Sońǵy ýaqytta, «WhatsApp» jáne Facebook Messenger-in qoldanýshy qazaqstandyqtar belsendi túrde Telegram jelisine ótýde. Telegram Messenger-i óte yńǵaıly, tez, senimdi ári kez-kelgen qurylǵy arqyly jumys isteı beretin, 100 mıllıon-ǵa jýyq belsendi qoldanýshy bar áleýmettik jeli. Qazirgi tańda Telegram-da 170 mıllıon qoldanýshy tirkelgen. Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi atalmysh jeliniń Qazaqstanda qanshalyqty qoldanys tapqanyn jáne nesimen tıimdi ekendigin anyqtap kórdi.
Telegram qalaı dúnıege keldi?
Áıgili VKontakte áleýmettik jelisiniń negizin salýshy, orystyń Sýkerbergi atanǵan Pavel Dýrovtyń Telegram Messenger-in qalaı oılap tapqanyna keler bolsaq, bul bir detektıvtik fılmniń sújeti ispetti.
2011 jyly Paveldyń úıine Reseı spesnazy kirip kelgende, ol inisine qupıa habarlamasyn qandaı áleýmettik jeli arqyly jiberýge bolatyndyǵyn bilmegen. Sol sebepti ol jeke áńgimeniń ózgelerden qupıa, senimdi jeli arqyly almasý ıdeıasyn oılap tapqan. Alǵashynda Telegram tek Paveldiń baýyry Nıkolaımen syrt kózsiz, habarlasýy úshin oılap tabylǵan bolsa, keıinnen jalpyǵa ortaq bolyp ketti.
Pavel Dýrovtyń ózi jeliniń negizgi kodyn, al onyń aǵasy Nıkolaı jelidegi hat almasýdyń qorǵalýyn qamtamasyz etetin MTProto kodyn jasap shyǵardy. Aǵaly inili Dýrovtar osylaısha, Telegram-dy dúnıege ákeldi jáne olar jelini keń aýdıtorıaǵa taratýdy maqsat tutty.
Alaıda, olardyń oıy tek eki jyldan keıin ǵana, 2013 jyly júzege asty. Alǵashqyda Telegram iOS platformasynda iske qosylyp, odan keıingi ýaqytta Androıdta paıda bolyp, derbes kompúterde de qoldanysqa enip, bara-bara jańa múmkindikterge ıe bola bastady. Máselen:
-tek jazbalardy ǵana emes, grafıkalyq faıldardy jiberý múmkindigi
-bir jarym gıgobaıtqa deıingi faıldardy jiberý artyqshylyǵy
-qoldanysy tegin qyzyqty japsyrmalar bar, onyń ústine kez kelgen qoldanýshy óziniń jeke japsyrmasyn qurastyryp, qoldanysqa engize alady
-jelide kúndelikti qaıtalanatyn áreketterdi oryndaıtyn arnaı baǵdarlamalyq robottary da bar.
Keıbir memleketter nelikten Telegram-ǵa qarsy?
Dýrov kóptegen basylymdarǵa bergen suhbatynda Telegram-nyń basty artyqshylyǵy onyń senimdiligi jáne qorǵalǵandyǵy ekendigin alǵa tartady. Shyndyǵynda da, jeliniń suranysqa ıe bolýyna da dál osy «qorǵalǵandyǵy» septigin tıgizgeni anyq. Biraq bul qasıeti úshin Telegram jasaýshysy Reseı men Iranda talaı ret qýdalaýǵa ushyrady.
Ótken jyly qyrkúıekte Dýrov: «Bizden qoldanýshylardyń jeke málimetterin surap, kásipke qysym kórsetken elderde «Telegram»-dy jaýyp, olardyń budan bylaıǵy qarsylyǵyn toqtata alamyz»,- dep jazdy óziniń Telegram jelisinde.
2014 jyldyń ózinde-aq Dýrov Reseıde kásibin júrgizý múmkin emestigin alǵa tartyp, ketip qalǵan. RF soty 2017 jyly qazanda Telegram-ń Federaldy qaýipsizdik qyzmetine Sankt-Peterbýrgte bolǵan terakt aıyptalýshylarynyń jeke jazbasynan málimet bermegeni úshin 800 myń rúbl salyq salǵan. Jeli Iranda buǵattalǵanmen, ústimizdegi jyldyń qańtarynda qaıta ashyldy.
