Qazirgi tańda kásipkerler qatary ýaqyt ótken saıyn qalyńdap keledi. Olardyń ishinde shyqpa janym shyqpamen kún kórip, kásibin  ázer dóńgeletip otyrǵandary da bar. Biraq áli de kásip ashamyn dep talaptanǵandarǵa qoldaý kórsetý qajet-aq. Sebebi, el ekonomıkasynyń órleýine, qomdanýyna kásipkerler quıǵan salyqtyń áseri mol. Kez kelgen alpaýyt memleketti alsaq kásipkerleri arqyly ósip-órkendep otyr.

Ótken jyly Aıdos Sarym «Jas Alash» gazetine: «Endigi ýaqytta munaıdyń baǵasy men baǵamy qansha dárejege ósse de, onyń ekonomıkaǵa tıgizer paıdasy tómendeı bermek. Osy kezge deıin bizdiń bolmysymyz ben tirligimiz, jetistigimiz ben jańalyǵymyz tikeleı munaıdan, shıkizattan kelgen qarjy-qarajatqa kelip tirelgen bolsa, endigi ýaqytta shıkizat ekonomıkamyzdyń basty qozǵaǵyshy, basty energıa kózi bolmaıdy. Qazaq ekonomıkasyn alǵa súırep, órge tartatyn bir ǵana energıa kózi qaldy: ol – azamattardyń boıyndaǵy energıa, qajyr-qaıraty, erik-jigeri. Basqasynyń barlyǵy bos sóz, saǵym-munar. Tek azamattarymyz óz-ózine, óz eline, óz memleketine sengen kezde, ózderiniń óz eline qajet ekenin sezingen kezde ǵana ekonomıkamyz qaryshtap damı alady», – dedi. 

Shynynda, «munaıymyz kóp», «munaıdyń ústinde júrmiz» degen syńarjaq pikirler endi aıtylmaýy kerek. Aldaǵy ýaqytta elimizdiń qaryshtaýy jeke kásip ashqan azamattardyń qolynda tur desek artyq aıtqandyq emes. Kásipkerlerdiń edáýir kóp bolǵany, árıne, halyqqa da tıimdi. Bir azamat kásip ashsa on balany jumysqa tartady. Bul degenimiz on otbasynyń ál-aýqaty kóteriletininiń belgisi. Dál osylaı jumyssyzdyq máselesin sheshýge de bolady. 

Qazaqty kásip ashýǵa ıtermeleý úshin memleket qyrýar qarjy bólip, nesıe berip te jatyr. Biraq bir áttegen-aıy, ony kópshiligi óz ıgiligine qoldana almaı júr. Nege deseńiz, onyń bir sebebi erik-jiger jetispeıdi. Qazaqtyń uıańdyǵy da keri tartyp turatyn shyǵar, bálkim?! Áleýmettik jelide erik-jiger beremin dep aıqaılaıtyn, oqytý ótkizetin trenerler óte kóp. Qyrýar qarjysyn osyǵan salyp trenıńke qatysatyny taǵy bar. Biraq myna sózdi bilý kerek: «esekke motıvasıa berseń tulpar bop ketpeıdi, tek motıvasıasy bar esek bolady». Sondyqtan, erik-jiger degen adamnyń ishinen shyǵatyn taýsylmaıtyn dúnıe. Jigerli bala kez kelgen qıyndyqqa tótep beredi. Osy týrasynda Elbasy: «Meni ómirde ne tańǵaldyratynyn aıtqym keledi. Máselen, kárister jer sharyndaǵy eń eńbekqor halyq. Tańǵy jeti-segizden barlyq káris jumys ornynda otyrady. Keshke taman bul káristerdi keńseden tabasyń. Bes jasar balasy sómkesin ıyǵyna asyp alady da, ómir boıy jumys isteıdi. Koreıada teńselip qydyryp júrgen balalardy kórmeısiń. Ondaı elde qylmys ta az bolady», – dep aıtqan bolatyn. Ózbekter balasyn saýdaǵa, japondar tehnıkaǵa jas kezinen úıretedi. Bul jaıynda belgili jazýshy Dýlat Isabekov: «Biz balalarymyzdyń bárine joǵary bilim beremiz, biraq ókinishtisi, olardyń kóbi jumyssyz qalyp jatady. Al ózbekter balalaryn bir kásipke úıretedi. Nan satsa da, shemishke satsa da kún kóredi. Mundaı jas kezinen eńbekqorlyqqa úırengen balanyń bolashaǵy bar»,– dep óz suhbatynda keltirgen. Qazaq ta mundaı ónerden qur alaqan emes. Degenmen kende qalyp qalǵan tustarymyz jeterlik. Máselen, balalarymyzdy eńbekke baýlý jaǵy azaıdy. Iaǵnı, qalalyq jerde balalardyń mektepten bos ýaqytta jasaıtyn jumysy joq. Óner úıirmelerine baratyndary bir basqa. Bos sendelip júretinderden keıin tulǵa bolarlyq azamat shyǵatynyna kim kepil?! 
Bala kezindegi aınalysqan isińniń óse kele kásipke aınalatynyna dálel retinde óz kásibin ashqan Mıras Bekjanovpen pikirlesken edik. 

