamasa kerek. Aqyry birneshe dúrkin Almatyda jáne Astanada jasalǵan bastyń tomografıalyq zertteýi onyń mıynda uıyǵan qan barlyǵyn anyqtap bergen. Shuǵyl túrde operasıa jasaý kerek bolǵandyqtan 2011 jyly Qazaqstandaǵy eń myqty hırýrg dárigerler jumys isteıtin Astanadaǵy Neırohırýrgıalyq ortalyqqa Toqashty jatqyzyp operasıa jasatqan. Basynda operasıa sátti bolyp, Toqashtyń aıaǵy aqsańdaıtyny, tili kúrmeletini, keıde talyp qalatyny ýaqytsha joǵalǵanymen, ýaqyt óte kele bul jaǵdaı qaıta bastalady. Mine osydan keıin Toqashtyń áke-sheshesi balasyn Germanıaǵa aparyp emdetýdiń jolyn izdestire bastaıdy. Ózderiniń aıtýlarynsha, Astanadaǵy memlekettik basqarý akademıasynda azamattyq quqyq kafedrasynyń meńgerýshisi bolyp isteıtin Toqashtyń ákesi Talǵat Aıqumbaevtyń «Bolashaq» baǵdarlamasymen Germanıaǵa bir jylǵa ǵylymı taǵylymdamen baratyn bolǵany aýrý balasyna Germanıadan jaqsy dáriger izdeýge taptyrmaıtyn múmkindik bolypty. Ol Germanıaǵa kelgen soń-aq mıǵa operasıa jasaıtyn myqty dárigerlerdi jáne klınıkalyq aýrýhanalardy izdestirgenin aıtady. Sóıtip júrip Gambýrgte neırohırýrg bir qazaq dáriger bar degen aqparatty Berlındegi elshilik qyzmetkerleriniń birinen alyp, Shenolmen telefon arqyly baılanysqan. Shenol men Talǵat 2014 jyldyń maýsymnyń 6-8 kúnderi Berlınde ótken Eýropa qazaqtarynyń kishi quryltaıy kezinde kezdesedi. Kishkentaı Toqashtyń medısınalyq anyqtamalary jáne tomografıalyq sýretterimen tanysqannan keıin balany Germanıaǵa aldyryp, qaıtadan Germanıada tomografıalyq zertteý jasatý kerektigin aıtady. Shenoldyń aıtýynsha, kishkentaı Toqashtyń mıyndaǵy qan tamyrlarynyń biri óskendikten, sol tamyr jarylyp qan kete bergen, sodan ınsýlt bolǵan. Biraq ta qazaqstandyq dárigerler mıda jarylǵan qan tamyryna operasıa jasap alyp tastamaı, tek mıǵa ketken qandy tazalaýmen shektelgendikten aýrý belgileri qaıta bastalypty. Biz kishkentaı sábı Toqash sekildi qanshama balalar osyndaı aýrý kúıge ushyraǵandaryn bilmeı júretinin, ony Shenol sekildi myqty dárigerler kómegimen operasıa jasaý arqyly qalaı jazýǵa bolatynyn keńesip otyrǵan kezde kishkentaı Toqash ózine Shenoldyń qyzy Álıa syılaǵan mashına oıynshyqpen oınap, dálizdi basyna kóterip júrgenin kórip, taǵy bir qazaq balasyn ajaldan qutqarǵan Germanıada turatyn qandasymyzǵa degen rızashylyǵymyz sheksiz boldy. Shenoldyń aıtýynsha ózi basqaratyn neırohırýrgıalyq emdeý bólimi kún saıyn eń keminde bir aýrýǵa operasıa jasaıdy. Kóbinese mıdaǵy isikter, mıǵa qan quıylý, moıyndaǵy, beldegi, julyndaǵy aýrýlardy operasıalyq jolmen emdeıdi. Kishkentaı Toqash jáne onyń áke-sheshesi Talǵat pen Lázzat ekeýimen qoshtasyp, elge aman-saý jetýlerine tilektestigimdi bildirdim. Shenoldyń úıindegi kelinniń aty Túnaı eken. Túrikshe de, qazaqsha da birdeı maǵyna beretin ádemi esim. Mamandyǵy ekonomıs. Balalarynyń úlkeni Álıa Gambýrg qalasy boıynsha jasóspirim qyzdar arasyndaǵy karate sportynyń jeńimpazy. Bólmesiniń ishi tolǵan neshetúrli kýbok, maqtaý qaǵazdary men medaldar. Erteńinde Shenol ekeýmiz Gambýrg qalasynyń ortalyǵyn aralap, tús aýa Gambýrgten 30 shaqyrymdaı jerdegi Gestaht (Geestacht) aýylynda turatyn Shenoldyń qaıyn atasy Aıqan Aýyjy aǵaǵa baryp sálem berdik. Ol kisi Parıjdegi qazaqtardyń bir toıyna qatysyp, uzaq joldan túnde kelipti. Jolda azdap sharshaǵandaryna qaramastan alystan kelgen qonaq dep syılap maǵan úı ıesi men sol úıdegi jeńgemiz qutty dastarhanyn jaıyp qarsy aldy. Eýropada júrse de, qazaqı qonaqjaılyǵyn esh umytpaǵan Gambýrgtegi bul aǵaıyndarǵa dán rıza boldym. Óziniń aıtýynsha Aıqan aǵa 35 jyl Gambýrg metrosynda istep qázir zeınetke shyqqan kezi eken. Bir ul, úsh qyz ósirip otyrǵan Aıqan Aýyjy da bıylǵy jyly ulyn úılendiripti. Ulan asyr toıdy Túrkıadaǵy aǵaıyn-týystarynyń arasynda ótkizipti. Uly qazir óziniń jolymen Gambýrg metrosynda tehnık bolyp isteıdi. Óziniń salyp alǵan eki qabat úıiniń aýlasynda 2-3 kólik tur. Aıqannyń aıtýynsha, Gambýrgte jáne onyń mańaıynda turatyn qazaq otbasylardyń sany kóp emes, shamasy 5-6 otbasy ǵana, al 1990-shy jyldardyń basynda Qazaqstannan etnıkalyq nemistermen birge Gambýrg qalasy mańyna kóship kelgen aralas nekedegi qazaqtardy qossaq 20-30 úı bar. Olar toı-tomalaqta únemi bas qosyp turady eken. Sonymen Gambýrgtegi aǵaıyndarmen hosh aıtysyp, Berlınge qaraı attandym. Jol boıy Germanıa ǵana emes, Eýropaǵa da aty tanyla bastaǵan qazaq dárigeri Shenol Jádiktiń bilimi men biliktiligi Qazaqstanǵa da kerek-aý, osyndaı azamattarǵa jaǵdaı jasap nege elge shaqyrmasqa degen oı jeteginde boldym.
Dosan BAIMOLDA, «Ekonomıka» gazeti