Pavel Dýrov Telegram-dy reseılik jeli dep ataýǵa qarsy ekendigin aıtty. Ol Tvıtterdegi málimdemesinde «Reseıde jelini qurastyrýshylar da, zańdy tulǵasy da, bank esebi joq»,-dedi.
Not sure why some media would refer to @telegram as “Russia-based”. We have no servers, developers, companies, bank accounts or offices in that country.
— Pavel Durov (@durov) January 11, 2018
Ótken jyly qyrkúıekte Reseıdiń Aqparat jáne komýnıkasıa mınıstri Nıkolaı Nıkıforov «Interfaks» jýrnalıserine bergen pikirinde qoǵamnyń nelikten Telegram-ǵa sonshalyqty qyzyǵýshylyq tanytqanyn túsinbeıtindigin aıtqan. Ol: «Hat almasýǵa odan da tanymal sheteldik platformalar bar, máselen, Viber jáne WhatsApp. Al Telegram, meniń oıymsha, Reseıde keremet suranysqa ıe emes»,- dedi.
Eger, Telegram reseılik zańnamalardy oryndamaıtyn bolsa, buǵattalýy múmkin ekendigitaǵy bar.
Qazaqstanda Telegram jelisiniń qoldanysy qandaı?
Kópshilikke belgili qoǵammen baılanys mamany Álisher Elikbaev Tengrinews-ke bergen pikirinde, «Telegram-dy, Facebook pen Instagram aýdıtorıasynyń bir bóligin tartyp alǵysy kelgen áleýmettik jeli» dep atady. Elikbaevtyń oıynsha, eger Facebook qyzmeti ózgerse, qazaq aýdıtorıasy Telegram-ǵa ótýi múmkin.
«Sońǵy ýaqytta, Facebook-te qaldyrǵan jazbalarymyz burynǵydaı kóp unatýlar men bólisýlerge ıe bola almaı qaldy jáne kez kelgen ýaqytta Aleksandr Soıdyń paraqshasy sıaqty bizdi de buǵattap tastaýy múmkin. Eger Facebook paraqshamdy úgittep, belsendi túrde júrgizýime kedergi keltirip, aqy talap etse, ony tastap ketemin. Paraqsham bolmasa da qoryqpaımyn, áleýmettik jeli dáýirine deıin PR mamany boldym, keıin de solaı qala beremin»,-dep málimdedi.
Alaıda, Álisher Elikbaev uıymdar men memlekettik organdarǵa Telegram-ǵa kóshý áli erte ekendigin eskertti. «Ýaqytynan buryn arbany attyń aldyna qoımas edim, sebebi Telegram-da áli keń aýdıtorıa joq. Tek baqylap otyrý kerek, búginginiń myqtysy Instagram men YouTube bolyp tur», degen Elikbaev Telegram-nan sharshaǵan qoldanýshylar da bar ekendigin aıtty. Olardyń «birazy qajetsiz toptarǵa jazylyp alyp, qanshama aqparat qabyldaıdy da, sińirip úlgere almaıdy» deıdi. Telegram paıda bolǵan kezden bastap, oǵan tirkelgen belsendiniń - 14716 jazylýshysy bar.
Qoǵammen baılanys salasynyń taǵy bir belgili mamany Rınat Balǵabaev Telegram-nyń jazylýshylardy jınaý áreketi ońaı bolǵandyǵy úshin unatatynyn aıtty. Telegram-da onyń 4130 jazylýshysy bar, al Twitter-de jazylýshylardy jınaý bul sıaqty ońaı bolmaǵanyn esine alady.
Qazaqqa qyzmet etip kele jatqan - qaıratker, telejúrgizýshi Láılá Sultanqyzy Telegram arnasynyń aqparattyq basylymdarǵa qolaıly ekenin atap ótti. Telegram-da onyń 4400 qatysýshysy bar jáne onda ol ózin erkin sezinedi eken. Láılá hanymnyń oıynsha, munda saýalnama joldaý arqyly jaǵymsyz pikirlerden arylyp, jazylýshylardyń obektıvti kózqarasyn anyqtaýǵa bolady. Telegram-daǵy aýdıtorıanyń qyzyǵýshylyǵyn zerttegen, Láılá Sultanqyzy jeke ómiri jáne sulýlyq týraly keńesteri suranysqa ıe ekenin aıtty.