– Qazirgi saýdamdy dóńgelentip otyrǵan sebebim, buryn bala kezimde anam jaz aılarynda balmuzdaq satqyzatyn. Sodan beri aqshaǵa degen kózqarasym ózgerdi. Keıin kásibimdi qoryqpaı ashtym. Balany jas kezinen kásipke úıretýdiń paıdasy: erte jetiledi, óz betinshe ómir súre bastaıdy, – deıdi jas kásipker. Kishkentaı uly er jetse ony da bir kásipke beıimdeıtinin aıtyp qaldy. Almaty-Aqtóbe baǵytynda jol júrip bara jatyp, sózden-sóz shyǵyp otarbanyń eden jýýshysy bir áńgimeniń shetin shyǵardy. Mektep jasyndaǵy bir qyzy bar. Keıde jumys istegisi keletinin aıtatyn kórinedi. Biraq ruqsat bermeı otyr eken. Sebebi keıin de jumys istep úlgeredi-mys. «Boıjetken soń kúıeýge tıedi, sonda qalady bári. Oǵan deıin qyzyq kórip qalsyn», – dedi jas ana. Rasynda, osyndaı pikirdegi adamdar ortamyzda joq emes. Adam pikirine qaraı áreket jasaıtynyn eskersek, bul keıin tyǵyryqqa tirer oı-sana sıaqty. Óıtkeni, qyz bala qyzyq qýamyn dep keıin ot basyp ókinip qala ma, degen kúdigim basym. 

Amerıka ınvestorlarynyń biri, ár aksıasy shamamen elý myń dollar turatyn Ýorren Baffet bala shaǵynda gazet taratyp, saǵyz satqan kórinedi. Oǵan túsken aqshaǵa Pınbol avtomatyn satyp alǵan. Jas kezinen eńbektiń ashshy dámin tatqanynyń arqasynda álemniń eń baı adamdarynyń qataryna qosylǵan. Al áıgili «Dell» kompúterin jasaýshy kompanıanyń negizin qalaýshy Maıkl Dell kolejde oqyp júrip dosymen birge kompúter qurastyryp satqan. Baǵasynyń qoljetimdiligi úshin satylymda joǵary nátıjege jetip, óz kompanıasyn ashqan. Qazirgi tańda atasynyń qurmetine kompanıanyń atyn «Dell» dep ataǵan.

Ata-analar balalaryn jas kezinen eńbekke úıretý kerek. Bala kezinen aqsha tabýǵa úırense, keıin ózin-ózi qamtı bastaıdy. Aınalaǵa basqa kózqarasta bolady. «Jumys joq» dep jatyp almaı, óz kásibin ashyp, tipti, júzdegen halyqty jumyspen qamtamasyz etetin jaǵdaıǵa jetedi.

Dýman Keńshilik