Tóreǵalı Tóreáli men Shymkenttegi tort týraly jazbalary arqyly Telegram-ǵa tanymal, prodúser jáne qoıýshy rejıser Jan Muqanov Láılá Sultanqyzynyń pikirimen kelisedi. Sebebi, Telegram-da pikir qaldyrý degen joq jáne syn kótere almaıtyn adamdar úshin qolaıly. Jan Muqanov sońǵy ýaqytta Instagram-daǵy jaǵymsyz pikirler júıkesine tıip, sharshaǵanyn aıtty.
Al Erlan Karın búgingi tańda hat almasatyn áleýmettik jelilerdiń ishindegi WhatsApp, WeChat jáne Telegram úsheýin de qoldanatyndyǵyn aıtty. Onyń ishinde qytaılyq WeChat jelisin erekshe atap ótti, sebebi onda Facebook, Instagram syndy jelilerdiń qyzmeti biriktirilgen.
Khalykbergen Strategic Communications kommýnıkatıvtik agenttiginiń atqarýshy seriktesi Nurken Halyqbergen Telegram-nyń qoldanysqa enip ketýine básekelesteriniń ózi kómekteskenin aıtady. Mysaly, 2014, 2016 jáne 2017 jyldary WhatsApp jelisi álem boıynsha birneshe ret isten shyǵyp, qoldanýshylary basqa jeli izdep, Telegram-ǵa entige bastaǵan.
Kún sanap Telegram basqa jelilerden ózgeshe fýnksıalardy qosyp, damyp keledi. Máselen, WeChat jelisi arqyly aqsha aýdarýǵa bolatyny sıaqty Telegram-ǵa da bul qyzmet qosylatyndyǵy týraly aqparat taraǵan bolatyn.
Qańtardyń basynda Gram TechCrunch portaly Telegram mamyrda ózindik Gram krıptovalútasyn qoldanysqa engizedi dep habarlaǵan edi. Alaıda bul málimetti Pavel Dýrov óziniń Twitter-degi jazbasynda kez kelgen ózgerister telegram.org resmı saıtynda jarıalanady dep joqqa shyǵardy.
Blogerler: Órken Kenjebek, Samat Nurtaza jáne Jandos Baıdildalar da Álisher Elikbaev aıtqan Facebook-tiń aqyly bolyp ketýi sebepti tanymal adamdardyń Telegram-ǵa kóshýi múmkin ekenin Tengrinews-ke aıtqan bolatyn. Samat Nurtaza aıtpaqshy, belgili blogerler «qarabaıyr burynǵy sol bir tobyrdy Facebook-te qaldyryp», Telegram-da elıta qurǵysy keledi eken.
Qarapaıym qoldanýshylar arasyndaǵy saýalnama qorytyndysy
Facebook-te jáne WhatsApp-ta júrgizilgen 20 adam arasyndaǵy saýalnama qorytyndysy boıynsha, áleýmettik jeli qoldanýshylarynyń 30 %-y Telegram-dy «trend», ıaǵnı jańashyl jeli bolǵany úshin qoldanatynyn aıtady. 40% ony múldem qoldanbaıdy eken. 15%-y Telegram-dy basqa jelilermen salystyrǵanda senimdi ekenin aıtsa, qalǵan bóligi onyń syıymdylyǵy az jáne qyzmeti kóp, yńǵaıly ekenin aıtty. Olardyń arasynda Telegram-nyń VKontaktege uqsaıtynyn jáne onyń Facebook, WhatsApp jelileriniń ornyn basa almaıtynyn aıtqandar da boldy.
Qoryta aıtsaq, tanymal PR mamany Álisher Elikbaev aıtqandaı, Telegram-da áli de aýdıtorıa az. Árıne, Telegram jelisi qorǵalǵan ári senimdi bolýy óte jaqsy qasıeti, degenmen «taıaqtyń eki ushy bar» degendeı, bul artyqshylyǵy qylmyskerlerdiń senimdi quralyna aınalmasyna kim kepil? Qalaı desek te, jeliniń qanshalyqty qoldanysqa enetindigi men jańalyǵyn bolashaqta bilip otyratyn bolamyz.
